686 Agminibus totis] Deest ab: et significat eos primo fugatos esse, mox occisos. Aut certe alios fugatos, alios interemptos: quidam dubium putant, utrum ab agminibus totis terga dedere, an ab agminibus versi. Servius. Aut versi terga dedere] In codicibus nonnullis 'aversi terga dederunt.' Sed enim aut necessarium videtur, ut sententia et ordo constent. Pierius. 687 Aut ipso porta] Neque id placet, quod ipsi in nonnullis veteribus habetur exemplaribus. Idem.

Posuere in limine vitam] Ut, 'animasque in vulnere ponunt.' Servius.

688 Animis discordibus] Hostilibus, scilicet Trojanorum, qui a Rutulis discordabant. Idem.

689 Collecti Troës glomerantur] Tanti facti exemplo animati Trojani densabantur ad portam, remotaque trepidatione omni, et egredi longius audebant, et alios cominus provocare. Donatus.

Glomerantur eodem] In Romano codice legere est in 'unum, sed melius eodem, hoc est, ad eandem portam, quam Pandarus et Bitias recluserant. Fuit vero in unum paraphrasis. Pier. 692 Nuntius] Et qui nuntiat dici

tur, et qui nuntiatur; sed modo hie qui nuntiatur. Servius.

Perfertur nuntius] Ita Soph. Elect, péрwv hкw λóyous: venio ferens nuntium. Et nota èk Tαрéруov, ab eodem dici pyov pro nuntio, eo versiculo, epy' xwv diota. Cerda.

695 Dardaniam ruit ad portam] Ruit, inquit, non venit, ut ostenderet ejus fervorem, qui suorum necem veniebat ulturus, et qui nolebat patentis portæ occasionem perdere, ne iterum clauderetur. Donatus.

Fratresque] Quos supra portam dixit tenere. Servius.

697 Thebana de matre] Parenthesis est. Sane Thebæ aliæ Ægyptiæ, aliæ Bootiæ, aliæ Phrygiæ. Idem.

Thebana de matre] Matrem hic Thebanam accipio e Thebis Hypoplaciis, quæ in Cilicia erant. Est enim verisimile, Sarpedonem Lycium ex ea provincia concubinam habuisse potius, quam ex aliis Thebis: XXII. 7. et XXIX. 25. Turnebus.

Nothum Sarpedonis alti] Præclare, et signate. Est enim discrimen inter nothum et spurium. Prior, qui natus ex claro et noto patre, matre obscura et ignobili: posterior, qui matre nota, ignoto patre. Ergo, quia non spurius, sed nothus, ideo 'Sarpedonis alti. Verum discrimen hoc auctoribus non est perpetuum. De etymo vocis, varie. Tantum offero Suidam, qui ducit a particula vò, id est, non, et beîov, divinum; quia nothi carent divino illo, quod esse in procreatione debet, id est, legitimis nuptiis. Vide Lexicon Sim. Schard. Cerda,

Sarpedonis alti] Id est, nobilis. Serv. 698 Itala cornus] Telum de Itala cornu factum, et materiam pro opere posuit. Idem.

Italu cornus] Pro, Italica. Sic Pers. Sat. vi. Ligus ora,' pro, Ligustica: et, ‘juvenes jocos,' pro, juveniles: et Sat. 1. 1. ‘Italo honore,' pro, Italico et, heroas sensus,' pro heroos. Cerda.

699 Aëra per tenuem] In plerisque codicibus tenerum. Sed et tenuem et aëri, et auræ sæpe additum invenias. Pierius.

Specus atri vulneris] Sil. 1. vI, de vulnerato serpente, ‘Tabificam spirat saniem specus ultima.' Stat. flexu alio vocat fundum 1. Ix. quasi e caverna exiret sanguis. Ioan. Chrysost. in laudat. prima Romani Martyris vocat vulnera βαθείας αὔλακαs, sulcos profundos, et inde fluere púakas aiμáTwv, rivos sanguinis. Cerda.

Undam] Copiam sanguinis in modum undæ. Æn. x. vs. ult. Taubmann.

701 Et fixo ferrum in pulmone] Et ferrum fixum, et pulmonem fixum possumus accipere. Servius.

Tepescit] Ita sup. 'trajectoque hæsit tepefacta cerebro.' Hom. Il. Χνι. ὑπεθερμάνθη ξίφος αἵματι : incaluit gladius sanguine. Cerda.

702 Erymantha manu] Id est, gladio cominus ferit. Nam illi, de quibus superius dixit, non manu occisi

sunt, sed misso jaculo. Ergo ad differentiam teli jacti, accipe manu, id est, gladio. Servius.

Aphidnum] In cod. Romano Achidnum; in Oblongo Afidnum per ƒ Latinum. In aliis Afidum, in aliis Aphipnum; denique tot varietates, quot pene codices. Pierius.

703 Ardentem oculis, animisque frementem] Et gestu corporis, et mente commotum. Servius.

704 Neque enim jaculo] Parenthesis. Idem.

Vitam dedisset] Pro reddidisset. Id. Neque enim jaculo vitam ille dedisset] Par illud Æn. xI. 'non ille manus feritate dedisset.' Estque hoc ferme illud Hom. Il. ΙΧ. οὐ μὲν γάρ κ' ἐδάμη Taupoiσi Вporaîσi: non domitus ille esset paucis ab hominibus. Et verbum. do in hoc significato etiam est in Hom. Il. XI. dwσeiv Yuxǹv 'Aïdı. Cerda.

705 Phalarica venit] De hoc telo legitur, quia est ingens, torno factum, habens ferrum cubitale, supra quod veluti quædam sphæra, cujus pondus etiam plumbo augetur: dicitur etiam ignem habere adfixum stuppa circumdatum, et pice oblitum: incensumque aut vulnere hostem, aut igne consumit. Hoc autem telo pugnatur de turribus, quas phalas dici manifestum est. Unde et in circo Fale dicuntur divisiones inter euripum et metas, quod ibi constructis ad tempus turribus, his telis pugna edi solebat. Juvenalis, Consulit ante phalas, delphinorumque columnas.' Hinc phalarica hasta: sicut alia muralis. Sane phalaricam Lucanus dixit nervis mitti tortilibus e quadam machina: ut,' Hunc aut tortilibus vibrata phalarica nervis Obruat:' Virgilius vero ait, Turnum manu jaculari potuisse. Unde apparet aut a Lucano ad auxesim illius, qui occidendus fuerat, esse dictum aut a Virgilio ad laudem Turni, qui talem hastam manu jaculatus est. Servius.

Phalarica] Liv. 1. xxI. Phalarica

telum missile, hastili oblongo, et cætera tereti, præterquam ad extremum, unde ferrum extabat: id, sicut in pilo, quadratum stuppa circumligabant, linebantque pice. Ferrum autem tres in longum habebat pedes, ut cum armis transfgere corpus posset,' &c. Vide ibidem plura: nam apud Veget. IV. 18. non satis plena descriptio est. Dicta autem a phalis, i. turribus ligneis. Juvenal. Consulit ante phalas.' Glossæ vett. Falarica, Xeipoßaλλíoтpa. Ennius: Quæ valido venit contorta phalarica missu.' Lucanus: 'Hunc aut tortilibus vibrata phalarica nervis Obruat.' Vide God. Stewech. ad Veget. Taubmann. 706 Fulminis acta modo] Amat tela cum impetu venientia fulminibus comparare. Servius.

6

Taurea terga] Usurpavit pro taurina. Alibi taurinis follibus.' Unde sicut et Plinius dicit, 'Derivationes firmas non habent regulas, sed exeunt, prout auctoribus placet.' Bene autem per transitum ejus arma descripsit. Idem.

Taurea terga] Scutum intelligit. Corii ex bove inducti sentis crebra apud auctores mentio. Virg. Æneid. x. Cum pellis toties obeat circumdata tanri.' Stat. 1. III. Nec pudor emerito clypeum vestisse juvenco.' Id. clypeos cæsis vestire juvencis.' Valer. Arg. 1. 'Taurea vulnifico portat, cælataque plumbo Terga Lacon.' Cerda.

707 Duplici squama et auro] Id est, duplicibus squamis aureis. Squamæ autem sunt loricarum catenæ in modum squamæ compositæ. Sane squamæ et splendorem significant, si a piscibus veniat : et sordes, si ab squalore. Sed in Virgilio splendorem ubique significat. Servius.

Duplici squama] Loricarum aliæ hamatæ sen catenatæ, quod genus Poëta inducit 1. v. ubi exhibet loricam levibus hamis consertam;' aliæ squammeæ, quæ habent solidas lami

nas innexas et consertas. Herodotus, Musa septima, loquens de Persarum loricis, ait, habuisse speciem λerídos σidnpéns öv ixovocidéos, ferreæ squammæ instar piscium. Ea in usu Romanis; illam enim Lucullo dat Plut. vocatque θώρακα σιδηροῦν φολιδωτόν: loricam ferream squammeam. Cum ait, duplicem, intelligit bilicem loricam, id est, cui duplex ordo squammarum loco liciorum: et ideo fidelis, quia major virtus in duplici ordine: Cerda.

Auro] Sil. 1. v. Flaminium Consulem sic armat, 'Loricam inducitur: totos huic nexilis hamos Ferro squamma rudi, permistoque asperat auro.' Est in Poëta duplici squamma et auro,' idem quod, duplici squamma aurea, ut illud,' pateris libamus, et auro,' nulli non tritum. Cerda.

709 Dat tellus gemitum] Sil. 1. tv. 'Procumbit late porrectus in arma ruinam, Et percussa gemit tellus ingentibus armis.' Pari incremento Stat. Theb. 1. v. ubi ad pondus serpentis maximi inducit ‘arva gementia. Calab. 1. 1. μέγα δ' ἔστενεν ἄσπετος αἷα : et l. i. ἀγυιὰ στείνετο : ibid. γαῖα ἔβραχε : et, περιτρομέει γαῖα. Id.

Et clypeum super intonat ingens] Aut ipse ‘ingens super clypeum intonat :' aut' ingens clypeum super ipsum tonat.' Nam lectum est etiam hoc clypeum, ut probat Caper: eo magis debemus accipere. Nam Homerum imitatus est, qui ait, àpáßnσe dè teúxe ἐπ' αὐτῷ. Servius.

Et clypeum super intonat ingens] Dubitare videtur Servius an clypeum ingens dicendum sit genere neutro, ut cum Homerica sententia congruat, ἀράβησε δὲ τεύχε' ἐπ ̓ αὐτῷ: quod alibi Virgilius expressit, 'Sonitum super arma dedere.' Sed enim Livius libro quarto de bello Macedonico, 'Clypea argentea decem' ait: quod tamen de imaginibus intelligi eo loco nonnulli volunt.

Asserit ad hæc Nonius Marcellus, clypeum utroque genere pro scuto Virgilium posuisse, ut eo loco,

'Ardentes clypeos:' et hic 'clypeum super intonat ingens.' Clypeum enim ingens indubitato legit Nonius: quo genere et Licinius usus est. Diximus vero clarissimos olim viros tam in genere quam in scriptione, differentiam posuisse: aliterque clypeum, aliter clipeum, aliter clupeum significare cujus rei cura sit penes eos, qui nunc etiam et hoc et hujusmodi alia diligentissime perquisivere : quorum doctissimos libros spero brevi in lucem prodituros. Pierius.

710 Qualis in Euboico] In Romano talis. Sed id ex paraphrasi. Idem. Qualis in Euboico] Silius 1. Iv. Mu

sam suam

ornat Virgiliano ductu: 'Haud aliter structo Tyrrhena ad litora saxo, Pugnatura fretis, subter cæcisque procellis Pila, immane sonans, impingitur ardua ponto. Immugit Nereus, divisaque cærula pulsu Illisum accipiunt irata sub æquora montem.' Non longe abit Homeri comparatio Iliad. IV. ρe d&s ore Túpyos, cecidit uti turris: a quo accepit Cal. 1. III. ȧvetpáter' küte túpyos. Idem Cal. ibid. de Achille cadente, Ἤριπεν ἀμφὶ νεκύεσσιν ἀλίγκιος οὔρεϊ parpų: de cadente Amyco Val. l. 1v. 'annosi veluti si decidat olim Pars Erycis, vel totus Athos.' Cerda.

Qualis in, &c.] Quomodo hoc fiat, ratio petenda est ex Vitruvio, præsertim 1. v. nam Grammatici non dixere. Scal. v. 14. Taubmann.

Euboico Baiarum litore] Bene Bajarum addidit, ne Euboeam insulam intelligeremus, unde Chalcidenses venerunt, qui condiderunt Cumas, quæ sunt Bajis vicinæ. Postuinus de adventu Æneæ, et Lutatius communium historiarum, Bojam Euximi comitis Æneæ Nutricem, et ab ejus nomine Bojas vocatas, dicunt. Veteres tamen portum Bajas dixisse, Varro, et a Bajo, Ulyxis comite, qui illic sepultus est, Bajas dictas, tradit. Serv. Quondam] Hic quondam pro expletiva posuit. Alii quondam medii Delph. et Var. Clas.

temporis volunt: quidam quondam ad perpetuitatem temporis referunt, hoc est, ut solet fieri. Idem.

Nulla

711 Saxea pila cadit, &c.] hic libertas, neque pilam posuit pro columna, sed vere pilam intellexit. Quis nescit ex Vitruvio pilas ad mare construi solitas? Lege illum v. 12. ubi clare pilas nominat structiones, quæ fiunt in portubus, et late docet, qui debeant fieri. Pilas describit Sidon. Paneg. Anthem. 'itur in æquor Molibus, et veteres tellus nova con trahit nndas. Namque Dicarcheæ translatus pulvis arena Intratis solidatur aquis, durataque massa Sustinet advectos peregrino in gurgite campos.' Ut intelligas tertium vers. de pulvere, lege Vitruv. dicto loco; et II. 6. Seneca Nat. Quæst. III. 20. 'Puteolanus pulvis, si aquam attigit, saxum est:' et Plin. xxxv. 13. ait, hunc pulverem Puteolanum 'opponi maris fluctibus, mersumque protinus fieri lapidem inexpugnabilem undis.' Additque, fieri fortiorem 'si Cumano misceatur cæmento.' Videndus etiam Strabo; et Auson. clare epist. 13. ad Paulum,‘Vel quæ Bajanis pendent fluitantia pilis.' Sic enim legendum, non palis. Utrumque ædificium aperte discriminat Sidon. epist. II. 2. Nec pilæ sunt mediæ, sed columnæ quasi in ratione fabricæ directe opponantur; et vere opponuntur. Quod cum ita sit, cur dicam Virgilium intellexisse columnas, et libere mutasse in pilas? Nobilior multo est columna, ut ratio annuit, et versus Paulini Natali 9. Felicis, 'Quæque prius pilis stetit, hæc modo fulta columnis, Vilia mutato sprevit cæmenta metallo.' Et quia nobilior, ideo in ædificiis spectatur: pila contra, quia informis, undarum tenebris destinatur. Hæ pilæ excitabantur non solum in ipsis undis prope litus, sed etiam extra undas in' ipso litore, ad arcendos fluctus maris. Sie Lucret. I. vi. Est quoque uti pos10 Q