est: animus iste ad contemnenda pericula paratus, ex meo fluxit. Ego te diu præceptis feci virum fortem, proxime quidem etiam exemplo.' Philost. vit. Apoll. vi. 14. čσrw 8 Taτǹρ παράδειγμα ἀρετῆς τοῖς παισίν: Sit pater filiis virtutum exemplar. Pulcherrime Prudent. Hym. 10. TEP. σTED. ( Exemplum ad istud nitere o fortis puer, Generosa proles, matris et potentia, Omnes capaces esse virtutum pater Mandavit annos: neminem excepit diem, Ipsis triumphos annuens vagitibus.' Seneca Helviæ habenti Novatillam foco filiæ, ita scribit: 6 Nunc mores ejus compone, nunc formam. Altius præcepta descendunt, quæ teneris imprimuntur ætаtibus, tuis assuescat sermonibus, ad tuum fingatur arbitrium. Multum illi dabis, etiamsi nihil dederis præter exemplum.' Præcipue hæc exempla valent ad fortitudinem, quæ mens Poëtæ. Aristoteles libro quinto Politicorum dixit εἰκὸς βελτίους εἶναι τοὺς ἐκ βελτιόνων. Quæ verba ita reddidit Horat. Fortes nascuntur fortibus et bonis.' Et Sen. in Troad. Generosa in ortus semina exsurgunt suos.' Quot hic paginæ impleri possent? Sed nefas est sileri imitationem. Fortasse hæc sumpta ab Eurip. in Androm. ubi de Pyrrho (cujus pater est Achilles, Peleus avus) dicitur, ПŋλéWS TE γὰρ ἄξια, Πατρός τ' Αχίλλεως ἔργα δρῶν pavhoeral. Notetur domestica adduci exempla Æneæ, et Hectoris. Itaque quadrat locus Demosthenis tertio Olynth. οὐ γὰρ ἀλλοτρίοις ὑμῖν χρωμένοις παραδείγμασιν, ἀλλὰ οἰκείοις, ὦ ἄνδρες Αθηναῖοι, εὐδαίμοσιν ἔξεστι γενέσθαι. Cerda. Avunculus] In antiquis aliquot exemplaribus avoncolus, prout in veterum monumentis scriptum esse superius non uno ostendimus exemplo. Pierius. Avunculus Hector] Creusa mater Ascanii, soror Hectoris. Taubmann. 441 Hæc ubi dicta dedit] Ex Lu cilii 1. 1. Hæc ubi dicta dedit, pausam facit ore loquendi.' Ursinus. Portis sese extulit altis] Non desunt quidem antiquorum codicum exemplaria, in quibus altis scriptum reperiatur. Sed enim Mediceum, et plura, atque ex his probatiora sæpius reperta, non altis, sed ingens legunt: ut si ad telum referatur, cum Homerica sententia faciat, ßpiù, μéya, σTIßapóv. Sed enim Ti. Donatus, et ingens agnoscit, et epitheton adcommodat Æneæ, dum ait, 'Ingens, animo scilicet et corpore.' Pierius. Portis sese extulit] Homerus in Iliad. H. Ως εἰπὼν πυλέων ἐξέσσυτο φαίSiμos "Ekтwp. Ursinus. 443 Antheusque Mnestheusque ruunt] Servavit τὸ πρέπον. Necesse enim erat ut vulnerato duce, multi cum eo in castra remanerent. Servius. 444 Fluit] Plut. in vita Alex. hac metaphora, ètikvμalveiv tǹv párayya. Cerda. 445 Miscetur] Modo confunditur: alibi perturbatur: ut,' Miscet agens telis nemora inter frondea turbam.' Servius. Pulsuque pedum tremit excita tellus] Ennodius Paneg. tellus excita tremuit concussione cornipedum.' Statius libro duodecimo Thebaidos in re simili, Tum montes undæque fremunt : et libro quinto, ' Dat sonitum tellus.' Lucanus libro quarto: 'Tum campi tremuere sono.' Calaber libro undecimo περιστεναχίζετο δ' αἶα. Iterum : βρέμει δέ τε πᾶσα περὶ χθών. Habetur et hemistichium Virgilii libro septimo. Cerda. 446 Vidit ab adverso venientes aggere Turnus] Hic aggere pro eminentia posuit, de ea autem aggerem non possumus dicere, nisi si viæ aggerem dicere voluerimus, id est, coacervationem, quam historici viam militarem dicunt: ut, 'Qualis sæpe viæ deprensus ab aggere serpens.' Quidam ambiguitatem volunt utrum ipse Tur nus in aggere, an venientes ex ag- confert bono judicio Germanus rem gere. Servius. Aggere] In Romano codice, et in iis qui apud me sunt, non omnino contemnendis, atque in aliquot aliis manu scriptis, agmine legitur. Sed enim Ti. Donatus dubio procul aggere videtur agnovisse. Pierius. 447 Gelidusque per ima, &c.] Silius libro decimo quarto, 6 gelidus per viscera sudor Corpore manabat tremulo.' Cerda. 448 Prima ante omnes] Ut, 'Primus ibi ante omnes:' et ante omnes Latinos solum audit. Servius. 449 Tremefacta refugit] Quæritur, cur Juturna, cum hic acie excedat tremefacta, mox tamen inducitur revertens? Idem. 450 Atrum rapit agmen] Pulveris nube coopertum: quidam autem agmeniter accipiunt; rapit autem festinat; ut sit, Ille campo aperto iter festinat pulveris plenum, et ipsa festinatione excitat: et ita dicunt, quoniam si agmen exercitum dicit, apertus campus esse non potuit bellatorum densitate completus. Idem. Atrum] Explicuit per atriciem nubem pulveris. Ut Val. Arg. l. I. per nigredinem eo versu, Solymo nigrantem pulvere fratrem.' Quod accepit a Virgilio, qui in 1x. nigro glomerari pulvere nubem:' et statim,' tenebras insurgere campo.' Cerda. 451 Qualis ubi, &c.] Æneæ impetum nimbo comparat verbis ac numeris ejusmodi, ut multis Homericis opus sit ad adsequendam illius magnitudinem. Scalig. Abrupto sidere] Vel immensa, vel magna tempestate; per sidus enim tempestas significatur: ut, "Sorbet in abruptum fluctus :' item, 'scit triste Minervæ Sidus.' Servius. Abrupto sidere] Cum sidus sumatur pro tempore, ut Georg. 1. quo sidere terram Vertere, Mæcenas:' aut pro tempestate et intemperie, ut Æn. IV.hiberno moliris sidere classem:' hanc ad ortus aut recasus siderum, Cum enim sub his tempestates soleant excitari, fit ut sic accipiatur more Latinorum, qui sæpe confundunt caussam cum re effecta. Ergo abrumpi sidus erit, abrumpi turbinem' et tempestatem. Cerda. 452 It mare per medium: miscris, ́ &c.] Statius plenius de hoc sensu : 'deflent sua damna coloni, Et tamen oppressos miserantur in æquore nautas.' Heu autem, ut solet, interjectionem ex sua persona interposuit. Servius. It mare per medium] Cum in mari tempestatem ponat, credo allusisse ad comparationem Hom. Iliad. XIII. hanc: Οἱ δ ̓ ἴσαν ἀργαλέων ανέμων ἀτάλαντοι ἀέλλῃ, Η ῥά θ ̓ ὑπὸ βροντῆς πατρὸς Διὸς εἶσι πέδονδε, Θεσπεσίῳ δ ̓ ὁμάδῳ ἁλὶ μίσγεται, ἐν δέ τε πολλὰ Κύματα παφλάζοντα πολυφλοίσβοιο θαλάσσης, Κυρτὰ, φαληριόωντα, πρὸ μέν τ' ἄλλ ̓, αὐτὰρ èπ' &^^a: Hi autem ibant molestorum ventorum similes turbini, Qui a tonitru patris Iovis vadit per campum, Magno` autem cum strepitu mari miscetur, insuntque multæ Unda æstuantes multisoni maris Turgidæ, spuma albicantes, prius quidem aliæ, deinde aliæ. Ab' utroque Valer, Argon. 1. v. Fit fragor: ætherias ceu Iuppiter arduus arces Impulerit, manus aut imas Neptunia terras. Horruit immensum ponti latus; horruit omnis,' &c. Cerda. 453 Horrescunt corda agricolis] Hanc partem comparationis sumpsit ab alia Homer. Iliad. iv. Hoc enim admirandum in Virgilio, ut ex multis sæpe Homericis comparationibus unam compingat. 'ns d' r' and okowiŷs eldev νέφος αἰπόλος ἀνὴρ Ερχόμενον κατὰ πόντ τον ὑπὸ ζεφύροιο ἰωῆς· Τῷδέ τ' ἄνευθεν ἐόντι μελάντερον ήΰτε πίσσα Φαίνετ', ἰὸν κατὰ πόντον, ἄγει δέ τε λαίλαπα πολλήν Ρίγησέν τε ἰδὼν, ὑπό τε σπέος ἤλασε μλa: Sicut quando e specula vidit nimbum caprarius vir Venientem per mare a Zephyri flatu: Illi autem procul niger existenti ut pix Videtur, gradiens per Trojæ promontorio. Taubmann. 457 Densi cuneis se quisque coactis Agglomerant] Densentur, ut cuneatim dimicent; scilicet, in cuneorum modum compositi, ut hostem facilius invaderent. Servius. Dabit ille ruinas] Dabit pro faciet; Terentius,Quas turbas dedit:' et ipse, Et ingentem lato dedit ore fenestram.' Servius. 454 Arboribus, stragemque satis] Ecce hoc a Calab. 1. 1. ‘Os d'′ 87' é#lβρίσουσα μέγα στονόεσσα θυέλλα, ̓Αλλὰ μὲν ἐκ ῥιζῶν χαμάδις βάλε δένδρεα μακρά, *Avdeơi thλe0bwvra: Sicut ubi ingravescens magno murmure venti procella, Arbores longas partim radicitus humi prosternit, Cum floribus virescentes.. Stragem hanc in re simili attigit En. II. 'sternit sata læta boumque. labores: et Statius: 'deflent sua damna coloni.' Cerda. Ruet] Eruet, evertet. Terentius. 'Ceteros agerem, ruerem.' Nam aliter dictum est,ruit alto a culmine Troja.' Servius. 455 Ante volant] Jul. Scal. v. 3. 'Quomodo nimbum antevolant venti, si illum impellunt? quia nimbus crassior aër est. Itaque ventus et post, et ante, et cum illo.' Et volant de ventis, poësi grata. Ovid. Trist. III. 10. de Borea. 'jactatis insonet alis:' et de Noto Metam. I. ' madidis evolat alis:' et centeni. Cerda. Sonitumque ferunt ad litora venti] Non dubium, quin Virgil. alludat ad prognosticum, cujus fit mentio Ge. I. verbis illis: 'resonantia longe Litora misceri.' Idem. Cuneis se quisque coactis Agglomerant] Potes accipere poëtam, ut vere se milites in cuneos formarent ad irrumpendum. Vel simplicius, ut tantum indicet confertum militem. Ad sermonem Virgilii compactus ille Taciti: Illi veteris memores in cuneis congregantur densi undique :' ubi tantum densitas animadvertenda, non cuneus stricte sumptus. Cerda. 458 Gravem] Fortem. Sallust. Lusitaniæ gravem civitatem.' Servius. 560 Cadit ipse Tolumnius augur]· Ut primus violator fœderis pœnas luet. Idem. Cadit ipse Tolumnius augur] Lege Erasm. Chil. 1. Cent. 2. e. 14. in Adagio,' Malum consilium consultori pessimum.' Cerda. 462 Tollitur in cœlum clamor] Occiso eo qui auctor disrumpendi fœ-deris fuerat, exortus est clamor: et statim secuta fuga Rutulorum: ut, versique vicissim Pulverulenta fuga Rutuli dant terga per agros.' Et bene vicissim, quia Trojanos in fugam versos fuisse, exinde apparet, quod supra dixit, Subeunt equites, et spicula castris Densa cadunt mediis. Servius. Tollitur in cœlum clamor] Aristoph. Vespis de clamore sublato ait, és Tòv oùpavóv. Alibi Noster, 'it clamor cælo.' Et quidem Virgilius delectatus est verbo tollere ad hanc rem: lib. IX. ' clamor tollitur:' lib. II, ‘clamores ad sidera tollit.' Sic et Lucret. 1. IV. tollunt clamores.' Cerda. 463 Pulverulenta] Plena pulveris, nam apud veteres pulverulenta dicebantur, sicut vinolentum dicimus, qui vino plenus est, et temulentum, qui temeto plenus est. Servius. 465 Nec pede congressos, nec equo] Pedestres et equestres pugnas vocat, ubi inter equitem et peditem pugna est. Ut Æneidos x. et urgetur pugna congressus iniqua.' Idem. Nec tela ferentes Insequitur] Id est, nec fugientes nec contra stantes dignatur occidere. Et magna Æneæ ostenditur pietas, qui nec vulneratus irascitur, ut velit contra legem fœderis in bellum moveri. Idem. Ipse neque adversos d. st. m. Nec pede congressos, nec equo, nec tela ferentes Insequitur] Sic vulgata fere omnia exemplaria legunt: neque desunt antiqui codices, qui lectioni adstipulentur. Romanus tamen codex, et Oblongus Pomponianæ deliciæ, legunt aversos. Quodque subsequitur, nec pede congressos, nec equo antiqua fere omnia, quæ versamus exemplaria, legunt nec pede congressos @quo: in quo tria pugnarum genera, tres ferientium gestus animadvertas. Aut enim eos, qui terga dant, occidimus, et hoc exprimit aversos. Aut æquo resistentes Marte: hinc ait, Nec pede congressos æquo. Aut eminus ferientes: hoc illud est, Nec tela ferentes Insequitur. Horum sic pugnantium nullum ille dignatur sternere morti, sed 'solum densa in caligine Turnum Vestigat lustrans.' Donatus vero adversos admittit, dum obvios exponit. Mecum vero sentit in altero, dum subjungit,' Ant æquo pede congressos occidere.' Quod vero legitur densa in caligine,' in Romano codice denso est virili genere, contra Grammaticorum præceptionem. Pierius. Ipse neque adversos] Aliqui hic legunt aversos, id est, fugientes, quia et statim consequenter Insequitur : ad eum modum quo in decimo de Mezentio: Atque idem fugientem haud est dignatus Orodem Sternere, nec jacta cœcum dare cuspide vulnus.' Sed præfero adversos: hæc enim major Æneæ gloria.' Cerda. 467 Vestigat lustrans] Repræsentat imaginem venatoris. Sic infra: 'Vestigatque virum.' Ex re quoque venatoria Soph. in Ajace de quærente alium dixit: kuVNYETQÛVTA (XVN, venan→ tem vestigia. Idem. Solum in certamina poscil] Est hoc, quod in libro nono, ‘in solo Volscente moratur:' et Valerius Argon. 1. vi. 'Canthum sequitur, Canthumque reposcit.' Cerda. 468 Hoc] In Oblongo codice, hinc legitur: hoc est, hac de caussa. In aliis hæc: quod minime placet. Pier. Virago] Dicitur mulier quæ virile implet officium, id est, mulier quæ viri animum habet: has antiqui viras dicebant. Servius. 469 Aurigam Turni, &c.] Totus hic locus ex Homero, apud quem leguntur hi versus in Iliad. E. ubi Palladem inducit aurigantem Diomedi, excusso Sthenelo auriga: as paμévn, Σθένελον μὲν ἀφ ̓ ἵππων ὦσε χαμάζε, Χειρὶ πάλιν ἐρύσασ'· ὁ δ ̓ ἄρ ̓ ἐμματέως ἀπόρουσε· Ἡ δ ̓ ἐς δίφρον ἔβαινε παραὶ Διομήδεα δῖον Εμμεμαυία θεά· μέγα δ' έβραχε φήγινος ἄξων Βριθοσύνῃ· δεινὴν γὰρ ἄγεν θεὸν, ἄνδρα τ' ἄριστον. Λάζετα δὲ μάστιγα καὶ ἡνία Παλλὰς ̓Αθήνη. Quidam hoc loco, pro, Metiscum scribunt Methyscum, ut sit a Græco Μέθυσκον. Ursinus. 470 Lapsum temone] Sic sup. 'lapsum cervice.' Cal. 1. XI. ¿KUπódwr téσov inπwv. Cerda. 471 Undantes] Quia in motu, undarum modo flectuntur. Servius. Undantes] Ita hoc dictum, ut a Lu cillio,' comas fluitare,' et a Prudent. in Psychom. Sericaque infractis fluitent ut pallia membris.' Ita Æn. v. 'undantia lora.' Sic et Plaut. Epid. ' undantem chlamydem quassando facit:' et Aristotel. (notat Germ.) de reptilibus in lib. wep. wwv, kvμalvovтa, undabunda, fluctuabunda: et motum illorum, Kúμaιow, fluctuationem. Non abludit conjungi infra habenas cum verbo aquarum; ait enim, 'irarumque omnes effundit habenas.' Noto etiam traductum hoc verbum ad homines. Nam Afranius apud Nonium, 'Magnifice volo fluctuatim ire ad illum et Arnob. 1. II. ' lumborum crispitudine fluctuaret.' Cerda. 473 Nigra] Audi Scal. Poët. III. 27. nigra hirundo ad differentiam ripariarum, quæ species est hirundinis non nigræ, neque ædibus assuetæ.' Hinc fortasse et Petron. dixit, 'urbana Progne,' cum discrimine ad ripariam et agrestem. Idem. Domini divitis] Ab Catull. qui‘divitis domini hortulo.' Hom. Iliad. XI. avdpòs μákаpos: quem enim nos divitem, Græci beatum dicunt. Idem. 474 Pervolat] Per magnas ædes volat. Nam more suo verbo dedit detractam nomini præpositionem. Serv. Lustrat] Sanct. Hieronym. contra Helvid. Ille ad hirundinis modum lustrat universa penetralia.' Cerda. 475 Nidisque loquacibus escas] Ordo est, Escasque nidis loquacibus legens. Servius. Nidisque loquacibus escas] Hypallage, nam hirundines loquuntur, non nidi; et loqui dicit. Sic Oppian. Hal. III. de hirundinum garritu, άtav dè δῶμα λέληκεν: et quod hic λέληκεν, statim idem, kλάšovoi veooooîs, de pullis hirundinum: et sup. TρÚČOVTES. Ab Anacreonte etiam hirundo dicitur λáλn, loquax: et loco alio dat illi pwvás. Pollux dat huic avi 40vpíše. Aristoph. in Ran. èπißpéμeσlai. Athen. 1. ν. χελιδόνος πολυκρότου. Virg. inf. sonat et Georg. IV. garrula. Ut etiam Arnob. 1. VII. hirundines garrulæ Theophrast. in characterib. χελιδόνων λαλίστερος dixit proverbialiter, hirundinibus loquacior. A verbo Tρúšeш, quod præmisi, Latinum trinsare, quod de hac ave. Quin ab loquacitate, qua hæc volucris insignis, Græcis dicitur KwτíλAŋ. Est Kwriλw, loquor, garrio. Ceterum ea hypallaga, qua Virg.nidis loquacibus,' ea (inquam) Iulius Montanus, nidis argutis.' Floruit ille sub Tiberio. Versus adducit Sen. epist. 122. 'jam tristis hirundo Argutis reditura cibos immittere nidis Incipit, et molli partitos ore ministrat.' Juvenal. etiam Sat. v. 'loquaci gaudebit nido:' et Ammian. 1. XXII. loquens de Ibide, nidulis suis ad cibum suggerens ova serpentum,' id est, pullis, per hypallagam. Itaque non placet Nonius, qui explicat nidos Virgilii de avium fœtibus in Georg. IV. dulcem nidis immitibus escam.' Potius est, ut capias hypallagam, quod fit nullo incommodo Latii. Sunt enim qui quavis levi occasione fingunt nova vocum significata. Cerd. 476 Vacuis] Magnis: ut, vacua atria lustrat Saucius.' Servius. Humida] De quadruplici genere humidi lege Notam Luysini Parer. 11. 25. Cerda. 477 Similis] Pro similiter. Serv.: 478 Curru] In antiquis aliquot codicibus cursu scriptum est. Ea lectio in Mediceo superne adnotata: in reliquis curru habetur. Pierius. 479 Ostendit] Hoc loco, ubi vana sunt quæ fiunt, magis placet quod in Romano codice legitur, ostentat. Idem. 480 Nec conferre manum] Cum Ænea; nam alios persequitur. Servius. Avia] Ab ea scilicet parte qua veniebat Eneas. Idem. 481 Tortos orbes] Obliquas et implicitas vias. Idem. Legit] Nihil est aliud, quam brevi-` ore cursu ire obviam Turno. Itaque hoc non abit ab his, quæ dicta 1. XI. de Camilla eludente hostis gyros. Cerda. 482 Vestigatque virum] Inquirit: translatio a canibus. Servius. Disjecta per agmina] Dissipata adventu Æneæ. Idem. Per agmina magna] In Mediceo, et aliquot aliis codicibus, non magna, sed longa scriptum est; addita superne dictione magna, ut fieri solet, pro paraphrasi. Pierius. 485 Aversos retorsit] Pro retorsit eţ |