Turbatumque oculis. Fugit ilicet ocyor Euro, Dejecit saxum, ferro quod et arte paterna 225 Ecce furens animis aderat Tirynthius; omnemque 230 235 turbatum. Statim fugit celerior Euro, et currit ad cavernam: metus adjunxerat pennas pedibus. Postquam clausit se; et fractis vinculis demisit saxum ingens, quod pendebat ferro et arte patris Vulcani; et munivit portam defensam hoc obsta culo: ecce Hercules adest furiosus animo, et considerans omnem aditum immittit oculos huc et illuc, stridens dentibus. Ter ardens furore circuit totum montem Aventinum; ter invadit frustra saxeas portas; ter sedit lassus in ralle. Erat rupes acuta, saxis undequaque accisis, erecta e dorso cavernæ, visu excelsissima, latebra accommoda nidis avium funestarum. Cum illa jugo Burm.-223. oculi novatum erat a Burmanno. Sic duo Heins., Bigot. et pro var. lect. Servius. Probat quoque Wakefield. oculos Gud., quod Heinsio merito arridebat. oculis vulgo ubique legitur, quod utique amplector, etiam tanquam magis epicum, pro vulgari: nostri homines viderunt eum turbatos oculos habentem. Argutatur Burm., dum turbatus solum sic sufficere dicat: Lucan. 111, 356 cum turbato jam prodita vultu Ira ducis. Sic enim turbatus animo, et animi. Nec aliter Græci: ταραχθεὶς τὸ ὀφθαλμώ. Turbari autem non modo ira, amore, furore, verum et timore a poëta aliquis dicitur. fugit illico Montalb. ilico et Goth. sec.-225. includit Goth. sec. que abest Parrhas.-226. Objecit Leid. 227. obice al., ex more. objece ed. Mediol. emunit Rom.228. animi Leid. que in fine aberat aliquot Pier. et Goth. tert.-230. tunc totum Menag. pr. frendens Rom.-231. Aventinum tert. Rottend. pro div. lect. et Oudart., sed alterum doctius: ut fons Timari, urbs Buthroti, quæ Serv. laudat; conf. Burm.-232. Mire distinguebant aliqui ap. Serv. ter s. t. Limina: nequicquam ter: f. v. r.-233. præruptis Dorvill., a m. sec. interpolatrice. --234. incumbens Menág. pr. et Parrhas, cum Goth. sec. e seqq. v. 236.— NOTE 226 Arte paterna] Cyclopes enim, ministri Vulcani, artem reperisse dicuntur muniendarum urbium, Æn. vi. 630. Tirynthius, nomen Herculis, En. VII. 662. Aventinus mons, Æn. vii. 657. Dixitque montem Aventini, qua forma urbem Patavi, Æn. 1. 251. 235 Dirarum volucrum] Bubonum, corvorum, &c. Hanc, ut prona jugo lævum incumbebat ad amnem, 240 245 curra penderet in fluvium sibi sinistrum; Hercules commorit illam et abrupit erutam intimis radicibus, connixus ab dextra parte in partem oppositam: deinde statim propulit, quo pulsu magnum cælum sonuit, ripa dissiluerunt, et fluvius territus retrogressus est. At spelunca et magna aula Caci apparuit detecta, et antra tenebrosa intime aperta sunt. Non aliter quam si terru per vim intime diffracta aperiat domos infernas, aperiat regna pallida, inaspecta a Diis: et si immanis vorago desuper aspiciatur: et umbræ tremant luce infusa. Itaque Hercules desuper urget jaculis Cacnm subito interceptum in lumine inopino, et clausum in rupe cava, et vociferantem insueto modo: et adhibet cuncta arma, et opprimiť ........ 236. impendebat tert. Rottend. in amnem Rufinian. in Schem. Lex. pag. 255. -237. Dextera alter Hamb. convulsit Goth. sec.-238. Advolsam Medic. Erulsam Leid.; cf. 11, 575. volvit tert. Mentel. solidis radicibus Parrhas.239. impulso Mentel. alter. intonat aliquot Pier. et Heins.; et sic editum a Cuningham. dër Ven.-240. que abest aliquot Heins.-241. Ac Ven. ut Moret. sec. dejecta Goth. tert.-242. caterva Goth. sec. Non placet repetita in binis versibus vox penitus. Priore loco late non male substituebat Schrader. ex Ennii versu, quem vid. in Nota.-213. Nec s. Goth. tert.-244. reserat et recludit pars Pier. et Heins., quod præferam in poëta. aperit s. ac r. Parrhas. et Gud. a m. sec. recludet sec. Moret. recludant_alter Hamb.—245. que abest ed. Ven. et ex suis membranis rescissum a Brunckio. super est, superne, desuper.-246. trepident Heins. e codd.; vulgo trepidant, quod Rom. quoque exhibet: recte, si quid video, modo que absit. Abest etiam a Rom.. et aliis que. Equidem trepidant immisso, quod olim erat, præferam. Verum piget mutare quæ incerta sunt et lubrica. Dorvill. admisso.-247. in abest parte codd. Pier. et Heins.-248. insueta paventem codices ap. Pier. Sed rudens est éniẞpwuwuevos, ut ap. Callim. in Del. 56 saxoque insucta Rom.— NOTE 236 Lærum] Aventinus, nunc Monte di S. Sabina, Tybrim habet ad occidentem, quam Virgilius sinistram montis partem appellat. Hercules igitur stabat ad orientem illius rupis, quæ erat in monte: si quidem dexter in adversum. De sinistra et dextra, Ecl. 1x. 15. De Barathro, Æn. 111. Advocat, et ramis vastisque molaribus instat. 250 Ille autem, neque enim fuga jam super ulla pericli, 255 260 ramis et magnis lapidibus. Ille vero (nam nullum jam restat effugium discriminis) emittit gutture magnum fumum, res miranda dictu, et implet totam speluncam obscuris tenebris, auferens visum oculis: et colligit sub spelunca noctem fumidam, mistis tenebris cum flamma. Hercules præ ira no toleravit hoc: et ipse immisit se præcipiti saltu per flammas, qua parte multus fumus impellit se in undam, et magna spelunca exhalat nigram nubem. Tum apprehendit Cacum exomentem in tenebris inutiles ignes, comprimens eum in nodum: et incumbens stringit oculos extrusos, et jugulum aridum sine sanguine. Statim aperitur nigra spelunca portis fractis: et exponuntur luci vaccæ abductæ et prædæ ablatæ cum perjurio: et fœdum 250. instant Lutat. ad Statium ap. Burm., perperam.-251. super u. p. est vulgo legebatur. Ejecit est Heinsius secundum codd. suos et Pierii. fuga nunc super illa Diomedes lib. 1 ap. Heins. super illa Leid. super illa dabatur alter Menag. 252. m. dictu Goth. tert.-255. Fumigeram Menag. pr. Bigot, et Goth. tert. Flammiferam ed. Ven. conjunctis Montalb.-257. injecit Heins. e parte codd. pro vulgari jecit, quod Rom. cum aliis tuetur. ejecit Hugen. quo aliquot Pier.-259. Sic duo Burm. moventem Goth. tert. cum tert. Mentel., quod mire blandiri vidi viro docto, qui recte observabat, vomere jam antecessisse, moventem autem esse exquisitius et proprium in tali re poëtarum verbum. novantem alter Hamb.-260. in medium Bigot. et Goth. tert. ripit in nodum male jungit vetus Grammaticus Anthol. Lat. Tom. 1, lib. 1, Ep. 45, 10.-262. extemplo vel interea Gud. reclusis aliquot Pier. Dorvill. et Ou dart, pro var. lect, codices bini recentes et mendosi. repulsis Goth. tert.— 263. abstractique b. objuratæque ed. Ven. adjuratæque Exc. Burm.-264. imNOTÆ 421. De Manibus, Ge. Iv. 469. Æn. vi. 743. De verbo rudere, Ge. I. 374. 250 Molaribus] Saxis grandibus, quæ molarum instar essent. 257 Undam Fumus agit] Vaporem, in modum undæ erumpentem. Ge. I. cor 263 Abjuratæque rapina] Juxta Servium, per vim retentæ: juxta Gentilem, emtæ absque persoluto pretio: juxta Germanum et alios, quibus assentior, quas quis habere se negat cum juramento et perjurio. Cœlo ostenduntur, pedibusque informe cadaver 265 Pectora semiferi, atque extinctos faucibus ignes. Ex illo celebratus honos, lætique minores 270 cadaver raptatur pedibus: animi nequeunt satiari, spectando oculos horribiles, et faciem, et pectus semiferi Caci hispidum pilis, et ignes extinctos in gutture. Ab illo tempore solennis est gloria Herculis, et posteri gaudentes coluerunt hunc diem: et primus institutor Potitius, et familia Pinaria, ministra Herculei sacrificii, collocavit hanc aram in hac sylva: quæ ara semper dicetur a nobis Maxima, et quæ sem make Goth. tert.-266. pilosa Dorvill.-267. ac Ven. semifera Goth. tert. 268. celebratur pars Heinsianorum codd. servatur Bigot. servatus Goth. tert. honor ex Prisciano Burm.-269. Poticius. Potius, et in Goth. sec. boëtius erratum.-270. sacris Rom. Jo. Marius Matius ap. Heinsium distinguebat post verba: custos Pinaria sacri, ut seqq. statuit ad ipsum Herculem referatur, qnem alii aram maximam dedicasse aiunt; conf. Ovid. Fast. 1, 581. Liv. 1, 7. Equidem cum versu 270 finiendam arbitror sententiam, et versus 271. 272 ejiciendos tanquam commentitios et alterum ex altero procusum. Nihil potest esse jejunius et poëta magis indignum quam: quæ Maxima semper Dicetur nobis, et erit quæ maxima semper.-271. statui legebat Pomponius: “Evander ΝΟΤΕ 269 Potitius, &c.] Livius 1. 1. ait post cædem Caci, tum primum bove eximia de grege capta sacrum Herculi factuni: adhibitis ad ministerium dapemque Potitiis ac Pinariis, quæ tum familiæ maxime inclytæ ea loca incolebant. Forte ita evenit, ut Potitii ad tempus præsto essent, iisque exta apponerentur: Pinarii extis adesis ad ceteram venirent dapem. Inde institutum mansit, donec Pinarium genus fuit, ne extis solennibus vescerentur. Potitii, ab Evandro edocti, antistites sacri ejus per multas ætates fuerant: donec tradito servis publicis solenni familiæ ministerio genus omne Potitiorum in pœnam interiit.' Quod excidium Potitiæ familiæ contigit sub Appio Claudio Censore annó u. c. 442. Pi nariam durasse ad usque Maximini tempora censet Cerdanus; sed fallitur, siquidem ex hoc loco patet jam Livii ætate excisam fuisse. Potitios inde dictos quidam putant, quod extis potirentur: Pinarios, a weîva fames. Sed nugari mihi yidentur. 271 Aram....quæ Maxima, &c.] Apud Livium 1. 1. sic Evander Herculem alloquitur: Jove nate Hercules, salve: te mihi mater, veridica interpres Deum, aucturum cœlestium numerum cecinit; tibique aram hic dicatam iri, quam opulentissima olim in terris gens maximam vocet, tuoque ritu colat. Dextra Hercules data: accipere se omen, impleturumque fata, ara condita, atque dicata, ait.' Aram illam in foro boario Romæ perstitisse memorat Ovid. Fast. t *Dicetur nobis, et erit quæ maxima semper. Devexo interea propior fit Vesper Olympo: 275 280 per erit maxima. Agite igitur, o juvenes: in celebratione tantæ virtutis, coronate capillos foliis, et proferte manibus pocula, et invocate Deum communem, et offerte ei vina libenti animo. Sic dixerat: cum populus arbor gemini coloris, et texit capillos omnium umbra Herculea, et pependit implicata frondibus: et sacrum poculum replevit dextram manum. Statim omnes hilares projiciunt vinum in mensam, et orant Deos. Interim occiduo cœlo vesper fit vicinior: et jam sacerdotes, et primus Potitius, incedebant cincti pellibus juxta consuetudinem, et portabant faces. Reno instituit: ideo eo loquente melius statui, quam statuit."-272. Hic versus aberat NOTE 1. 585. Erat autem forum boarium 275 Communem Deum] Dii com- Lo venerandus erat. De populo, arbore viridi et pallida, Herculi sacra, peuplier, Ecl. vII. 61. 278 Scyphus, &c.] Græca vox, σKúpos, vas amplum, Herculi præcipue addictum; ut cantharus Baccho, ex Macrob. De libatione in mensam, Æn. 1. 740. 282 Pellibus in morem cincti] Vel in morem pastoritiæ vitæ, et Panos Arcadum Dei: vel potius in morem |