Incassumve tuos volui exercere labores;

Quamvis et Priami deberem plurima natis,

Et durum Æneæ flevissem sæpe laborem.

330

Nunc Jovis imperiis Rutulorum constitit oris :

Ergo eadem supplex venio, et sanctum mihi numen
Arma rogo, genetrix nato. Te filia Nerei,

Te potuit lacrymis Tithonia flectere conjux.

Aspice, qui coëant populi, quæ moenia clausis

385

Ferrum acuant portis in me excidiumque meorum,
Dixerat; et niveis hinc atque hinc Diva lacertis
Cunctantem amplexu molli fovet. Ille repente
Accepit solitam flammam; notusque medullas

janis: nec volui adhibere frustra te et tuam operam, o dulcissime marite, quanquam et debebam muita filiis Priami, et sæpe deploraveram asperam calamitatem Æneæ. Nunc ille jussu Joris stetit in regione Rutulorum. Itaque accedo ipsa supplex: et peto arma a te, Deo mihi venerando; mater pro filio. Te filia Nerei, te conjux Tithoni potuit expugnare fletu. Considera, quæ gentes conveniant, quæ urbes clausis portis acuant gladios in me et ruinam meorum. Sic locuta est Dea, et candidis brachiis ambiit hinc atque hinc dulci amplexu tardum Vulcanum: ille subito suscepit ignem consuetum; et notus ardor penetravit medullas et irrepsit in

opusque usquam legeretur, non improbandum dicerem). opisve sex Heins. cum Erf. opesce Franc. Karissime Dorvill.-378. incassumque Medic.-381. imperio Oblongus Pier. cum aliis, et pars Heins., quod vulgarius. arris Moret. sec.-382. venio et si non m. n. Goth. sec. ex literarum compendio. nomen Leid. Jo. Schrader. conj. et sanctum tibi nomen Arma rogo genetrix nato: ut adeo jungenda sint: genetrix sanctum tibi nomen. An vero Venus Vulcano erit mater veneranda, quæ natum ex alio viro suscepit? Scilicet morabatur virum doctum non animadversa omissio Toû te. Nam est: rogo (te,) sanctum mihi numen, arma.—383. Neri aliquot Pier. et Heins. ac Burm., quod Cuningham. edidit; et sic Servius legerat, cujus locum saniorem exhibet Julius Sabinus. Sed male Servius factum putat ex Neres, Neris, abjecta s; nam i contracta est syllaba ei, uti Achilli, Ulyssi. Illud autem bene observatum, veteres eus extulisse es, Nereus, Neres, ut Achilleus, Achilles, Ulysseus, Ulysses.-384. Tritonia Parrhas.-385. quo coëant pr. Moret. pro quos, ut Heins. suspicatur. In Zulich. superscriptum quam; et Schol. Horat. apud Burm. qua.-386. acuunt Oudart. et sec. Moret. postis Franc. exitium quart. Moret.-388. mollis pr. Moret.-389. solidum sec. Rottend. cum Goth. pr. famam alter. notasque pr. Hamb. et Lutat. ad Stat. 1 Achill. 308.-medullis pr. Voss. et Leid. a m. pr. Recte Burm. hoc serioris ævi esse NOTE

379 Priami...natis] Paridi, a quo pulchritudinis præmium tulerat, pomum aureum, Æn. 1. 31. De situ Rutulorum, Æn. vII. 795.

383 Filia Nerei, &c.] Thetis, de qua, Ecl. IV. 32. pro filio Achille arma a Delph, et Var. Clas.

Virg.

Vulcano impetravit. Aurora, Tithoni uxor, pro Memnone filio, ad Trojanum bellum proficiscente. De Aurora, Ge. 1. 249. De Tithono, Æn. iv. 585. De Memnone, En. 1. 493.

3 T

Intravit calor, et labefacta per ossa cucurrit:

390

Non secus atque olim, tonitru cum rupta corusco
Ignea rima micans percurrit lumine nimbos.

Sensit læta dolis et formæ conscia conjux.

Tum pater æterno fatur devinctus amore:
Quid causas petis ex alto? fiducia cessit
Quo tibi, Diva, mei? Similis si cura fuisset:
Tum quoque fas nobis Teucros armare fuisset;
Nec Pater omnipotens Trojam, nec fata vetabant
Stare, decemque alios Priamum superesse per annos.
Et nunc, si bellare paras, atque hæc tibi mens est,
Quicquid in arte mea possum promittere curæ,

395

400

ossa liquefacta: non aliter atque cum aliquando hiatus flammeus, apertus fulgenti fulmine, rutilus pervolitat nubes. Uxor id animadvertit, gaudens fraudibus, et sciens vim pulchritudinis suæ. Tunc pater Vulcanus sic loquitur captus amore perpetuo: Cur causas repetis e longinquo? quo abiit a te confidentia in me, o Dea? Turc etiam fuisset mihi facile arma dare Trojanis, si tunc par voluntas fuisset tibi. Neque Jupiter omnipotens, neque fata prohibebant Trojam persistere, et Priamum vivere ad decem alios annos. Et jam, si vis pugnare, et si hoc tibi est consilium ;

pronuntiat.-390. calefacta plerique Pier. et Heins., etiam Romanus; sed labefacta tuetur Medic. cum aliis, et Servio, haud dubie exquisitius. Proprie mens amore, cui restiterat, vel alio affectu impulsa, victa, dicitur labascere vel labefieri; nunc translatum ad ossa. Sed et ignis labefacit, quando incendia ruinas dant. v. Not.-391. Haud secus Medic. rapta tres Burm.-392. limite nusquam legitur: in quod conjectura incidere possis.-394. devictus ante Heins. in vulgg., quod deterius hic et alibi babendum.—395. ƒ. sensit Goth. tert., prave.-396. Quid tibi codd. Pier. Parrhas. Quod t. Rom. Quæ tibi Medic. a m. pr., quod Heinsius distinctione adjuvat. fiducia cessit? Quæ tibi, Diva, mei similis si cura fuisset Rottend. sec. Quo tibi, vita, solito inter amantes blandimento, inquit Burm., quod alienum a gravitate epica, si cura subisset conj. Heins., ne bis in eandem vocem desinat versus. Atqui hoc studio adeo fecisse dicam poëtam, hic et alibi, ut sententia utraque tanto manifestiorem ex reciprocatione haberet vim ac veritatem (érápyetav.) Alias nec sup. 11, 292 simili sibilo extulisset: Si Pergama dextra Defendi possent, etiam hac defensa fuissent. Heinsius porro simili de causa delere malebat versum sequentem.-397. Tum quoque; qui a Mentel. sec. aberat a pr. m., et quem salvo sensu abesse posse putabat; quod mibi secus videtur; nam sine eo sibi non constat sententia: quam non assequor qualem sibi finxerint viri docti. Agnoscunt versum Rufinianus et Priscianus, Burmanno laudati. Elevat quoque Heinsii suspicionem Cuninghamus.-397. v. ad præced. Tunc Dorvill. et Goth. tert. Teucros nobis Franc.-398. omnipudens Cod. Rutgers. nunc Leid.-399. decimq. duo Burm.-400. si bella reparas Goth. sec.-401. possunt p. cura Medic. a m. pr. et multi Heins. ac Burm. cum Goth. sec. prosunt

NOTE

398 Nec fata vetabant Stare, &c.] Fata a Diis non immutari, sed differri

censebantur posse, Æn. 1. 243. De Teucris, Æn. 1. 239.

ENEIDOS LIB. VIII.

Quod fieri ferro liquidove potest electro,

Quantum ignes animæque valent: absiste precando
Viribus indubitare tuis. Ea verba locutus

Optatos dedit amplexus, placidumque petivit
Conjugis infusus gremio per membra soporem.
Inde, ubi prima quies medio jam noctis abactæ
Curriculo expulerat somnum; cum foemina primum,
Cui tolerare colo vitam tenuique Minerva

405

possum tibi polliceri, quodcumque est studii in arte mea, quodcumque potest fabricari ferro et electro liquente, quantum possunt flammæ et flatus: desine orando diffidere tuae auctoritati. Locutus ea verba, tulit ei cupidos amplexus, et jacens in sinu uxoris quæsivit per totum corpus tranquillum somnum. Deinde, postquam prima quies abrupisset somnum, medio spatio noctis jam lapsæ; quando mulier cui præcipuum est sustentare vitam colo et exigua arte, excitat ignem coopertum et

pr. Moret. possim Bigot. committere sec. Rottend.-402. potest: sic Rom. Medic. cum melioribus scriptis et edd. inde ab Aldd. Alii, nt et Erf., cum edd. nonnullis potestur, vid. ap. Ge. Fabric. et Pier., quod satis apparet sciolum aliquem ex Lucretio vel Ennio intulisse, ut dactylum in quinta sede haberet. Est tamen λEKTрov. Depravatius Goth. tert. præstutur.-403. ignesque malebat Cuningham. obsiste Exc. Burm. assiste Goth. sec.-404. meis Zulich. a m. pr. et Dorvill.-405. oblatos Bigot. et Goth. tert. notumque p. Nonins in petere.-406. in gremio fusus Zulich. infusum aliquot Pier., Julius Sabinus et Probus cum Carminio (de quo v. Fabric. Bibl. Med. et Inf. Lat. h. v.) apud Serv. ex emendatione parum docta. Burmannus conj. placidusque petivit Conjugis infusum gremio per membra soporem; quod nemini facile probabitur: sed Vulcanus infusus gremio conjugis petivit placidum soporem per membra. cf. Not. ad h. v. et ad vIII, 30. Burm. laudat Misc. Obss. Crit. cum fœmina Vol. 1, p. 98.-407. abacto Montalb.-408. explerant ed. Masvic. revocavit Heins. anctoribus optimis libris inprimis Pierianis; alii ceu fœmina. Ita infertur comparatio: ceu fœmina-cinerem et sopitos suscitat ignes etc.: Haud secus, nec segnior Vulcanus surgit. Sed primum v. 408 ita otiosum est, ut statim de lectionis veritate dubites. Verum uti in Heinsianis et Burmanniana interpungitur, plene scilicet ac perfecte post natos v. 413, equidem omnino sententiarum nexum nullus assequor, ne grammaticum quidem. Itaque mediam stigmen posui ad finem versus 413, ut comparatio nulla sit, sed temporis mera designatio: Inde, ubi prima quies-expulerat somnum, cum primum fæmina cinerem et sopitos suscitat ignes,-illo tempore ignipotens, haud secus, neo segnior, surgit.-409. calathisque Minervæ nonnulli Pier. et Montalb. Rottend. NOTE

402 Potest electro] Quidam antiqui codices habent: potestur electro. Et est quidem potestur Lucretiana et Pacuviana vox: sed prima syllaba in electro longa est, tum natura sua, ἤλεκτρον; tum usu Virgilii, sudent electra myricæ,' Ecl. vIII. 54. Nec obstat versus e Ceiri repetitus, qui a Jos. Scaligero non legitimus putatur. Electrum, hic non succinum est, ut illud

alterum Ecloga vIII. sed aurum, quinta argenti portione mixtum; sive ex natura, sive ex arte temperies illa fit. De eo Plinius 1. xxxIII. 4. Nomen ob fulgorem, a Sole, qui Græcis poétis vocatur ἠλέκτωρ.

Et hic 404 Indubitare] Dubitare. auget particula in: ut in voce infrac tus, incanus; pro fractus, canus.

409 Tenuique Minerva] Tenui arte,

Impositum, cinerem et sopitos suscitat ignes,

410

Noctem addens operi; famulasque ad lumina longo
Exercet penso; castum ut servare cubile

Conjugis, et possit parvos educere natos:

Haud secus ignipotens nec tempore segnior illo
Mollibus e stratis opera ad fabrilia surgit.
Insula Sicanium juxta latus Æoliamque
Erigitur Liparen, fumantibus ardua saxis:
Quam subter specus et Cyclopum exesa caminis
Antra Ætnæa tonant, validique incudibus ictus
Auditi referunt gemitum, striduntque cavernis

415

420

cinerem superadditum igni, adjiciens noctem labori, et occupat famulas longo penso ad lucernas; ut queat tenere pudicum lectum mariti, et alere parvos liberos: non aliter præses ignis Vulcanus, nec tardior, surgit illo tempore e molli lecto ad laborem fabrilem. Prope latus Siculum et Liparen Æoliam assurgit insula, alta fumantibus scopulis: sub qua insula spelunca et cavernæ Ætnææ resonant, excavatæ ignibus Cyclopum ; et magni ictus auditi ex incudibus emittunt plangorem, et strident in cavernis massa Chalybum, et flamma exspirat e fornacibus: sedes

pr. et Leid. cum Goth. sec. ex VII. 805,-410. Recte post Impositum distinctum à Burmanno secundum Servium. Habet ista vox notionem necessitatis, quæ urget. Vulgo impositum cinerem jungitur, sic, Cui tolerare (sc. est, non, ut alii apud Serv., mos est, placet) dure dictum, pro, quæ tolerat.-412. Exercens Medic.-413. ut p. duo Burm. cum Schol. Cruqu. Horatii. parvos possit aliquot apud eundem.-416. Sicanum Parrhas. et Dorvill. Non male, nisi haberemus exempla sup. III, 692. 1, 561.-417. Liparem aliquot Burm. Lipare Rom. atque ita reponere voluit Marklandus ap. Burm. ad Propert. p. 612. quia apud alios Lipare officinam Vulcani habet. At v. Notam.-418. subtus aliquot Pier. exosa Goth. sec. 419. Etria. Ethenea, depravatt. sonant multi ap. Burm. cum Goth. tert. validisque tres recentiores ibidem. ictis Gud. a m. pr.-420. gemitus Medic. cum aliis Heins. gemitus referunt Leid. r. sonitum Parrhas. stridentq. Medic. (tridentq. super

NOTE

ut enim Minerva texturæ, lanificio, et ejusmodi artibus præest, ita pro iis ipsis sumitur: quemadmodum Vulcanus pro igne, Bacchus pro vino. De Minerva, Æn. II. 31.

412 Castum ut servare cubile, &c.] Ut otia vitet, infesta pudicitiæ.

416 Insula Sicanium, &c.] Ad latus septentrionale Siciliæ, non longe a promontorio Peloro et Italia, sunt insulæ septem, Eolie seu Vulcania dictæ maxima earum Lipara, hodie Lipari: inter quam et Siciliam est Hiera, id est sacra, quia Vulcano di

cata; unde hodieque dicitur Bolcano: quam hic describit Virgilius. Ex hac præcipue ignes erumpunt: quod inde fit, ut ait Solinus c. 12. 'quia ipsæ insulæ, natura soli ignea, per occulta commercia, aut mutuantur Ætnæ incendia, ant subministrant.' Totum enim illud Italiæ Inferioris et Siciliæ solum, ut alibi monuimus, subterraneis montibus cavum et sulfure succensum est. De iis insulis, Æn. 1. 56. De Sicania, Sicilia, Æn. 11. 687. De Etna, monte ignivomo Siciliæ, ibid. 571. De Cyclopibus, ibid. 569.

Stricturæ Chalybum, et fornacibus ignis anhelat;
Vulcani domus, et Vulcania nomine tellus.
Hoc tunc ignipotens cœlo descendit ab alto.
Ferrum exercebant vasto Cyclopes in antro,
Brontesque, Steropesque, et nudus membra Pyracmon. 425
His informatum manibus jam parte polita
Fulmen erat; toto genitor quæ plurima cœlo
Dejicit in terras; pars imperfecta manebat.
Tres imbris torti radios, tres nubis aquosæ
Addiderant, rutili tres ignis, et alitis Austri.
Fulgores nunc horrificos, sonitumque, metumque
Miscebant operi, flammisque sequacibus iras.

430

est Vulcani, et terra nomine Vulcania. Tunc Vulcanus ab alto cœlo descendit illuc. Cyclopes exercebant artem ferrariam sub immensa caverna, et Brontes, et Steropes, et Pyracmon nudus corpore. Erat illis inter manus fulmen inchoatum, ex his quæ pater Jupiter multa torquet e cœlo: jam parte aliqua perfecta, pars restabat imperfecta. Adjecerant ei tres radios pluvia, tres nubis aquosa, tres flammæ refulgentis et venti velocis. Nunc miscebant_operi fulgura terrentia, et fragorem, et timorem, et iras cum igne persequente. Ex alia parte deproperabant

picto u) et Vratisl. cum Goth. sec.-421. Structuræ, stricta re, stupor librariorum Goth. sec. et tert.-423. Hoc: recte, antique pro huc, quod nonnulli habent. Vid. Pier. Heins. Burm. post Servium; nam in talibus liberalitas virorum doctorum magna plerumque esse solet.-424. vasti pr. Hamb.-425. Pyragmon, Pygramon, aberratt.—428. deicit, dejecit, passim codd. Pier. et Franc. manebant alter Mentel. a m. pr.-429. torto Ven. rapidos Goth. tert. -430. addiderat Medic. Parrhas. Goth. pr., perperam ; nam de Cyclopum, non Vulcani, opere agitur.-431. horrificos post Pier. optimorum librorum auctoritate prætulit Heinsius. Vulgg. edd. terrificos. Erf. horrisonos soniNOTE

421 Stricture Chalybum] Stricture: ferrum, ut e fodinis extrahitur: in massas quasi terreas constrictum ac stipatum. Chalybes, populi vel Ponti, vel Hispaniæ, ferrariis fodinis et operibus insignes, Ge. 1. 58.

425 Brontesque, &c.] Nomina Cyclo.pum e Græcis poëtis repetita. Brontes, a ẞpovrǹ tonitru: Steropes, a σTEporn fulgur: Pyracmon, a nup ignis, et άκμων incus.

429 Tres imbris torti radios, &c.] Fulmina in antiquis marmoribus duodecim radiis effinguntur, in circulum dispositis non rectis illis quidem, sed varios in angulos inflexis, qui trifidam

in cuspidem singuli desinunt. Talis est forma Virgiliani hujus fulminis, de qua sic fere Cerdanus: Solent torqueri fulmina, vel grandinante cœlo, vel ruentibus magnis pluviis, vel aëre fulguribus æstuante, vel ventis flantibus. Grandinem intelligo, per imbrem tortum: pluviam immensam, per aquosam nubem: æstuantem aërem, per ignem: flatus ventorum per Austrum: hic enim ventus præ ceteris frequens tempestatibus est, ut diximus Ecl. II. 58. De Marte, Ecl. 1x. 12. De agide, clypeo Palladis, supra 354. De Pallade, Æn. I. 43.