ページの画像
PDF
ePub

Flos veterum virtusque virum, quos justus in hostem
Fert dolor, et merita accendit Mezentius ira;
Nulli fas Italo tantam subjungere gentem;
Externos optate duces. Tum Etrusca resedit
Hoc acies campo, monitis exterrita Divum.
Ipse oratores ad me regnique coronam
Cum sceptro misit, mandatque insignia Tarcho,
Succedam castris, Tyrrhenaque regna capessam.
Sed mihi tarda gelu sæclisque effoeta senectus
Invidet imperium, seræque ad fortia vires.
Natum exhortarer, ni mixtus matre Sabella

500

505

510

dignatio legitima impellit adversus hostem, et quos Mezentius inflammat justo furore; nemini Italo licet subdere tantam nationem; eligite duces exteros. Tunc exercitus Tyrrhenus, territus oraculo Deorum, stetit in his arvis. Ipse Tarchon misit ad me legatos, et coronam cum sceptro, et addicit has notas regni: rogans ut veniam in castra, et accipiam regnum Tyrrhenum. At senectus pigra frigore et exhausta annis, et robur lentum ad fortia consilia, aufert mihi regnum. Impellerem ad id filium, nisi junctus cum matre Sabella, ex ea deduceret partem patriæ.

tert., forte pro Maonida; et sic Serv. ad x1, 759. dilecta duo Burm.-500. in armis Leid.-502. Fas Italo nulli aliquot Pier. summittere ed. Ven.-503. optare alter Menag., at Serv. pro var. lect. exspectate, forte, spectate, eodem fere sensu, ut sit diakpívei adeoque èxxpíveiv et eligere vel legere. conf. Burm. residit Moret. tert.-504. Hæc acies Parrhas. Divorum sec. Rottend.—506. Tarchon, quod inde ab Aldo legitur, retinuit Heinsius ob codd. suorum consensum. Sunt tamen edd., in quibus Tarcon legitur, ut e Pierio intelligas ; sicque Egnatius edidit, ut apud Strabonem scriptum lib. v, p. 336 Тáрxwva; quo auctore etiam Tarconem, non Tarcontem flectendum esse apparet. Adde Eustath. ad Dionys. Perieg. 347. Tum Pier. ex antiquo codice Tarcho (quod et Goth, alter habet). At Brunck. refinxit Tarco, memor voc. Almo lib. VII, 532, et inf. 602. Tarcho seu, ut et hic scribit, Tarco et Tyrrheni. cf. Heins. et excitatum a Burmanno Drakenb. ad Silium Ital. vIII, 474. Equidem, cum diu deliberassem, Tarcho e Pieriano admittere malui; nam nomina in on ita a Marone efferri satis constat. Ut vero ch in c mutarem paulo animosius, a me non obtinui, quia etiam Lycophron 1248 Táρxwv тe Kal Tuponvol. Et occurrit Tarchon in lapidibus Etruscis. Etsi ceteroqui bene teneo, sequiorum sæculorum pronuntiationem vitiosam hanc fuisse, ut in multis nunc habeamus ch pro c et k: quid? quod ipsa vox pulcher hinc fluxit; Romanis erat pulcer, pronuntiatum pulker. Verum tædet, in his bono otio abuti.-508. serisq. Parrhas. effata juventis corrupte Goth. sec.-510. Gnatum Rom.-511.

NOTE

506 Tarcho] Nomen apud Tyrrhe- Samnitico genere: hoc enim nomen nos insigne. Fuerat enim alter ejus inter utramque gentem ambiguum Dominis præfectus Tyrrheni regis, qui est: et Sabellam gentem Italiæ indieo usus est ad condendas in ea re- genam fuisse, non exteram, probat gione urbes duodecim, ex Strabone. hic locus. Vide Æn. vii. 665. De Cytherea, Venere, Æn. 1. 261.

510 Matre Sabella] Vel Sabino, vel

Hinc partem patriæ traheret. Tu, cujus et annis
Et generi fata indulgent, quem numina poscunt,
Ingredere, o Teucrum atque Italum fortissime ductor.
Hunc tibi præterea, spes et solatia nostri,
Pallanta adjungam: sub te tolerare magistro
Militiam et grave Martis opus, tua cernere facta
Assuescat, primis et te miretur ab annis.
Arcadas huic equites bis centum, robora pubis
Lecta, dabo; totidemque suo tibi nomine Pallas.
Vix ea fatus erat; defixique ora tenebant
Eneas Anchisiades et fidus Achates,
Multaque dura suo tristi cum corde putabant;
Ni signum cœlo Cytherea dedisset aperto.
Namque improviso vibratus ab æthere fulgor
Cum sonitu venit, et ruere omnia visa repente,

515

520

525

Tu cujus et annis et patriæ oraculum favet, quem Dii vocant, intra in regnum, o dux generosissime Trojanorum et Italorum. Præterea sociabo tibi hunc Pallantem, qui est spes et solamen nostrum. Assuescat sub te institutore pati militiam et durum laborem belli, et contemplari gesta tua; et admiretur te a tenera ætate. Tradam huic ducentos equites Arcadus, selectam vim juventutis; et Pallas tradet tibi totidem suo nomine. Vix ea locutus erat; et Eneas filius Anchise et fidelis Achates tenebant vultum defixum, et meditabantur plurima difficilia cum sua tristi mente: nisi Venus misisset signum e cœlo patente. Quippe fulgur intortum e cœlo inopinate erupit cum strepitu, et statim omnia visa sunt tremere, et sonus buccina

Hic Ven. ed. Junt. patrem p. Medic. patriæ partem Dorvill. totius et annis corrupte Goth. sec. in annis tert.-512. fatum indulget lectum ante Heins., qui mutavit ex auctoritate Medicei, trium Moret. alt. Mentel. et alt. Hamb. post Mediceum Pierii. fatum indulgent Gud., sc. numina. fatis indulgent Regius. poscant Ven.-513. et Teucrum Zulich.-514. Nunc duo Burm. cum aliquot Pier.-516. et abest pr. Rottend. onus pr. Hamb. pro var. lect. fata Dorvill.-517. pr. et jam m. Parrhas. te imitetur codd. ap. Pier., ex interpretatione.-518. Arcades vett. edd. et codd. aliquot, vitiose, ut et hinc ap. Burm. ter centum Parrhas. corpora pubis Goth. tert., et sic aliquot Pier. Catull. Epith. Pel. 4 lecti juvenes Argivæ robora pubis.-519. suo tibi munere aliquot Pier. Gud. a m. sec. Voss. pr. Hamb. pr. et Scheffer. cum Zulich. At Gudius a m. pr. suo sibi munere, pro se jungere; placet hæc argutior forma Heinsio. tuo sibi nomine Medic. a m. pr. Burmanno arridet: suo sibi nomine et laudat vi, 142. Sed omnia ista in epigrammate feram; nunc plus dignitatis epicæ inest vulgari lectioni. suo tibi numine Puget.-520. defixaq. duo Burm. ad vulgarem formam. diffixi Leid. intentique aliquot Pier. e similibus locis. defixi ora malebat Cuningham.—522. Mistaque Goth. tert. dura duo conj. Burmann., parum scite. tum sec. Rottend. tristes Goth. sec. sub corde tert. movebant Hugen. a m. sec., interpretamentum Toû putabant. -523. e cœlo Montalb. Tyrrea Goth. sec. d. ab alto Bigot. Leid. pro div.

Tyrrhenusque tubæ mugire per æthera clangor.

Suspiciunt; iterum atque iterum fragor increpat ingens.
Arma inter nubem, cœli in regione serena,

Per sudum rutilare vident, et pulsa tonare.
Obstupuere animis alii; sed Troius heros
Agnovit sonitum et Divæ promissa parentis.

Tum memorat: Ne vero, hospes, ne quære profecto,
Quem casum portenta ferant; ego poscor Olympo.
Hoc signum cecinit missuram Diva creatrix,

Si bellum ingrueret; Vulcaniaque arma per auras
Laturam auxilio.

Heu quantæ miseris cædes Laurentibus instant!
Quas poenas mihi, Turne, dabis! quam multa sub undas

530

535

Tyrrhena sonare per aërem. Aspiciunt sursum ; et rursus magnus fragor tonat : cernunt arma fulgere et commota resonare, inter nubes, tempore sereno, in parte cali tranquilla. Ceteri territi sunt animo: sed princeps Trojanus cognovit sonum, et promissa Dea matris. Tunc ait: Ne autem, tu qui me excipis hospitio, ne sane petus a me qualem exitum prodigia ista prædicant: ego vocor e cœlo ad bellum. Dea mater monuit se daturam hoc indicium, si bellum immineret ; et se allaturam per aërem armaturam Vulcuni manu factam ad auxilium meum. Heu! quam magna struges imminent Laurentibus miseris! O Turne, quale supplicium persolves mihi! O pater Tiberine, quam multos clypeos, et cassides, et robusta cada

lect. et Goth. tert.-527. increpat. Consentiunt in hanc lectionem ab Heinsio illatam, a Burmanno vero incuria, ut arbitror, iterum omissam, omnes præstantiores Heinsii et Pierii codices cum Julio Sabino, quæ et ipsa paulo doctior est, pro sonat, ut inf. IX, 504 de tube sonitu; et locum facit versui hinc tertio, 529 hinc pulsa tonare. Intonat tantum recentiores codd. insidet, et edd. veteres, quas evolvi, Aldd. et hinc profectas, omnes. Agnoscit quoque Servins. sonus intonat Gud. a m. sec. insonat Dorvill. intonat aures admodum vetusti codd. apud Pier.-528. in abest a pr. m. a Medic. et Gud., et Nonius inter nubes cœli regione serena. inter nubes etiam Parrhas., minus docte.-529. Persuidum Rom. sonare idem et aliquot Pier. et Heins, cum Goth. sec. 531. et abest Romano.-532. Tunc vero memorat, hospes ne, Ven. nec vero Exc. Burm. nec quære Oudart. ne quære, hospes, ne quære profecto aliquot Pier.-533. ferunt Parrhas. serant Goth. tert.-534. Musarum Dira creatrix Goth. tert., miro stupore.-537. cædes miseris Schol. Horatii Epod. x cum Montalb. clades Bigot. a m. sec.--538. Quas mihi Turne dabis pœnas Hamb. sec. tu mihi Turne Franc. sed multa Ven. sub undis sec. Moret. sub unda tres

NOTE

526 Tyrrhenusque tuba mugire, &c.] Tyrrhenus clangor tubæ dicitur, quia Tyrrheni cornua et tubas dicuntur invenisse, ab Athenæo 1. Iv. Indicatque sonus ille Tyrrhenus, Æneam

a Tyrrhenis ad regnum vocari.

537 Laurentibus, &c.] Latini regis populis, Æn. VII. 63. De Turno, ibid. 56. De Tybri, supra 330.

Scuta virum galeasque et fortia corpora volves,
Tybri pater! Poscant acies, et fœdera rumpant.
Hæc ubi dicta dedit, solio se tollit ab alto;
Et primum Herculeis sopitas ignibus aras
Excitat, hesternumque Larem, parvosque Penates
Lætus adit; mactant lectas de more bidentes
Evandrus pariter, pariter Trojana juventus.
Post hinc ad naves graditur, sociosque revisit:
Quorum de numero, qui sese in bella sequantur,

540

545

vera impelles inter aquas tuas! Nunc Latini petant bellum, et violent fœdera. Postquam protulit hæc verba, erigit se e solio sublimi; et primo succendit igne Herculis aras ubi ignis erat fere extinctus; et hilaris it ad Larem, quem ab hesterna die noverat, et ad exiguos Penates: immolat juxta consuetudinem oves electas, simul Evander, simul juventus Trojana. Deinde Eneas incedit ad naves, et redit ad socios: e quorum numero eligit insigniores virtute, qui comitentur se ad bellum;

Burm. cum Rom., minus poëtice.-539. volvens Rom. Versus jam supra Æn. 1, 104. 105 obvii, ad Homeri ductum facti.-540. et sidera Goth. tert. et secla alter.-542. Me in Herculeis ignibus hærere, jam in notis significavi. Suspicor vitium inesse scribendumque esse: Herceis ignibus. Confirmat me imitator Maronis Lucanus: Herceas, monstrator ait, non respicis aras? Commendat quoque emendationem hanc ingenuo cum candore Wakefield ad h. 1. Jovis Hercei, 'Epkelov, religio satis nota, ejusque aram in penetrali regiæ Priami vidimus apud nostrum quoque lib. 11, 512, etsi nomine hoc non expressam : sed v. Exc. xI ad lib. 11, et viri docti passim, v. c. ad Ovid. Heroid. vII, 113, in Ibin 286. Herculeas....aras Dorvill.-543. Suscitat Rom. et plerique Pierii cum parte codd. Heins. et Burm., etiam edd. nonnullæ, ut Basil., haud dubie magis ad proprietatem verborum; sed dubitare licet, an ex aliis locis, ut sup. 410. v, 743, refinxerint grammatici. externumque proclivi lapsu et obvio Rom. cum aliis Pier., tum Serv., pro div. lect. Medic. et aliquot alii Heins. et Burm. cum binis Goth. cf. ad Tibull. 11, 1, 12, etsi hoc loco non incommodum sensum facit: externumque Larem parvosque Penates Latus adit, si jungas est enim domus externi hominis, a quo hospitio excipitur. patriosque Penates, notabilis lapsus, non lectio Goth. sec. ; sic suos, Trojanos, non Evandri, Penates adorat Æneas: sic externum Larem comparari aliquis censeat.-544. mactant Heins. a Medic.; adde Zulich. et ad normam v. 57 lib. IV. lectas mactat Goth. sec. lætas Sprot. et Exc. Burm. Male; sunt ¿¿aíperoi, KKPITOL, eximiæ, adeoque teλeîai. cf. ad IV, 57. vi, 39.-545. Evander alii et h. 1.-547. sequuntur Franc. sequentur alter Hamb.-548. Præstanti pr. NOTÆ

540 Fœdera rumpant] Nam Latinus Æneam in socium et generum admiserat, Æn. vII. 260.

542 Herculeis, &c.] Non mihi videntur in lucum rediisse, ubi hesterna die sacra Herculi fecerant: sed aras domesticas, in quibus ignis sopitus erat, excitasse prunis ex hesterno sacrificio asservatis : non enim ignem

sacrum nisi ex sacro licebat accendere, ex Phædro, 1. IV. f. 10. Vel novos ignes domi accenderunt in honorem Herculis. Hesternum Larem interpretor: vel qui pridie cultus ab iis fuerat, antequam decumberent : vel potius, quem Æneas, novus bospes, ab hesterna duntaxat die noverat et colendum susceperat. De La

Præstantes virtute legit; pars cetera prona
Fertur aqua, segnisque secundo defluit amui,
Nuntia ventura Ascanio rerumque patrisque.
Dantur equi Teucris Tyrrhena petentibus arva;
Ducunt exsortem Æneæ; quem fulva leonis
Pellis obit totum, præfulgens unguibus aureis.
Fama volat parvam subito vulgata per urbem,
Ocyus ire equites Tyrrheni ad limina regis.
Vota metu duplicant matres, propiusque periclo
It timor, et major Martis jam apparet imago.
Tum pater Evandrus, dextram complexus euntis,
Hæret, inexpletum lacrymans, ac talia fatur:
O mihi præteritos referat si Jupiter annos!
Qualis eram, cum primam aciem Præneste sub ipsa

550

555

560

pars reliqua navigat promis undis, et lenta descendit secundo flumine, reditura ad Ascanium muntia patris et rerum ab eo gestarum. Equi dantur Trojanis euntibus in regionem Etruscam; adducunt ad Æneam equum extra sortem aliorum, quem tegit flava pellis leonis resplendens unguibus auratis. Statim rumor spargitur emissus per urbem exiguam, equites ire celeriter ad arcem regis Etrusci. Matres præ timore renovant preces, et metus accedit prope ad periculum, et jam species belli videtur major. Tunc pater Evander amplexus dextram Æneæ abeuntis, inhæret illi, flens insatiabiliter, et profert talia: O utinam Jupiter reddat mihi annos clapsos; et me talem efficiat, qualis eram, quando juxta ipsam urbem Præneste

Rottend. a m. pr. Præstante Goth. tert.-550. regnique alter Hamburg.— 551. T. p. arma Ven.-552. exsortem vel ingentem Zulich.-554. parvas...per urbes pr. Hamb. Sed urbs Pallanteum est intelligenda.-555. ad limina ex parte codicum suorum et Pierianorum, inter quos Romanus erat, Heinsius probavit vulgo, ad littora, ut omnes Goth. habent, unus etiam Tyrrhena; varietas satis frequens; cf. ad 11, 371. littora tamen Cuningh. prætulit.557. Et timor Rom., et habet hoc expeditam interpretationem: propius periclo (absolute; cum jam res adducta esset propius ad discrimen), Et timor (apparet major), et major Martis jam apparet imago. Vellem eundem sensum ex vulgata elici posse, sed it timor pro grassatur vix usu probari potest. It minor Goth. sec. It metus Priscian. lib. XVIII. propiusque pericli Hic amor Philargyr. excitat ad iv Ge. 47. jam abest a nonnullis Pier.—559. inexpletus lacrymans aliquot Pier. et Erf. inpletus Rom. In aliis ap. Heins. hoc interpolatum: inexpletus lacrymis: utrumque pro var. lect. Servius commemorat ; inexpletus etiam Jul. Sabinus. Comparant &μorov Kλalw Iliad. T. 300. cf. ad Hesych. in uoTov. Porro Pier. aliquot in amplexus, pr. Voss. et alter Hamb. in amplexum, et Montalb. cum binis Goth. in amplexu.-560. O ne præterea Goth. sec.-561. erat Priscian. XVII. cum primum Rom. et aliquot

NOTE

ribus et Penatibus, Æn. 11. 717. De eorum cultu, Æn. 111. 177. De ovibus bidentibus, Æn. iv. 57.

:

561 Præneste, &c.] Æn. vII. 678. fundatorem Prænestinæ urbis appellavit Cæculum, qui erat hoc ipso

« 前へ次へ »