Quam pater inventam, primas cum conderet arces, 65 70 batur dicasse illam Phœbo, repertam cum fundaret prima mœnia; et ab illa dedisse nomen Laurentibus incolis. Apes densa, res mira dictu, trans levem aërem volantes magno stridore, insederunt supremum illius cacumen : et pedibus invicem conjunctis, examen repentinum pependit e frondoso ramo. Statim vates dixit: videmus appropinquare hominem peregrinum; et exercitum ex eadem regione quærere hanc eandem regionem, et regnare in hac suprema arce. Præterea dum Lavinia virgo rentesque Gud. a m. sec. cum aliis, sed recentt.; et sic Arusianus Messius. Neque vero aliter quam quarto casu accipiendum Laurentis.-64. Pro sum mum Medic. a pr. m. talamum, et Vratisl. lauri dense. densæ summum Parrhas. dense Witt. m. visu Bigot.-65. super æ. Zulich. a m. pr. trans æquora quatuor Burm. cum Goth. pr.-66. Consedere sec. Moret. sub mutua D. Heins. ed.-69. p. p. agmine Rom. cum aliis Pier., minus bene.-70. eisdem Dorvill. NOTE 62 Phœbo sacrasse] Quia laurus Phœbo dilecta. De Phœbo, Ecl. 11. 62. 63 Laurentes colonis] Laurens, nomen constat fuisse primo inditum sylvæ laureæ, quæ circa littus Tyrrheni Maris fuit, a Tybri orientem versus porrecta. Inde vicina regio Laurens etiam dicta est. Inde Laurens dicitur Marica nympha, Fauni uxor, 47. Inde Picus, Latini avus, dicitur etiam Laurens, 171. Inde Turnus ipse eodem appellatur nomine, 650. quia Rutulorum regionem sylva illa attingebat. Porro cum arces primas ibidem condidisse Latinus dicatur; et Laurens Picus, ejus avus, eodem loco regiam habuisse, 171. aut sibi male consentit Virgilius, aut dicendum, regiam quidem a Pico esse conditam; a Latino arces, sive munitiones, additas; et urbem, a lauro præcipuæ magnitudinis, appellatam esse Laurentum, quod nomen sylvæ tantum et regioni commune prius fuerat. Urbs posterioribus dicta est Laurolavinium; non quod eadem fuerit cum Lavinio; sed quod exhausta bellis utraque, et Laurente et Lavinio, utriusque incolæ Laurentum confluxerint, et urbem communi nomine dixerint, ut suspicatur Cluverius in Antiqua Italia, 1. 111. 3. atque ut ei videtur, ea nunc dicitur Paterno. 66 Pedibus per mutua nexis, &c.] De hac apum glomeratione, quæ ura dicitur, Ge. iv. 257. et 558. examine, Ecl. vII. 13. De apum 70 Partibus ex isdem] Apes e Tyrrheni Maris partibus venerant Lau Præterea, castis adolet dum altaria tædis, 75 80 accendit altaria sacris facibus, et stat prope patrem: (res horrida) visa est corripere ignem longis capillis, et comburi flamma sonante secundum omnia ornamenta; et visa est accensa secundum regias comas, accensa secundum coronam spectabilem gemmis: deinde fumans visa est cingi rutilanti luce, et jactare ignem tota domo. Hoc autem cœpit haberi terribile et visu admirabile. Etenim aiebant ipsam illustrem fama et fortuna futuram esse, sed minari genti magnum bellum. At rex territus his prodigiis vadit ad oracula fatidici Fauni patris sui, et consulit sylvas sitas -71. e castris pr. Hamb. quum a. Nonius ternis locis. De adolere v. sup. ad lib. 1, 708.-72. Ut bene e codd, probavit Heins. post Pier. Vulgo: et.74. cremare Montalb. a m. sec.-75. que abest tribus Burm.-76. lumina Menag. alter. lumina fulva sec. Hamb. fulva ve fumo Dorvill.-77. ac totum Menag. sec. tectis V. s. totis Goth. tert.-78. Hoc v. multi Heins. et Burm., item Goth. sec.; visu ac tert.-80. protendere Mentel. pr. a m. pr. telum Hugen. a m. pr.-81. Ac rex Menag. pr. sollicitus monstrorum Donat. Ms. NOTÆ rentum, insederant lauri apicem: quo significabatur, exteros Tyrrheno Mari venturos, victores futuros, summum imperium adepturos. Dominarier. Extensio syllabæ, pro, dominari. 71 Adolet altaria tædis] Adolet thus ad altaria domesticorum Deorum, Æn. I. 708. 'flammis adolere Pe Tybur, influit in Anienem Aluvium, nunc Teverone. Odor ejus et sapor corruptus est: unde ait Virgilius exhalare mephitim. Est autem Mephitis, Juno aëri corrupto præsidens; cui ædes apud Hirpinos fuit ad lacum Amsancti, ex Plinio 1. 11. 93. et apud Cremonam, ex Tacito, Hist. 1. III. Hic Mephitis pro ipso putore nates.' 77 Vulcanum] Deum ignis, pro igne, sumitur, ut Vulcanus pro igne, Juut Ge. 1. 295. 82 Lucosque sub alta Albunea] Albunea fons est profundissimæ altitudinis : unde erumpit fluvius Albula, nunc la Solforata, sulfureis aquis memorabilis, quæ primo frigidæ sunt, mox inducunt calorem. Albula, paulo infra piter pro aëre. Juxta Scaligerum vox Etrusca est, a Syris deducta, apud quos gravitatem odoris significat. Apud Albuneam sylva fuit sacra Musis, ex Martiali: ibidem culti sunt Fauni, ex Virgilio et Statio: ibidem, ex Lactantio, nympha Albunea, quæ Consulit Albunea: nemorum quæ maxima sacro sub alta Albunea; que Albunea sylva maxima sylvarum resonat sacro fonte, et umbrosa emittit densam mephitim. Itala nationes et omnis terra Œnotria accipiunt inde responsa in rebus incertis. Sacerdos cum obtulit illic dona, et per noctem tacitum jacuit super pelles suppositas ovium immolatarum, et quæsivit illic somnum; videt multas figuras vagantes mirabilibus modis, et audit voces multiplices, et fruitur sermone Deorum, et alloquitur Acheronta e profundo Averno. Tunc etiam ipse pater Latinus, poscens responsa, illic sacrificabat de more centum oves Fabric. 84. ponte Porphyr. ad Horat. særumq. Medic. servumq. Arusianus. exaltat Mentel. pr. a m. pr. et Goth. alter: mephitim Heins. recepit e Medic. et aliis, auctoritate Grammaticorum, et more Virgilii flectendi græca latine. Vulgo mephitin. Librarii scribunt fere mefitim vel mefitin. Rom. mefitem.— 85. Hic Franc. que abest binis Burm.-86. r. ferunt Goth. pr., ut alias dici solet.-87. Contulit multi scripti et edd. Ceteri cum tulit, quod jam Benedictus emendavit, et ante eum Naugerius. Voss, attulit. Heins. conj. ut tulit. et scelerum Goth. pr.-88. Pellicibus Dorv. Has librarius forte malenon nunc Latinus. -89. pallentia m. sec. Moret. repetitum ex Ge. I, 477. vid. Burm.-92. Sic et pr. Moret. tunc plurimi. dum sec. Rottend.93. mactarat Goth. sec. mactavit sec. Rottend. et Gud. a m. sec.-94. earum bat; NOTE Sibylla fuit Tiburtina. De Italis et 87 Cæsarum ovium sub nocte, &c.] Plinius l. xvi. 44. ‘Apud Tiburtes' (unde non longe abest Albunea) 'extant ilices tres, etiam Tiburte conditore eorum vetustiores. Fuisse autem eum tradunt filium Amphiarai, qui apud Thebas obierit una ætate ante Iliacum bellum.' Pausanias autem in Atticis loquens de Amphiarao, insigni somniorum interprete, qui a Græcis ideo inter Deos relatus est; ait, apud Oropum, Atticæ maritimam urbem, Amphiarai fontem esse ac templum: ubi arietem immolant, cujus substrata in pelle dormientes nocturna visa expectant. Ex iis colligit Cerdanus, ejusmodi sacra a Tiburte Amphiarai filio translata esse in Italiam; eaque a Virgilio esse Fauno attributa, quæ Amphiarao Græci tribuerant. 91 Acheronta affatur Avernis] Per Acheronta, fluvium infernum, de quo Æn. vi. 323. umbras Deosque Inferorum intelligit. Per Averna, Inferorum ostia, de quibus Æn. vi. 237. ipsos indicat Inferos. Atque harum effultus tergo stratisque jacebat O mea progenies, thalamis neu crede paratis ; 95 100 105 lanigeras; et jacebat extensus super earum pelle et stratis velleribus. Vox repentina emissa est ex intima sylva: "O mea proles, ne quære jungere filiam tuam conjugio Latino; neve confide lectis præparatis. Venit gener peregrinus: qui progenie sua extollet nostrum nomen ad sidera; et cujus de stirpe posteri videbunt omnia versari et regi sub pedibus suis, quacumque Sol revertens aspicit geminum Oceanum. Latinus ipse non continet in ore suo hæc responsa Fauni patris, et hæc monita data per noctem tacitam; sed jam fama circumundique volans sparserat ea per urbes est Pier. aliquot. tergo exquisite pro tergis. latebat Goth. sec.-95. subito Medic. Colot. cum aliis Heins. subit Gud. a m. pr. subito ex alta Witt. deest binis Goth.-96. Si subtilis esse velis, scribendum erat Connub Is. ciasse Cledon. lib. 11 Art. Grammat.-97. neu Heins. e Medic. et aliis. Vulgo nec. 80 Witt. ne.-98. venient Medic. cum magna parte codd. Pier. et Heins., it. Ald. tert. Sed bene jam Serv. vidit reniunt melius convenire vaticinio, quod, quæ futura sunt, ut præsentia nuntiat.-99. ad astra Goth. sec. ferant Medic. et omnes antiquiores cum edd. inde ab Aldo; quod oratio castigata pedestris postulat. Sæpe tamen poëtam videmus ab hac lege recedere, et id, quod minus usitatum est, frequentare: ita et h. 1. altera lectio est ferent, quam Heins. recepit ex Leid., cui aliquot alios adjungit Burmannus sed recentes nulliusque auctoritatis; et videri potest hæc lectio ab emendatore venisse, qui ridebunt ante oculos habebat: atqui est et illa doctior ratio, ut tempora varientur, ut sæpe in simili positu apud Homerum fit, ut qui ferant et videbunt jungantur. ab st. Heins. e Medic. et Gud. Vulgo a stirpe. conf. lib. 1, 630.-101. Respicit ex Helenio Acrone laudat G. Fabric. cf. Burm. Accipit Goth. pr. et tert., male; nam mare excipit Solem, non Sol occidens mare.-102. Hæc præcepta aliquot Pier., quod Cuninghamus tanquam verius prætulit. 103. suos Menag. pr.-104. circum volitans late Goth. sec.-105. NOTE 96 Latinis] E Latio, quod complectitur Aborigines, Rutulos, Laurentes, Volscos, &c. supra 54. 100 Utrumque recurrens, &c.] Magnitudinem notat futuri imperii Romani; vel ab oceano orientali ad occidentalem, qua Sol diurno motu re currit; vel ab oceano septentrionali ad meridionalem, qua Sol annuo motu discurrit. De rario Solis motu, Ge. I. 238. 105 Ausonias, &c.] Supra 54. Laomedontia pubes, a Laomedonte Trojano rege, Ge. 1. 502. Aggere, En. v. 44. Graminco ripæ religavit ab aggere classem. 110 115 Italicas: cum juventus Trojana applicuit naves ad crepidinem herbosam littoris. Eneas, et præcipui duces, et formosus Ascanius, sternunt corpora sua sub ramis arboris alta: et inchoant epulas, et in gramine supponunt cibis placentas e frumento, sicut ipse Jupiter suggerebat, et onerant illud solum panis fructibus sylvestribus. Illic ceteris absumtis, cum inopia ciborum cogeret eos vertere morsus in panem exiguum; et frangere manu ac dentibus audacibus orbem fatalis crusta, nec abstinere a planis quadris: Ascanius jocans, dixit: Heus! Laomedontea aliquot Heins., male. v. Ge. 1, 502.-106. classem vel funem pr. Hamb., quod vulgare.-108. deponunt sub ramis Dorvill.-109. per herbam Heins. legit cum Grammaticis et cum vetustissimo quoque, monente idem Pier. Vulgo, per herbas; quæ vulgaris esset ratio.-110. Jupiter ille, Heins. ex Prisciano et Medic. a sec. m. Mediceo Pierii aliisque suis (adde Goth. tert.) reposuit, copiose idem astruxit, et, qui viri præstantissimi mos erat, ubi in elegantiorem formulam inciderat, in omnes alios locos intulit, in quibus Jupiter ipse legitur. Servat tamen hoc Romanus quoque.-112. C. jam forte epulis Ven. vertere morsu pr. Rottend., quod pro verti dictum esse possit; sed ortum est ex morsu, morsum, quod habent aliquot Pier.-113. pænuria scribunt duo Burm.-115. crusta Bigot. Fuisse qui frusti legerent, ex Cerda intelligitur. Crustum est exquisitior et rarior forma pro vulgari, crusta. Argutatur et hic Servius.-116. Heu Parrhas. consumsimus aliquot Pier. et tres Burmanniani, si recte capio, item Pompon. Sab., nec male. Sic in hac re NOTE Adorea liba, placentas ex frumento parissimo, quod ador sive far appellatur: En. VII. 33. Et forte, quia appellat liba, innuit Virgilius sacrificia Diis tum primum ab Enea facta esse: et e placentis libatis oblatisque socios pavisse famem, ut e victima rum extis fieri solitum videbimus Æn. vin. 183. 111 Cereale solum] Solum est, quod cuique rei sustentandæ supponitur, Ecl. VI. 35. Ceres, Dea frumenti, panis, Æn. v. 79. Cereale solum, quadra e pane. 114 Orbem Fatalis crusti] Mox vocabit quadram, tum mensam; et placentas intelligit, quæ pro patinis tum fuerunt, et vero sæpe esse solebant apud veteres. Hæc vocum diversitas e placentæ figura repetenda est. Erat enim rotunda quidem, sed lineis duabus decussatim in medio signata : itaque quatuor veluti quadris distincta. Ita Cerdanus e veteribus poëtis, |