Supposita de matre nothos furata creavit.
Talibus Æneadæ donis dictisque Latini
Sublimes in equis redeunt, pacemque reportant.

Ecce autem Inachiis sese referebat ab Argis
Sæva Jovis conjux, aurasque invecta tenebat:
Et lætum Æneam classemque ex æthere longo
Dardaniam Siculo prospexit ab usque Pachyno.
Moliri jam tecta videt, jam fidere terræ ;
Deseruisse rates. Stetit acri fixa dolore.
Tum quassans caput, hæc effundit pectore dicta:
Heu stirpem invisam, et fatis contraria nostris
Fata Phrygum! num Sigeis occumbere campis,
Num capti potuere capi? num incensa cremavit

285

290

295

patri suo Soli, creaverat nothos e matre supposita. Trojani post talia munera et verba Latini revertuntur excelsi in equis, et referunt pacem. Ecce autem aspera uxor Jovis referebat se ab Argis Inachiis, et ibut elata per aërem, et procul ab usque Pachyno Siculo vidit ex aëre lætum Æneam et classem Trojanam. Videt Trojanos jam struere domos, jam confidere regioni, reliquisse naves: stetit affixa illic, præ gravi dolore: deinde movens caput, emisit e pectore hæc verba: Vah gentem odiosam, et fata Trojanorum opposita voluntati mea! An potuerunt perire in campis Sigeis? an capti potuerunt capi? an Troja combusta combussit homines? Ergo re

satos furata creavit.-284. Æneades Rom. lati d. d. Dorvill. dictis donisque Serv.-286. ab agris Goth. pr.–287. que abest Menag. pr. invicta Mentel. pr. curasque inventa Franc.-288. longo Heins. ex Mediceo recepit; accedit Hugen. Ex Romano nihil notatum est. At ceteri omnes cum fragm. Vatic. et edd. longe. Vereor, ne alterum sit ex eo deliciarum genere, quod librariorum incuriæ debemus.-289. adusque Rom. Pahyno, Pachino, Pachinno, Pachynno aberratur.-290. sidere terræ plerique Pier. et Menag. alt., ac Moret. pro div. lect., antique; sed fidere terræ ex poëtæ usu et Arusiani Messii auctoritate defenditur ab Heinsio.-292. Dum q. alter Hamb. effundit Heins. e melioribus; alii effudit.-293. factis conj. Waddel., temere. votis contraria nostris Jo. Schrader. in schedis.-294. non tres Heins., et mox iidem cum aliis, etiam Goth. tert., non capti. Ita cum indignatione efferenda hæc erunt. succumbere Mentel. pr. et Menag. alter. o. terris Goth. sec.-295. Nunc c. Medic. et Mentel. pr. nunc et non etiam mox pro num nonnulli apud Burm. aut incensa

NOTE

286 Inachiis Argis] De Argis, urbe Peloponnesi, Junoni cara, Æn. 1. 19. 288. Inachii dicuntur, vel ab Inacho Argivorum rege; vel ab Inacho fluvio, qui prope urbem fluit, ex Strabone 1. vIII. De Pachyno, promontorio Siciliæ meridionali, Capo Passaro,

Æn. 11. 699.

294 Fata Phrygum] De fatis, Æn. 1. 243. De Phrygia, ibid. 385. De Sigeo, Troadis promontorio, Æn. vi. 500. De numine, Æn. 1. 137. De Teucris, ibid. 239.

Troja viros? medias acies, mediosque per ignes
Invenere viam. At, credo, mea numina tandem
Fessa jacent, odiis aut exsaturata quievi-
Quinetiam patria excussos infesta per undas
Ausa sequi, et profugis toto me opponere ponto.
Absumtæ in Teucros vires coelique marisque.

300

Quid Syrtes, aut Scylla mihi, quid vasta Charybdis
Profuit? optato conduntur Tybridis alveo,
Securi pelagi atque mei. Mars perdere gentem
Immanem Lapithum valuit; concessit in iras
Ipse Deum antiquam genitor Calydona Dianæ ;

305

Quod scelus aut Lapithas tantum, aut Calydona merentem?

pererunt iter per medios exercitus et medias flammas? At, opinor, mea potestas denique jacet lassa: aut satiata deposui odium. Imo etiam ausa sum persequi inter aquas eos expulsos patria, et toto mari me objicere iis exulibus. Vires cali et maris consumta sunt contra Trojanos. Quid profuerunt mihi Syrtes, aut Scylla, aut magna Charybdis? teguntur alveo desiderato Tybridis, tuti a mari atque a me. Mars potuit evertere crudelem nationem Lapitharam : ipse pater Deorum permisit furori Dianæ veterem Calydona: quam tantam pœnam sceleris merentibus Lapithis

Bigot. creavit Exc. Burm. cremarat Leid.-297. an credo malebat Ge. Fabric., minus bene. ac duo Burm. mea munera Menag. alter.-298. haud Caris. Inst. Grammat. lib. I et edd. vetustiores Macrobii. haut etiam bini Goth. cum Erf. haud exsatiata quierunt Parrhas. Fessa jacent odiis, aut distinguitur in Vratisl. exsatiata Oblongus Pierii. Omnia perperam. Quam piget talia exscribere!-300. me abest alteri Hamb. me toto duo Burm. exponere aliquot Pier. cum Menag. pr.-301. assumtæ Goth. sec. Formam loquendi illustrat Burmann. ad Propert. iv, 6, 55.–302. Syrtis aliquot ap. Burm. aut v. Leid. quid dira Charybdis aliquot Pier.-303. potiuntur Ven. ex interpretatione. Vide lib. v, 243 portu se condidit alto.-301. prendere Leid.-305. Laphytum scribunt Goth. potuit Bigot. et Schol. Statii. in iram Franc. in aras vulgg, edd. Macrob. IV Sat. 2.-306. antiquas Parrhas., scil. iras.-307. Lectionem hanc Heinsius e Mediceo a m. sec. repetiit, sed eo

NOTE

302 Quid Syrtes, &c.] In Libyco Mari vadosi sinus, Æn. 1. 115. De Scylla scopulo, et Charybdi voragine in freto Siculo, Æn. 111. 420.

304 Mars perdere gentem Lapithum, &c.] Pirithous Lapitharum rex, de quo Æn. vi. 601. 617. ad suas cum Hippodame nuptias cum Centauros Deosque omnes, uno excepto Marte, invitasset: Mars utramque gentem Lapithas et Centauros, clade utrimque maxima inter pocula commisit,

Ita Servius, quem sequratur ceteri
interpretes. De Lapithis, et Centauris,
Thessaliæ gentibus, Ge. 11. 456. Ge.
III. 38.

306 Calydona Dianæ, &c.] Eneus Calydonis rex, in Ætolia, circa ostia Eveni fluvii: cum Diis omnibus, excepta Diana, primitias frugum obtulisset: irata Dea aprum immisit, a quo vastatus est late ager Calydonius, donec a Meleagro Enei filio fera occideretur. Ovid. Met. v111. 273.

Ast ego magna Jovis conjux nil linquere inausum
Quæ potui infelix, quæ memet in omnia verti,
Vincor ab Ænea. Quod si mea numina non sunt

310

Magna satis: dubitem haud equidem implorare quod us

quam est.

Flectere si nequeo Superos, Acheronta movebo.

Non dabitur regnis, esto, prohibere Latinis, .
Atque immota manet fatis Lavinia conjux:

At trahere, atque moras tantis licet addere rebus;

315

aut Calydone? Sed ego, magna uxor Jovis, quæ potui nihil omittere intentatum, que concerti me in omnia, superor ab Ænea. Quod si mea divinitas non est satis potens; non sane dubitabo invocare quicquid usquam est: si non possum flectere Superos, commovebo Inferos. Sit ita, non permittetur mihi arcere eos ab regno Latini ; et Lavinia fatis destinatur Æneæ uxor certissima: sed licet differre, et adhibere

ducentibus aliis, pr. Hamb. Menag. sec. Moret. sec. et pro var. lect. Moret. tert., item Prisciano ap. Heins., in quibus: Lapithas tantum et Calydona merentem. Ea lectio cum paulo doctior esset, miras librariorum aberrationes peperit. Scilicet vulgari dicendi modo subjiciendum erat: Quod autem tantum scelus commiserant Lapitha vel Calydon, quo tantam pœnam mererent? Hic primum exquisitiorem rationem adhibuit, a Græcis ductam. scelus merere, pro, per scelus, scelere, merere pœnam. Nec aliter sup. 11, 229 scelus expendisse merentem, pro, pœnas expendere merendo propter scelus. Jam hoc idem efferri poterat per casum sextum: Lapithis aut Calydone tantum scelus, h. pœnam, non merentibus; et sane sic vulgo legi statim videbimus: Quod scelus aut Lapithis tantum aut Calydone merente? Verum inversiones amans poëta porro usus est forma Atticis frequentissima, qua antecedenti structuræ accommodatur illa, quæ sequitur: concessit Jupiter Dianæ in iram Calydona: quod scelus aut Lapithas aut Calydona merentem? sc. id, concessit? ut recte Pierius supplet (non, perdidit, vel, vidisti, ut Pomponius, qui ceteroqui eandem lectionem interpretatur, quam Aproniani esse non dubito, qui Mediceum correxit). Jam varietatem videamus. Vulgo, ut modo dixi, lectum et editum etiam in Aldd. et quæ hinc fluxere: aut Lapithis tantum aut Calydone merente, quod Servius defendit, et per se ferri poterat; sed, ab interpolatore illud esse, ex reliqua diversitate intelligas; nam passim: Lapithis t. a. Calydona merentem legitur, etiam in fragm. Vatic.; et sic Priscianus, qui plures lectiones affert, et Servius in nonnullis libris invenerant. In Medic. a pr. m. necnon in pr. Hamb. pro var. lect. Lapithis tantum aut Calydone merentes. Tum Montalb. Calydone merentem. Gud. cum aliis, Calydone merente. Edd. Ven. et Mediol. Lapithis tantum aut Calydona merente. Dorvill. et Witt. Lapithas tantum Calidone merente. Romanus cum Gothanis: Lapithis tantum aut Calydone merentem. Heinsius conj. Quod scelus aut Lapithis tantum aut Calydoni merenti? ingenioso lusu.-308. nil vergere Menag. pr.-309. Quod potui idem.-310. Vincar Medic. a m. pr.-311. aut equidem Mentel. pr. et pr. Goth. explorare Voss. Hugen. pr. Hamb. est a multis abest.-313. esto regnis duo Burm. cum Medic. Pier.-315. Attrahere Dorvill. Hæc trahere Lutat. ad Stat. apud Burmannum, qui trahere absolute dici docet; de quo

NOTE

312 Acheronta] Numina Inferorum, ubi Acheron fluvius, Æn. vi. 323.

315 Attrahere, &c.] Quomodo Dii fatis obstare possent, diximus Æn. 1. 243.

At licet amborum populos exscindere regum.
Hac gener atque socer coëant mercede suorum.
Sanguine Trojano et Rutulo dotabere, virgo;
Et Bellona manet te pronuba. Nec face tantum
Cisseis prægnans ignes enixa jugales;
Quin idem Veneri partus suus, et Paris alter,
Funestæque iterum recidiva in Pergama tædæ.

Hæc ubi dicta dedit, terras horrenda petivit.
Luctificam Allecto dirarum ab sede sororum

320

moras tantis rebus; sed licet evertere populos utriusque regis. Gener et socer faciant fœdus hoc præmio suorum. Puella, habebis pro dote sanguinem Trojanum et Rutulum: et Bellona destinatur tibi pronuba. Nec solum Hecuba filia Cissei gravida peperit faces conjugales: Veneri etiam suus filius erit idem, et ulter Paris, et fax iterum perniciosa contra Trojam recidivam. Postquam protulit hæc verba, descendit tremenda in terras. Excitat ex domo dirarum sororum

quis dubitet? tamen vel sic intelligendum, trahere res, negotium, et similia, h. protrahere.-316. Ac duo Burm. excindere, excidere, excedere aberrant librarii et hic, ut alibi.-317. At g. Medic. Hac gener inde socer Bigot., utrumque eleganter. socer atque gener Goth. pr. coiunt Mentel. pr.; Burm. conj. Hac g.-mercede, duorum sanguine, T. cui bono? non dicam.319. At B. Leid.-320. prægnas scribunt Gud. Medic. et alii, hic et alibi. Prægnans Cisseis Lutat. ap. Burm.-322. recidivæ videtur Servius legisse.324. Lethificam A. et D. Parrhas. Luctiferam pr. Hamb. Allecto Medic.

NOTE

Nam

317 Mercede suorum] Damno populorum; quæ merces ironice dicitur. Ita Cicero Tuscul. III. 12. istuc, nihil dolere, non sine magna mercede contingit, immanitatis in anima, stuporis in corpore.'

319 Bellona....pronuba] Bellona, Dea bellorum præses, Martis soror, quæ eidem ad bellum eunti currum et equos parat: Græcis dicta Enyo. Pronuba, mulieres dicebantur, quæ nuptias conciliabant, eaque administrabant quæ pertinebant ad nuptias, et nuptam in lecto collocabant: eas oportebat uni viro nuptas fuisse, ad bonum omen.

320 Cisseis prægnans ignes, &c.] Hecuba Priami uxor, Cissei Thraciæ regis filia, antequam pareret Parin, visa est sibi facem utero gestare, Æn. 1. 31. Ignes enixa jugales, intellige Parin ipsum, vel incendium Trojæ, quod

Infernisque ciet tenebris: cui tristia bella,
Iræque, insidiæque, et crimina noxia cordi.
Odit et ipse pater Pluton, odere sorores
Tartarea monstrum: tot sese vertit in ora,
Tam sævæ facies, tot pullulat atra colubris.
Quam Juno his acuit verbis, ac talia fatur :

325

330

Hunc mihi da proprium, virgo sata Nocte, laborem,

Hanc operam, ne noster honos infractave cedat
Fama loco: neu connubiis ambire Latinum
Eneadæ possint, Italosve obsidere fines.
Tu potes unanimos armare in prælia fratres,
Atque odiis versare domos; tu verbera tectis

335

et infernis umbris Alecto luctuosam: cui bella tristia, et iræ, et insidiæ, et crimina perniciosa sunt cordi. Ipse etiam pater Pluton aversatur hoc monstrum, aversantur sorores infernæ: tot convertit se in species, tam crudeles sunt figuræ ejus, tot dira producit serpentes. Juno animat eam his verbis, et loquitur talia: O virgo filia Noctis, concede mihi hunc laborem proprium, hoc officium: ne nostra gloria vel fama, victa, cedat locum; et ne Trojani possint circumvenire Latinum prætextu conjugii, et invadere regionem Italam. Tu potes commovere in pugnas fratres conjunctissimos, et turbare odiis familias: tu immittere

et ceteri omnes Heinsiani. Sic et Rom. cum fragm. Vatic. Sic et alii minoris census, ut Erf. Haud dubie recte, Græcorum poëtarum exemplo, qui ita primam per se brevem producunt in ἄληκτος, ut apud Homerum ἄλληκτον ToλEμiew. Sic Orph. 966 Voss. 'Aλλŋíïà, et in Hym. 68, 2. etsi alioqui nomina Furiarum seu Eumenidum ab antiquioribus memorari haud meminerim. In fine Dearum Caris. et alii codd., Mediceus quoque a m. pr. cum fragm. Vatic., minus quidem eleganter. Sorores tamen versu hinc tertio iterum memorantur; et inf. 454 dirarum ab sede sororum recurrit. Solet autem poëta, nisi sui parum memor sit, talia diversis locis variare.-328. Merula ad Enniuur substituere volebat Ennianum: Tartarina. male. conf. Burm.-329. Quam s. Voss. pr. tot s. aliquot Burm. p. ora c. plerique Pier. item Sprot. et Goth. sec. Placebat Heinsio, nescio quare, cum ora ex superiore versu adbuc auri insideat. Pollulat et colobris scribit Rom. et alii, ex pronuntiatione sæculi sui : quæ ipsa res dubitationem facere potest, an verum sit, quod narrant, Virgilii avo et antiquioribus proprium id fuisse, ut pronuntiarent vortunt, volgus, rolnus, et inf. v. 399 torvom.-330. his a. dictis aliquot Pier. Sprot. ed. Ven. Goth. sec.-331. Nunc duo Heins. laborum Rom., quod durum foret: hune laborum.-333. non c. Ven. connubjs pronuntiatum; ut alibi.-334. possent Medic., tum ne et que legitur pro re.-335. unanimes ante Heins. legebatur

NOTE

331. Virgo sata Nocte] Virginem vocat Furiam. Vel simpliciter, pro pnella: quomodo Pasiphaë dicitur virgo, Ecl. vi. 52. Vel peculiari Furiarum nomine: quæ sic dicuntur, quia

severæ et in puniendo incorruptæ : undæ Ajax flagellifer apud Sophoclem v. 847. vocat eas del raplévous, semper virgines. Noctis et Acherontis erant filiæ.