Immemor est nostri. Sed te victa situ verique effoeta senectus, 440 Bella viri pacemque gerent, *quis bella gerenda.* 445 At juveni oranti subitus tremor occupat artus; Deriguere oculi; tot Erinnys sibilat hydris, Tantaque se facies aperit. Tum flammea torquens Repulit, et geminos erexit crinibus angues, 450 tantas causas timendi; regina Juno non est oblita nostri. Sed, o mater, senectus fracta annis et imbecilla ad cognoscendam veritatem frustra agitat te curis, et decipit vatem falso timore super bellis regum. Cura sit tibi custodire simulacra et templa Deorum: viri, quibus bella debent esse curæ, administrent bella. Alecto erupit in furorem talibus verbis. At repentinus tremor invadit membra juvenis loquentis: oculi cohorruerunt: tot colubris sibilat Furia, tam horrendum vultus ejus exhibet Tum Alecto contorquens oculos ignitos, repulit morantem et parantem loqui plura, et extulit duos colubros, et sonuit flagello, et adjecit hæc ore furioso: Ecce ego se. Goth. sec.-444. gerant Heins. e Medic. et aliis. Vulgo gerent; cf. Burm., quod tamen fragm. Vatic. quoque tuetur, cum Palat. ap. Bened. idque cum Brunckio revocavi; habet enim majorem vim. In edd. utrumque apparet: in Aldd. et quæ hinc fluxere gerant: at inde a Commel. Steph. et al. gerent. Nonnulli quoque gerunt, Witt. ferant. Reliqua quis bella gerenda cum Heumanno Burmannus bene vidit esse rescindenda, ut ab aliena manu assuta. Saltem otiose subjecta sunt.-446. Et Witt. aut Menag. pr. subitos Heins. intulerat e conjectura confirmata a Mentel. pr. a m. sec. Sed tales delicia adversus librorum auctoritatem inferri non debebant; subitus, edd. et librorum, etiam optimorum, in his fragm. Vatic., lectio et ipsa elegans est. Alii subito.-447. Diriguere vulgg. codd. et edd. ante Heins. et Pier. tot crinis Franc.-448. fumea Rom., male.-450. Absurde Servius, quem Pomponius sequitur, geminos de similibus serpentibus accipit. Burm. conj. gelidos. Quidni autem duo angues in capite inter ceteros extolli a Dea poterant, ut alias unus exsurgit, v. c. Stat. xi Theb. 65. Ovidius, qui Maronem ante oculos habuit, Met. iv, 494 Inde duos mediis abrumpit crinibus angues etc.-451. verbe NOTE 440 Victa situ verique effœta] Situs, squalor est ex vetustate contractus, En. VI. 462. Effata, dicitur mulier quæ cessavit fœtus emittere et parere: unde veri effœta, erit, quæ cessavit vera dicere et cognoscere; quales vetulæ, quæ falsa sæpe pro veris accipiunt. 447 Erinnys sibilat hydris] Erinnys, commune Furiarum nomen, Æn. 11. 337. Hydrus, vel hydra: proprie serpentis genus in aquis degens, ab v♪wp aqua. En, ego victa situ, quam veri effoeta senectus Arma inter regum falsa formidine ludit; Respice ad hæc: adsum dirarum ab sede sororum; Bella manu letumque gero. 455 Sic effata facem juveni conjecit, et atro Lumine fumantes fixit sub pectore tædas. Olli somnum ingens rumpit pavor, ossaque et artus 460 Arma amens fremit; arma toro tectisque requirit. sum illa obruta annis, quam senectus imbecilla ad cognoscendum verum decipit falso metu inter bella regum. Attende ad ista: venio e domo sororum funestarum: fero in manibus bella et mortem. Sic locuta torquet tædam in juvenem, et figit sub pectore faces fumantes nigra luce. Magnus timor abstulit illi somnum: et sudor profusus toto corpore rigavit et ossa et membra. Ille furens poscit arma, quærit arma per lectum et domum. Fervet cupido armorum, et vesana rabies belli, et præterea ira. Sicut quando flamma excitata e virgis supponitur magno crepitu lateribus ollæ area spumantis, et undæ ardore subsiliunt: tum violentia aquæ furit intus, ussa. reque Montalb., ut lib. v, 579 insonuit flagello. Sed alterum exquisitius; fecit flagellum resonare. Tum rapido alii, et sic ante Heins. vulgg.-452. non ego Lutat. ad Stat., et v. s. verique eff. Donat. ad Terent. apud Burm. effata Goth. sec. et Rom.-453. falso Rom.-454. Aspice Goth. sec. Olim fuere qui distinguerent: Respice: ad hæc adsum; vid. Serv.-455. gero vel cano Zulich. Male. Nam respicit ad sup. 443 sq.-456. alto Parrhas.-457. flammantes Parrhas. de tert. Rottend.-458. Illi ingens somnum Rom. et alii Pier. Illi quoque fragm. Vatic. rumpit Heins. cum melioribus. Vulgo rupit. atris Goth. pr. ossaque ductus sec. Moret. Notabile utique, sudorem perfundere Ora et artus ratio postulare videtur.-459. Perfundit item Heins. pro vulgari: perfudit; at pr. Rottend. profundit; et multi, etiam fragm. Vatic., praruptus, ut alibi quoque solent.-460. A. tumens Montalb., sed A. amens etiam sup. 11, 315. tectoq. sec. Rottend.-462. Optandum erat, ut viri docti docerent, quomodo hæc acciperent: Ira super. Vulgo videntur interpretari cum Cerda: insuper; accessit demum ira. Ita saltem distinctio erat accommodanda: s. i. belli, Ira super; veluti. Sane super eo sensu apud poëtam et alibi occurrit, v. sup. 11, 71: cf. vIII, 245. XI, 226. Sed sententia inde exit jejuna et tanto poëta indigna: Sævit amor... insania, insuper ira. Dicendum saltem erat, super esse pro copula: Iraque. Exilitas tanta facile a poëta evitari poterat, si scriberet, Ira furit vel simili modo. Super pro, superest, superat, occurrit et abi (ut I, 489). Si pro superare, ebullire, erumpere illud dietum docere possem, bona efficeretur sententia. Donatus ita interpretatur, ac si super pro, super his, dictum velit: Tantum contraria desiderabat, ut irasceretur sibi, quod nondum iret ad bellum. Saltem ira super eo est expediendum, ut sit, quod πέρι, pro περίεστι, Græcis poetis, v. c. οὗ πέρι μὲν πρόφρων kpadin kal Ovμds åyńvwp Il. K. 244. de Ulysse. plus quam amor ferri et insania belli, furit ira.-463. surgentur Franc.-464. In Erf. corrector ante oculos Fumidus atque alte spumis exuberat amnis; 465 Nec jam se capit unda; volat vapor ater ad auras. Ergo iter ad regem polluta pace Latinum Indicit primis juvenum, et jubet arma parari, Se satis ambobus Teucrisque venire Latinisque. Hunc decus egregium formæ movet atque juventæ ; 470 et fluvius fumidus alte exundat spumis: nec jam unda continet se, vapor niger surgit in aërem. Itaque rupta pace, imperat præcipuis juvenum iter ad regem: et jubet arma instrui, suos Italiam tueri, et pellere hostem ultra terminos regionis: ait se satis esse contra utrosque, et Latinos et Trojanos. Postquam protulit hæc verba, et invocavit Deos ad vota sua audienda: Rutuli mutuo incitant se ad bellum. Hunc incitat eximia species pulchritudinis et juventutis regis sui; illum reges ejus majo habuisse videtur Exsuperant. Verum exultare est rò àvaßλúew. Ap. Hom. I. c. est λέβης ζεῖ ἔνδον πάντοθεν ἀμβολάδην. Quod lebes idem est κνίσση μελδό Hevos puta poëtica forma dictum.pro eo, quod in lebete continetur, adipe; pro kvíoσa μerdouévn. aquai Heins. retraxit, nam vulgg. aquæ vis, quod et Cuninghamius maluit retinere. Memorabilis est Servii nota: " aquai: Hanc diæresim Tucca et Varius fecerunt ; nam Virgilius sic reliquerat: furit intus aquæ vis, Fumidus atque amnis; quod satis asperum fuit." Judicio quidem adjecto vix subscribas; multo enim mollior altera hæc ratio. Nisi forte Serviana aliter se habebant, ut ex glossa primi Moret. suspiceris: "Aquæ vis opposuit Tucca, quia nimis aspere sonuit aquæ amnis, quod Virgilius prius ibi posuit.” Certe illa, aquai amnis, satis dure dicta videntur; etsi sic rivus aquæ Écl. vIII, 87 Propter aquæ rivum; quod etiam Pomponius ex pleniore Servio comparat. Sed defenditur hæc lectio aquai noto Probi lib. 1 Art. Grammat. loco, ubi quatuor tantum locis priscam illam secundi casus formam a poëta agnosci docet. Accedit Medic. Mentel. sec. et a m. sec. Rottend. sec., tum pro div. lect. tert. et Leid. pr. Item Schol. Persii. v. Heins. At aqua vis omnes ceteri libri agnoscunt, quorum familiam ducit Rom. cum fragin. Vatic. Inter editas Aldinæ hoc idem tuentur; sed mutatum in Junt. et repositum aquai ad Benedicti ductum, qui et ipse suspicatur, narratiunculam apud Servium esse commentitiam; nam nihil a Tucca mutatum esse debuisse e lege Augusti. Provocat idem ad Quintilianum (1, 7, 18, ubi non in omnibus legitur aquai, sed tantum alterum aulai). Vix talia ad liquidum perduci possunt; potuit vis ab uno codice abesse et suppletus esse versus a docto viro sic, ut scriberet, aquai; potuit quoque ab initio aquai scriptum esse, et eo neglecto a librario, aquæ refictum in aquæ vis. P. Scriverii lectionem Exsultante astu latices erugit aquai refellit Heinsius. Cui vacat, refellere potest et aliam Schraderi ad Musæum p. 233. -465. spumans Bigot. fumis Leid. rapor altus Erf.-468. Inducit Ven. et abest pr. Hamburg.–469. Italia alter Menag. I. et d. pr.—470. que in fine abest multis, ex more.-472. Certanti Franc.-473. juventa aliquot Pier. NOTÆ 470 Venire] Esse. Sic Ge. I. 29. 'An Deus immensi venias maris.' De Teucris, Æn. 1. 239. De Styge, et Cocyto, En. vi. 323. Hunc atavi reges; hunc claris dextera factis. Ut cervum ardentes agerent: quæ prima laborum 475 480 485 res; istum manus ejus clara factis. Dum Turnus implet Rutulos audacia animosa, Alecto Stygiis alis immittit se in Trojanos: intuita per novam fraudem locum in littore, ubi formosus Ascanius persequebatur feras insidiis et cursu. Hic puella Cocytia immittit canibus furorem repentinum, et percellit nares odore cognito, ut agiles insequerentur cervum: quod fuit primum caput calamitatum, et inflammavit ad bellum animos rusticos. Cervus erat eximia specie, et altis cornibus: quem filii Tyrrhei alebant abstractum ab uberibus matris, et ipse pater Tyrrheus, cui subdita et Goth. sec.-474. clari d. facti Medic. Pierii.-475. Dum T. animis Rutulos multi Heins. animos Rutilis Reg.; error autem rutilus pro Rutulus sæpe in libb. occurrit. Illud vero miror, cum corripiantur in hac voce syllabæ, Græcis scribi vocem per diphthongum ou, 'POUTOÛλot.— 477. qua Oudart. pro var. lect. Bene Holdsworthus observabat arte nova non bene jungi cum speculata locum; nam in hoc, quod locum speculabatur, ars Alectus spectari non potuit. Itaque interpungi vult: se concitat alis Arte nova, sp. l. Sed non magis Ars nova ad volatum referri potest. Saltem Arte nova-rabiem objicit; sed cum alia interjecta essent, v. 479 Hic interserit. Locus autem sic distinguendus: Dum Turnus... sec. alis. Arte nova, sp....Iulus, Hic s.... Objicit etc.-478. nefas pro feras Goth. tert.-479. Cocitica, Cocitina aberratt.-481. agitent Ven. qui Franc. et pro var. lect. pr. Hamb. laborum cam melioribus Heins. post Pier. At vulgo, malorum, ex intpr.-482. animas pr. Rottend. incendit pr. Menag. concendit Bigot.—483. formæ præstanti Hugen. et pr. Rottend, formæ præstans Bigot. v. Æn. 1, 75.-484. Thyrridæ, Tyrida, Tirida, et Thirus, Tirrus, Tirius, Tyrus, Tyrrus, aberratt.-485. Tyrrhusque Heins. ex libris maluit: nec aliter Aidd. et hinc ductæ : quas deseruit Commeliniana, quæ Palatinum codicem expressit, Pulmanniana et aliæ. Ante Heinsium (h. e. in iis editionibus, quibus utebatur Heins., puta edd. Dan, Heinsii, Pulmanni et similes) legebatur Tyrrheusque, quod præferas, quia altera in Tyrrhides a poëta producta est; @vppeùs, Ouppeídns. Exemplum in contrarium esse potest Belides sup. lib. 11, 82, sed nomen illud adhuc suspectum habeo. Tum non vana est observatio doctissimi Ouwens Noct. Hagan. NOTE 485 Tyrrheusque pater] Hune fuisse Latino pecoris custodem ait Dionys. Halic. et ad cum deinde, mortuo Ænea, fugisse Laviniam, ut diximus Armenta, et late custodia credita campi. 490 495 Nec dextræ erranti Deus afuit; actaque multo 500 erant armenta regis, et commissa erat late cura agrorum. Sylvia soror eorum omni studio decorabat illum docilem imperio, cingens ei cornua floribus teneris; et pectebat cervum, et lavabat in puris fontibus. Ille patiens tangi manu, et assuetus mensæ domini, vagabatur per sylvas; et postea referebat se ipse ad domum cognitam, quamvis provecta nocte. Canes furiosæ venantis Ascanii excitaverunt illum procul errantem: cum forte enatasset prono fluvio, et leniret calorem in herbosa ripa. Ipse quoque Ascanius, inflammatus cupiditate pulchræ laudis, curvato arcu corneo intendit sagittam: nec defuit Alecto manui incertæ, et sagitta arundinea impulsa magno stridore transiit per uterum et per ilia cervi. At cervus vulneratus fugit in notam p. 607, multorum nominum duas esse terminationes, unde diversa patronymica ducta sint: Tyndaridas habemus, cum tamen Tyndareus frequentetur; fuit igitur etiam aliquando Tyndarus. Ita etiam Tyrrheus et Tyrrhus, quod alibi occurrit. vid. in Nota.-486. lati Rom. sed Pierins spreverat, Heinsius autem e Medic. aliisque prætulerat. Recte vero Burm. revocavit late, quippe doctius dictum; ut late rex 1, 25 et al. campi est Goth sec.--487. A. in silvis Menag. pr. 488. innectens 1. intexens Goth. tert.-489. Potabatque aliquot Pier. Sectabatque Sprot. feram pr. Hamb. Ed. Ven., male. v. Burm. cf. sup. 11, 51.-490. manu (ex manu) Sprot. Vratisl. Medic. manuum aliquot Pier. 491. que abest Zulich. ad menia Erf.-493. rapidi aliquot Pier.; al. rapida, rabidi, male.-495. r. œ. undante aliquot Pier. lavaret multi.-496. exuvia laudis Sprot. nimiæ Dorvill. accensus Gud. et Moret. qu.-497. derexit Gud.--498. afuit cum antiquioribus scribit Heins. Vulgo abfuit; alii affuit.-500. inter aliquot Heins.-502. replebat Heins. e Medic. et a pr. m. NOTE 489 Ferum] Natura ferum animal, cultu mansuetun.. Sic equum appellavit Æn. 11. 51. 'inque feri curvam compagibus alvum.' 498 Deus] Alecto: nam Deus etiam genere communi, de fœmina dicitur : Æn. 11. 632. 499 Ilia] Partes imi ventris, circa summas coxas. |