Furtivum partu sub luminis edidit oras, 660 lum in auras lucis furtim in sylva collis Aventini: postquam Hercules victor ab occiso Geryone pervenit in regionem Laurentem, et lavit vaccas Hispanas in fluvio Tusco. Milites ejus præferunt manu ad pugnam pila et duros dolones: et certant acumine limach.-660. Fortivo partu plerique codd. ap. Pier. furtivo unus Leid. a m. pr., quod Catræus dedit, nec vidit se deterius et vulgarius pro exquisitiore dare; nam, qui furtivo partu editus est, eum elegantius furtivum poëta appellat. furtivum ediderat partu sub l. auras ed. Ven. partus Rom. liminis alter Hamb. et Gud. ad sublimes edidit auras sunt qui legant ap. Pier. sub luminis oras Heinsius ex Medic. et aliis reposuit, jam Pierio e codd. probatum; in nonnullis horas; in ceteris et in vulgg. Aldd. et cett. ante Heins. auras legitur: quod nollem mutatum esse, cum altero in loco Ge. 11, 47 idem servatum sit. Nec dubito oras nihil aliud esse quam antiquam scripturam et pronuntiationem тoû auras. cf. ad Ge. 11, 47.-663. in flumina Gud. Hiberos NOTE collibus, quibus insidet Roma, nunc Monte di S. Sabina. Ambiguum relinquit Virgilius, an colli nomen ab illo Herculis filio, an illi potius a colle nomen fuerit. Cum autem Rheam sacerdotem appellat, Herculi in sylvis furtivo amore conjunctam; præludit ad Rheam Sylviam Vestalem, quæ deinde circa hunc eundem locum, ex Marte Romulum concepit, Æn. I. 278. 662 Geryone extincto, Tirynthius, &c.] Geryon, Geryonis: vel Geryones, Geryonæ, vel Geryoneus, Geryonei: quia Grace dicitur, Γερυὼν, Γερνόνης, ΓερνοVEús. Rex fuit Hispaniæ: qui tria dicitur habuisse corpora, quod tribus etiam insulis Hispaniæ adjacentibus imperaret, Balearicæ majori, minori, et Ebusæ vel quod tres essent fratres amore conjunctissimi, quibus devictis, Hercules eorum armenta diripuerit, et secum in Italiam advexerit. Tirynthius, nomen Herculis : Tiryns, urbs fuit Argis vicina, ubi nutritus est Hercules. De Laurentibus arvis, supra 63. 663 Tyrrheno in flumine, &c.] Ty bri, qui Tyrrhenos sen Etruriam a Latio dividit: unde dicitur quoque Æn. 11. 781. Lydius, a Tyrrheno Lydo, qui regnum ibi constituit. Iberia, nomen Hispaniæ, ab Ibero fluvio, qui nunc est Ebre. manum 664 Pila.... dolones, &c.] Milites Aventinæ regionis armat poëta. 1. Pilis: quæ propria deinde fuerunt tela Romanorum, hastilia implentia, septem circiter pedes longa, quorum tertia pars in ferreum mucronem hamatum abibat. II. Dolonibus: contis ingentibus ligneis; quibus vel præfixum erat ferrum ita breve, ut vix appareret; vel ferrum ipsum latebat intra lignum, indeque cum erat opus evibrabatur: ideo nomen habent a dolo. III. Verutis, quæ vocat veru Sabellum et teretem mucronem: quæ in eo tantum videntur a pilis diversa fuisse, quod ferrum tenuius haberent, pila latius. Porro veru Sabellum et teres mucro, non sunt diversa; sed res eadem per disjanetionem expressa, ut Ge. 11. 192. ‘pateris libamus et auro.' Et tereti pugnant mucrone veruque Sabello. Horridus, Herculeoque humeros innexus amictu. 665 tereti, et veru Sabello. Ipse pedes, quassans pellem ingentem leonis, impexam horribilibus pilis cum dentibus candidis, el cinctus ea circa caput: sic intrabat domum regiam terribilis, et opertus circa humeros indumento Herculeo. Postea duo fratres duo Moret. Iberos aliquot Pier.-665. Ut t. Oudart. Heins. conj. aut.—666. tegumen Heins. e Medic. (a Fogginio tegimen expressum) et tribus aliis. In reliquis, etiam Pierianis, tegimen. Vulgo tegmen: v. sup. ad 111, 594. Eadem varietas in Livio et aliis observata.-667. implexum aliquot Pieriani, et duo Burm. impecum Dorvill. implexu Rom.-668. tunc r. t. tenebat Sprot. subibant Rom. Ceterum, quomodo interpretes hæc acceperint, ex vulgari quidem interpunctione non assequor; Terribili impexum seta, cum dentibus albis Indutus capiti, sic regia tecta subibat Horridus,-Òmnino post tegumen torquens durum est Indutus capiti. Ergo idem tegumen torquet et id, h. e. eo, indutus est capiti? Mox idem humero innexus amictu est. Mollius esset, si scriptum foret indutum sc. tegumen capiti, nisi indutus substantive positum, ut sit indumentum capitis: ut inf. 688. 689 fulvosque lupi de pelle galeros Tegmen habent capiti; sic nunc indutus capiti. Interpungam saltem plene aut in fine versus 667: albis. Indutus capiti sic, regia tecta subibat Horridus Herculeoque humeros innexus amictu; aut, quod facere præstat, post Indutus capiti : Sic regia tecta subibat. Licet quoque suspicari, vitium in torquens latere; nam, si eo sublato substituatur epitheton leonis, v. c. Ipse pedes tegumen Nemeai, vel Gætuli, im mane leonis: omnia bene se habent, ut sit: Ipse pedes tegumen-indutus. Fuit vir doctus qui conjiceret : tegumen tollens, ut inf. viii, 141. Probabile mihi videtur locum ultimam poëtæ manum expectasse, et, quæ varie ab eo tentata fuerant, ex ejus codice à Tucca esse apposita: ita ut aut servandi essent vss. 666. 667 expunctis. 668. 669, aut hi, expunctis illis prioribus. Possis quoque locum interpolatum dicere: ejice versum importunum 668 Indutus capiti, sic regia tecta subibat, quæ a sensu et loco aliena sunt, et juncturam verborum enecant: præclare tum procedunt reliqua hunc in modum: Et tereti pugnant mucrone veruque Sabello: Ipse (pugnat) tegumen torquens immane leonis Terribili impexum sela cum dentibus albis, Horridus Herculeoque humeros innexus amictu. Attamen ad sensum meum vel sic ultimus versus Horridus-otiosus est.-669. Herculeos q. Goth. tert. innixus Rom. et duo Burm. indutus BiNOTE 665 Sabello] Vel Sabino, vel Samnitico. Hoc enim nomen utrique genti commune fuisse ostendit Cluverius passim in antiqua Italia: quod utrique communis origo esset ; nempe ab Ausonibus, qui deinde Opici sive Osci, tum Sabelli; deinde in plures divisi partes, Samnites ad ortum, Sabini ad occasum dicti sunt. Et situs quidem Sabinorum, qui Romæ et Aventino colli propiores fuerunt, probat hic Sabellum de Sabinis debere intelligi. Intelligit tamen Lipsins de Samnitibus: quia Samnitum nomen a telo deducit Festus, quod σavvíov Græci dicunt, qua voce vertit semper Dionysius verutum Livii. Hæreo tamen in prima sententia. 669 Herculeo amictu] Hercules enim indutus vulgo fuit pelle Nemeæi leonis, a se occisi. Tum gemini fratres Tiburtia moenia linquunt, 670 675 relinquunt muros Tiburtinos, populum appellatum nomine Tiburti fratris eorum: nempe Catillus, et generosus Coras, juvenes Argivi: et inter media arma 'incedunt ante primum agmen. Quemadmodum duo Centauri nubium filii, cum descendunt e summo cacumine montis, deserentes celeri cursu Omolen et Othryn nivosum: tum sylva præbet illis currentibus latum spatium, et arbusculæ ce nes. got.-670. T. limina Parrhas. et cod. apud Pier.-671. Tyburni Rom., quod Cerda præfert. Sane apud Horat. 1, 7, 13 Tiburni lucus, etsi et ibi variant codices. v. Torrent. et Lambin. cf. inf. lib. XI, 519. Tiburni expressum dedit Brunck., idque et ipse malim. Vitium nasci potuit e versu antec. habet tamen et altera forma Tiburti suas auctoritates: v. Exc. vIII.672. Chatillus, Catthillus, Cathillus, Cathilis, Cathilus, Catullus, aberratioChoras Goth, sec. Corax Moret. tert. cum tribus aliis Burm., utroque Goth.; et sic Schol. Horatii Cruquianus ad 1 Od. 7, et 1 Od. 18.-673. inter bella Goth.-675. Omolen, Emalon, Amolon, Tymolem, aberratt. librariorum. Nam 'Ouóλn satis nota ex Pausan. Ix, 8. Steph. Byz. h. v., Mons idem Centaurorum clade notatus ap. Eurip. Herc. fur. 371. Panis sedes ap. Theocr. VII, 103. Urbem simili nomine Homolen vel Homolium, laudat Strabo lib. Ix, p. 675 B. et Ptolemæus, notante Julio Sabino, qui docet alios legere Oloen pro Pholoen. Sed is Arcadia mons est. Mox in "Opus alii errores: Otyrumque, Othirumque, Tyrrimque, Nothumque. At Medic. Othrumque, et vulgg. ante Heinsium Othrynque. Tandem nivantem Vratislav.-676. rabido Exc. Burm. Ge. Fabricius interpungebat: Linquentes: cursu rapido dat e.-677. Ex Miscell. Obss. Vol. 1, 17 notatur ad h. I. reprehensio poëtæ, qui post sylcam virgulta, post majus minus commemorando, versus vim infregerit. Respondet ibi vir doctus alius, sed parum commode; nec magis commode Schrader. ad Musæum p. 164 a generaliori poëtam ad specialius transire. Dicendum erat, virgulta poëtico sermone jungi cum sylvis et eodem loco haberi, NOTE 670 Tiburtia, &c.] De Tibure urbe, 630. 672 Argira juventus] Coras; Tiburs, Tiburtus vel Tiburnus; et Catillus, prima brevi apud Statium, longa apud Virgilium, seu Catilus, quo dactylo usus est Horatius: filii fuere Amphiarai Argivi juxta multos; conditores Tiburis et aliarum in Italia urbium, quo venerunt post prodigialem ad Thebas necem patris, de qua Æn. vi. 445. Sextius apud Solinum hos tres Amphiarai nepotes facit, et Catilli filios. Cato ibidem, Catillum Tiburis conditorem, non Argivum, sed Arcadem censet, classis Evandri præfectum. 674 Nubigenæ.... Centauri] Superiore parte humana, inferiore equina : Ixione et nube geniti, Thessaliæ populi, Ge. 111. 38. Æn. vI. 286. 675 Homolen Othrymque] Montes Thessaliæ. De virgultis, Ge, 11. 21. Nec Prænestinæ fundator defuit urbis, Vulcano genitum pecora inter agrestia regem 680 dunt magno fragore. Neque abfuit Cæculus, conditor urbis Prænestinæ : quem regem omnia sæcula putaverunt natum Vulcano inter pecudes agrestes, et repertum in ignibus. Multitudo rusticana late cingit ipsum: et homines qui habitant Praneste excelsum, et qui campos Gabinæ Junonis, et frigidum Anienem, nec inferius illo esse. Simili modo arbusta pro arboribus, nulla cum extenuatione. Vide lib. vi, 704. XII, 522. Et virgulta aliquoties in libro Ge. tertio pro sylvis dixit: Lucretii exemplo, quem v. lib. v, 933. 934. 1365. Porro cedant Gud., unde Heins. conj. se dant.-678. Non duo Burm. deficit Rom. Versus 679. 680 suspecti erant Jac. Bryant; nec injuria; est enim paulo abruptior oratio versuum horum interpositu, et languent illa omnis quem credidit atas.-681. late legio Medic. et Parrhas. comitantur tert. Mentel. a m. pr.— 682. Preneste passim in libris. Sed Gr. est Прaívnσтos. v. Heins.-683. rosida duo recentes ap. Burm. cum uno Goth. Sic passim scribitur.— NOTE 678 Prænestinæ, &c.] Praneste, antiqui Latii urbs ad orientem Romæ, nunc Palestrina. Hanc a Præneste Ulyssis nepote couditam aliqni aiunt: Virgilius et alii quidam a Cæculo, quem e Digitiorum fratrum sorore conceptum narrant, cum eam Vulcanus sub scintillæ specie vitiasset; et a matre abjectum juxta templum Jovis, ad ignem repertum esse, cum ei fumus oculos aliquantulum læsisset, unde Cæculus appellatus est. Hæc e Solino et Servio fabula concinnata. Suspicor tamen hunc Cæculum non fundatorem proprie urbis Prænestinæ dici, sed tantum instauratorem. Causam suspicandi videbi mus Æn. vi. 561. Hujus amplissima ditio hic describitur, ab urbe Prænestina ad Circæum fere montem, longo circuitu Laurentes ac Rutulos amplexa. De Vulcano, ignis præside, Ge. 1. 295. De legione, quæ hic improprie sumitur pro quovis agmine, Ge. II. 280. 682 Gabinæ Junonis, &c.] Enumerat populos sub Cæculi signis militantes. 1. Igitur Prænestinos. II. Gabios, urbem ubi religiose Juno colebatur: de qua Æn. vi. 773. III. Anienem. Anio, Anien, vel Anienus, fluvius est determinans vetus Latium a Sabinis, deinde in Tybrim influens: hodie dicitur Teverone: habebatque fontes in finibus septentrionalibus Hernicorum. IV. Hernica saxa, &c. Hernici, popu li fuerunt novi Latii ad orientem, inter quos, Marsos, et Volscos: Sabini fuisse generis vulgo putantur, siquidem ait Servius herna Sabinis dici suxa, unde genti nomen. Horum caput Anagnia. Horum fines ad meridiem fere attingit fons Amaseni fluvii, nunc Toppia: qui inde per Pomptinas paludes, circa Circæum promontorium, in mare Tyrrhenum evolvitur. Hernica saxa colunt; quos, dives Anagnia, pascis, At Messapus, equum domitor, Neptunia proles, 685 690 et rupes Hernicas irriguas rivis: quos alis, opulenta Anagnia, quos tu, o pater Amasene. Arma non sunt illis omnibus, nec sonant iis scuta aut currus: maxima pars fundit glandes plumbi lividi: pars præfert manu duo spicula, et habet ad tegumentum capitis pileos fulvos de pelle lupi: relinquunt plantas sinistri pedis nudas, calceus crudi corii operit alteras. At Messapus, domitor equorum, soboles Neptu ni, quem nemini licitum erat occidere nec igne nec ferro, repente concitat ad pugnas 684. Hernea Exc. Burm. Aragnia Goth. alter. Anagria Ven. pascis prætulit Heins. ex nonnullis Pierianis. Vulg. pascit. Ita variari videri potest oratio; et prætulit Wakefield. Apud Servium liber: misit.-686. currusque codd. Pier. et sec. Rottend.-687. viventis p. pr. Moret. liventes tert. Mentel. linquentes Leid., sed livens plumbum bene de colore plumbi nativo nigricante. spargunt et gestant Ven. a m. pr.; alterum in binis aliis. gessit sec. Rottend.-688. fulvoque Ven.-689. habent Heins. ex suis et Pier. Vulgo, habet. Tegmina habent Gud. a m. pr. capitis Medic. a m. pr.-690. crurum Schol. Juvenalis ap. Heins. cero Rom.-691. Mesapus, Messapus; etiam apud Græcos scribitur, at vitiose, Mesaphus, Messaphus in Mss. h. 1.-692, nec sistere aliquot Pier.-693. resides animos Bigot., forte ex lib. 1, 725. 726 et vivo tentat prævertere amore Jampridem resides animos desuetaque corda, at NOTÆ 686 Glandes Liventis plumbi, &c.] Armat poëta milites Cæculi, 1. Funda et glandibus plumbeis. II. Spiculis duobus, id est, meo judicio, hastilibus minoribus ac tenuioribus, quorum crassities unius digiti, ferrum pedale, lignum tripedale: quæ inter arma velitum describit Lipsius. II. Galeris e lupina pelle, id est, pileis turbinatis et in acumen desinentibus. IV. Perone, hoc est, calceamento rustico e crudo corio, ad tutelam dextri pedis, cum sinister nudus esset: qui mos Ætolorum fuit: unde Macrobius Hernicos non e Sabinis, sed e Pelasgis |