Arvorum pecorisque Deo, lucumque diemque, Qui primi fines aliquando habuere Latinos. Haud procul hinc Tarcho et Tyrrheni tuta tenebant 605 Huc pater Æneas et bello lecta juventus 610 nem Latinam, dicavisse sylvam et diem certum Sylvano, Deo agrorum et pecudum. Non longe hinc Tarcho et Tyrrheni habebant castra, secura ob naturam locorum: et totus exercitus eorum poterat jam aspici ab Enea ex edito colle, et fixerat tentoria in patentibus campis. Æneas pater et juventus electa ad bellum descendunt illuc, et fatigati reficiunt equos et corpora. At Venus, alba Dea, erat illic, portans munera per nubes aëreas: et ut eminus aspexit filium remotum a frigido cingere lucum et vallem.-601. Agrorum pecorisq. Macrob. 1 Sat. 3. Sylcarum p. emendabat Cerda, perperam. Est enim omnino Sylvanus inter Deos agrestes. cf. Burm., ut in eo ipso, quod ex Horatio laudat Cerda : Sylvane, tutor finium.–603. Tarcon, Tharco, Tarchon et h. 1. cf. sup. 506. XI, 727. Tyrrhenus Goth. sec., quod ornari posset, si tanti res esset. cuncta tenebant aliquot Pier.-605. ut latis t. emendabat Tan. Faber et Barth., non improbante Heinsio, et recepit illud Cuninghamus, cum Wakefield, et præferendum est vulgatæ haud dubie; etsi alterum tuentur exempla similia inprimis Homeri. Heinsius etiam Latiis conjecerat. letis Franc. a m. pr. in armis Exc. Burm.-606. Hoc p. Leid., ut sup. 423. electa duo Burm. bello clara Goth. tert.-609. penitusque in v. Schol. Cruq. ad Horat. 1 Od. 17. -610. Et pr. Parrhas. e gelido passim scripti et edd. etiam Pieriani, alii (ut fragm. Vatic. a m. sec. apnd Bottar. p. 167) et gelido: Rom. hæc gelido: Montalb. ingelido. egelidum flumen debet esse tepidum : atque hoc cum per se ab usu poëtarum abhorret, tum multo magis in convallibus et lucis. Proclivis itaque et ipse sum in lectionem cod. Rom. Ut procul, et gelido secretum NOTE 602 Qui primi, &c.] Tamen post Siculos indigenas, et advenas Enotros seu Aborigines, venere Pelasgi: deinde Tyrrheni, postea Arcades, tum Trojani. Hic ordo e Dionysio Halicarn. repetitur. Tendebat in arvis. Castra metabatur, figebat tentoria: ut Æn. 11. 29. Hic savus tendebat Achilles.' 610 Egelido] Ambiguam hujus vocis esse potestatem existimat Scaliger, Poët. 1. vi. 7, et modo negare, ut in enodis, Ge. 11. 78. modo augere, ut in edurus, Ge. iv. 145. Igitur egelidus modo est tepidus, modo frigidus, Cerdanus contendit semper esse tepidum: affertque e Catullo egelidos tepores, e Columella egelidum ver, &c. sed afferimus etiam e Virgilio egelidum flumen, ex Ausonio egelidum Istrum, egelidam Mosellam, id est, frigidam : quis enim unquam fluvios vocavit tepidos? De Laurentibus, Æn. VII. 63. De Cythe rea, Æn. 1. 261. Talibus affáta est dictis, seque obtulit ultro: Expleri nequit, atque oculos per singula volvit, 615 620 625 fluvio in valle separata, allocuta est eum talibus verbis, et se ultro exhibuit: Ecce dona fabricata per artem mariti mei, quam tibi promiseram: ne deinceps, o fili, timeas vocare ad pugnam, sive Laurentes gloriosos, sive ferocem Turnum. Sic 'dixit Venus, et venit in amplexum filii, et deposuit arma fulgentia sub quercu opposita. Ille Æneas gaudens muneribus Deæ et tanto honore, non potest satiari, et mittit oculos per singulas partes, et stupet: et sumit in manus et brachia, cassidem horrendam cristis et ejicientem ignes, et gladium mortiferum, et loricam rigidam are, cruentam, amplam : talem, qualis est nubes cœrulea, quando accenditur radiis Solis, et resplendet procul: deinde ocreas politas electro et auro repurgato, et hastam, et fabricam inenarrabilem clypei. Vulcanus, non imperitus vaticiniorum, flumine, vidit.-612. promissi Exc. Burm. cum Goth. sec. arce Sprot.613. nec mox Oudart. et ed. Junt. nec mox his ed. Ven. aut abest Rom.614. dubitas Reg. arcum Goth. sec.-616. aversa Leid. radientia in multis scriptum ap. Burm., ut et aliis locis. resonantia conjicit vir doctus ex Iliad. T. 13 тà d'avéßpaxe daldaλa návra; hoc est variare verba, non emendare.— 618. Impleri Gud. pro div. lect. et Ms. Thuan. ap. Macrob. v Sat. 8. per s. versat sec. Moret.-619. que post miratur a nonnullis abest: v. Pier., et sic Ald. pr. manus sua brachia Parrhas. verset Reg.-620. flammamque alter Hamb. flam misque Parrhas. a pr. m. vomentem Gud. ab altera manu in erasa prisca lectione, e qua nantem supererat ; quod Heins. tonantem, Burm. minantem supplet. -621. loricamque pr. Hamb. et loricam Bigot., paulo melius cum Goth. tert. -623. refulsit Goth. sec.-624. lentas Goth. sec. recoctas pr. Rottend. parum suaviter. æs--an satis recoctum sit, splendore deprehendente: Plin, XXIII. s. 20. NOTE 620. Cristis galeam, &c.] Cristis, id est, pennis avium, aut jubis equinis, igneo colore tinctis, e cono seu apice galeæ, in modum flammarum erumpentibus, Æn. nr. 468. De electro, supra 402. 625 Clypei textum] Quia e multis coriis, ant laminis compacti erant clypei. Ilic res Italas Romanorumque triumphos, 630 Nec procul hinc Romam, et raptas sine more Sabinas 635 nec inscius futuri sæculi, expresserat in illo clypeo res Italas et victorias Romanorum: expresserat illic totam seriem familiæ orituræ ab Ascanio, et bella gesta per ordinem. Expresserat quoque lupam enixam jacere in virenti caverna Martis; duos infantes huic alludere pendulos ad mammas, et interritos sugere altricem; illam reflexam collo tereti abblandiri iis alternis, et formare membra eorum lingua. Nec longe inde apposuerat Romam, et Sabinas raptas absque exemplo in cœtu caveæ, nitentem codex Pomponii Læti ap. Pier.-627. Haud fati Bigot. cum Goth. tert., quod facile præferrem, nisi emendatorem redoleret. fatum tres ap. Burm. pro fatorum: sic et Bersman. et Melanchth. in marg., et post Wadde. lium prætulit Cuningham, et nuper Wakefield. Scilicet haud vatum ignarus Vulcanus videtur inepte dictum esse, quasi Deo futura discenda fuerint a vatibus. Aliter res se habebat iv, 65 0 vatum ignaræ mentes, ubi mentes vatum sunt. In salvo tamen res est. Vates dixit poëta, pro vaticiniis : haud ignarus erat Vulcanus eorum, quæ prædicta et promissa erant Æneæ ejusque poste ritati. ignaros duo alii.-628. genus omne Latinum ed. Ven. ; inscite, addit Burm., ex libro 1, 10 repetitum.-629. in abest Franc. pugnata ex ordine Oudart. pugnantique ordine Montalb. pugnantiaq. Goth. sec.-629. 630 Quid? si distinguas illic genus o.-bella Fecerat: et v.-630. ferum Goth. sec. ex fetam. 631. geminosque Franc. cum edd. nonnullis.-632. pendentes oculo Goth. sec.-633. reflexa Rom. Gud. et aliquot alii ap. Heins. cum Franc. Non expedit rem Burm. Scilicet dicendum est: esse hanc vulgarem, cervice reflexa (etsi et ipsam poëta dignam et Virgilio frequentatam; sic etiam Lucretianum tereti cervice reposta), alteram tamen ad vim epicam ornatumque magis assurgentem lectionem, cervice reflexam.—634. lingere aliquot Pier. cum Goth. tert., quod Catrous venditat; non animadvertens, se plebeium voca. bulum anteferre elegantiori.-635. de more proferre nonnullos Pierius obser NOTE 629 Stirpis ab Ascanio, &c.] De Ascanii stirpe, En. vi. 763. et sequent. De lupa, Romuli et Remi, Martis filiorum, altrice, Æn. 1. 278. 635 Raptas sine more Sabinas, &c.] Romulus, cum, urbe condita, deesse suis civibus fœminas videret; ludos indixit, qui Consuales tum, deinde Circenses dicti sunt. De iis et cavea, En. v. 388. Ad eos cum convenissent vicini, præcipue ex urbe Sabinorum Curibus; eorum fœminæ raptæ sunt a Romanis. Hine bellum grave inter utramque gentem: quod inter Tatium Sabinorum regem, et Romulum denique compositum est; ea lege, ut pars Sabinorum Romanam in urbem Curibus commigrarent, in ea Tatius ac Romulus regnarent, urbs quidem a Romulo Roma, populus a Curibus Consessu caveæ, magnis Circensibus actis, 640 Stabant, et cæsa jungebant fœdera porca. Haud procul inde, citæ Metum in diversa quadriga Per sylvam, et sparsi rorabant sanguine vepres. 645 dum agerentur magni ludi Circenses: et statim novum bellum oriri inter Romanos, et senem Tatium et Cures austeros. Postea iidem reges, relicto prælio, erant ante altaria Jovis, armati et ferentes pateras: et sanciebunt inter se pacem icta porca. Non longe hinc quadriga concitata in oppositas partes dilacerabant Metium: tu vero, Albane, debuisses stare pactis: et Tullus per sylvam trahebat viscera hominis illius perjuri, et sentes stillabant tincti sanguine. Præterea Porsenna jubebat Romanos admittere Tarquinium expulsum, et cingebat urbem magna obsidione. vat. sine Marte ingenioso lusu conj. Jo. Schrader.-636. Concessu passim in Pier. et Burm. consensu Rom.-637. Addiderant ed. Junt.-638. Romulidi Menag. pr. 640. ante aram multi Heins. et Burm., cum edd.; al. aras, perpetua varietate: h. 1. minus scite, aras paterasq.-641. cæsa porco maluerat Heins., sed casa porca, elegantius dictum pro tenui et plebeio, caso porco, quod v. c. Livius habet lib. 1, 24, jam Quintil. observavit Inst. Or. viu, 3, 19. -642. metum omnes Pier. et plerique Heins. cum Serv., qui perperam disputat. metium tantum sec. Moret. et Ven., sed Gud. cum quatuor aliis mettum. Heinsius Mettium refinxit et multus in eo est, ut in marmoribus et numis ita scribi doceat; quod ipsi concedemus, quoties de gente Romana Mettia vel Metia, nam nil referre arbitror, agitur; sed hic Fuffetium habemus cum prænomine Meti. Atque sic Drakenborchium quoque litem dijudicasse video ad Liv. 1, 23.-643. Dispulerant Medic. a m. sec. actu Goth. sec.---645. malit abesse Jo. Schrader. sparso Bigot., minus docte.-646. Tarquinum Ven. NOTE Curites seu Quirites dicerentur. De 641 Casa porca] Hanc formulam jungendi fœderis affert Livius 1. 1. quam tamen Hostilio Tullo tertio Romanorum rege antiquiorem fuisse innuit. Fecialis, minister sanciendi fœderis, sic aiebat: 'Si prior defecerit publico consilio, dolo malo; tu illo die, Jupiter, populum Romanum sic ferito; ut ego hunc porcum hodie feriam. Id ubi dixit, porcum silice percussit.' Inde fœdus ictum dici solet. 642 Metum in diversa, &c.] Cum Tullus Hostilius, tertius Romanorum rex, Albanos imperio suo subdidisset; susceptoque adversus Fidenates bello, Metius Suffetius Albanorum dictator Romanos in pugna deseruisset: Tullus victor eum duobus curribus per quadrigas in diversa raptis illigari ac discerpi jussit; Albanam urbem dirui, cives Romam traduci. 646 Tarquinium, &c.] Tarquinius Superbus, rex septimus, ob sua filiique scelera pulsus est, Bruto et Col Accipere, ingentique urbem obsidione premebat; 650 Romani currebant ad arma pro libertate. Videres illum Porsennam similem irato et similem minanti: ideo quia Cocles audebat diruere pontem, et Clalia trajiciebat flumen catenis fractis. In suprema parte clypei Manlius, defensor arcis Tarpeiæ, erat ante templum, et servabat altum Capitolium: et domus adhuc nova rigescebat Dorvill. ed. Ven. et al., ut et alibi aberratur. Porsena multi passim cum Rom., ut ap. Livium quoque, vid. Gronov. et Drakenb. ad lib. 11, 9. Græcis Πορσίνος, Πορσήνας, Πορσίνας; at Porsenna etiam Medic.—647. ingentemque Gud. a m. pr. 650. quia v. omnes Pier. et Heinsiani, Mediceo non excepto. qui agnoscit Jul. Pomp. qui avellere unus Pier. auderetque avellere Rom. quod vulgg. et Franc. qui auderet vellere ed. Ven. Cochles Medic.-651. At Leid. Cleria, Cloria, Coclea, Coclia, Cordia, Delia, Deria, monstra librariorum. ruptis i. C. vinclis Parrhas.--652. Malius Rom., alii Pieriani et plerique Heins. Mallius.-653. pro templis Goth. tert. Capitolia celsa tenebat Wakefield mutavit in tegebat, ut XII, 148 Turnum et tua mania texi. Recte, at nec minus v. c. XII, 705 quique alta tenebant, pro tegebant. Verum trahit me in viri docti NOTE a rege, eidemque reddita, iterum ab eo propter virtutis miraculum libera dimissa est cum iis obsidibus quas Hanc equestri voluit ipsa eligere. statua Romani donaverunt. 652 Tarpeia Manlius, &c.] Anno u. c. 364. Galli Senones, Brenno duce, cum, fusis ad Alliam fluvium Romanis captaque urbe Roma, Capitolium obsiderent, et noctu in muros per præcipitia adreperent; anseres, Junoni sacri, quibus in summa fame obsessi pepercerant, clangore suo milites excitavere hi Gallos repulerunt Marco Manlio duce, qui triennio ante consulatum gesserat. Galli deinde, post septem mensium obsidionem, pacem ingenti auri pondere cum pacti essent, a M. Camillo Dictatore superveniente cæsi sunt et urbe pulsi. De Tarpeio seu Capitolino-monte, ubi arx et templum Jovis, supra 347. |