Continuo Quercens, et pulcher Aquicolus armis,
Et præceps animi Tmarus et Mavortius Hæmon,
Agminibus totis aut versi terga dedere,
Aut ipso portæ posuere in limine vitam.

685

Tum magis increscunt animis discordibus iræ;
Et jam collecti Troës glomerantur eodem,

Et conferre manum et procurrere longius audent.
Ductori Turno, diversa in parte furenti,
Turbantique viros, perfertur nuntius, hostem
Fervere cæde nova, et portas præbere patentes.
Deserit inceptum, atque immani concitus ira
Dardaniam ruit ad portam fratresque superbos;
Et primum Antiphaten, is enim se primus agebat,
Thebana de matre nothum Sarpedonis alti,

690

695

Quercens et Equicolus spectabilis armis, et Tmarus temerarius animo, et Hæmon Martius, vel repulsi objecere terga totis turmis hostium, vel amiserunt vitam in ipso aditu porta. Tunc furor magis accenditur in animis infensis: et jam Trojani densantur congregati in eum locum, et audent conserere manus et progredi longius. Nuntius fertur regi Turno, sævienti alia in parte et turbanti hostes, hostem animari recenti strage, et offerre portas apertas. Relinquit inceptum opus, et accensus ingenti furore, currit ad portam Trojanam et fratres superbos. Et intorto telo dejicit primum Antiphaten, filium spurium magni Sarpedonis

Regius interpungit: quod et alii faciunt; nec refert.-684. Querquens aliquot Pier. Mox Equicolus vulgg. et jam Aldd.; reduxit Aquicolus Heins. ex Medic. et sec. Moret., ceteri Aquiculus. Sic et Pieriani partim, partim Equiculus legebant. In binis corrupta scriptura, Aquilicus, unde Heins. conj. Aciscolus, quod Valeriæ gentis cognomen est; in uno Aquilurus.-685. princeps animi sec. Moret. Tmaros multi: ut Ecl. vIII, 44. Alii et hic Marus, Thmarus, Thamarus, Timarus, Himarus, Tinarus. In f. Hæmo Menag. pr.-686. adversi Parrhas. aversi Dorvill., sicque aliquot Pier.; iidem dederunt.-687. ipsi aliquot Pier.; pro posuere Parrhas. dedere.-688. Tum maga Dorvill.-689. gl. in unum Bigot. et Rom.-690. conferre gradum Nonius in conferre: quod arridet Heinsio; tum percurrere Sprot. procedere scc, Moret. currere Ed. pr., male; tandem p. l. ardent Leid.-692. hostes Parrhas.

NOTE

695 Dardanium portam] Novæ Trojæ: En. vII. 157. Dardani, Trojani, En. 1. 239.

697 Thebana, &c.] Theba multæ fuerunt, aliæ in Ægypto, aliæ in Baotia, aliæ in Thessalia Phthiotide: illæ nihil hic ad rem faciunt; sed Thebe, Thebes, Asia Minoris urbs apud Adramyttenos, de qua Lydis et Mysis diu Delph, ct Var. Clas.

con

certamen fuit, teste Strabone lib. xIII. Regia fuit Eetionis, Andromacha patris. Didymus tamen, vetus Homeri interpres, hanc Eetionis regiam Thebas etiam vocat plurali numero, ad versum 397. Iliad. vI. et adhuc expressius ad versum 366. Iliad. I. Sarpedon Lycia rex, Jovis filius, Æn. 1. 104. Nothus, non legitimo conjugio Virg.

4 B

700

Conjecto sternit jaculo: volat Itala cornus
Aëra per tenerum, stomachoque infixa sub altum
Pectus abit; reddit specus atri vulneris undam
Spumantem, et fixo ferrum in pulmone tepescit.
Tum Meropem atque Erymanta manu, tum sternit Aphid-

num;

Tum Bitian ardentem oculis, animisque frementem,
Non jaculo: neque enim jaculo vitam ille dedisset:
Sed magnum stridens contorta phalarica venit,
Fulminis acta modo: quam nec duo taurea terga,
Nec duplici squama lorica fidelis et auro

705

ex matre Thebana, nam is se primus offerebat: jaculum e corno Italica_volat per aërem levem, et impactum stomacho penetrat profundum pectus: hiatus profundæ plaga emittit fluctus spumosi sanguinis, et ferrum calefit in pulmone sauciato. Deinde dejicit manu Meropem, et Erymantha: deinde Aphydnum: deinde Bitian Aammantem oculis, et furentem animo: non jaculo, nam ille non amisisset vitam jaculo; sed falarica evibrata venit valde stridens impulsa more fulminis, quam nec duo coria taurina, nec lorica defensa duplici squama aurea, repulit: vasta membra ster

—699. tenerum Heins. reposuit tanquam exquisitius e Medic. et aliis, Pierianis quoque, et exemplis illustravit: uti Macrobius III Ge. 109 laudat quod editum est Aëra per vacuum. Vulgo: per tenuem. quod equidem pro sensu meo præferam, tanquam proprium ac solenne. sub alto Parrhas.-700. atri sanguinis pr. Hamb. cum aliis ap. Pier., ex interpretatione. alti vulneris conj. Pricæus ap. Burm.-701. effixo Oudart. fixum ferrum tres Burm. in p. recondit Parrhas. resedit vel tepescit codex Kæleri. Scilicet sen calami seu memoriæ vitium corrigere voluit librarius. tumescit a pr. m. Erf.-702. Vulgatum erat Erymantha, pro quo Eremantha Zulich. ac Periphanta Heins. conjiciebat. Malim eum emendasse Erymanta; est enim "Epvuas, 'EpúpavтOS. Et occurrit 'Epúμavra Iliad. n. 345. Scriptum quoque sic in Mediceo: qui mox Aphednum, Rom. Achidnum. Ceteri tædium faciunt aberrationibus: quas videat, qui volet, apud Burm. et Pier. Aphitum tert. Goth. Est "Apiovos, et paulo ante Mépoy.---703. Bitiam ardentemque aliquot Burm. Tibian pr. Moret. oculis animoque Zulich. animis oculisque a m. pr. Parrhas. furentem vel frementem Cod. Kal. et Erf.-705. phalarica. Sic et Medic. In voce Romana maluissem falarica.—706. non Parrhas. et Montalb. quæ non Dorvill. NOTE

susceptus filins, Æn. vII. 283. Cornus, arbor durissimo ligno, ideo telorum materia, cornouiller: Æn. 111. 649.

700 Undam Spumantem] Sanguinem undatim, id est, magna copia in rivos erumpentem. Undam dixit de multitudine populi, Ge. 11. 462.

705 Phalarica] Oblonga hasta, teres, præterquam ad extremum, ubi ferrum extabat quadratum, tres longum

pedes, ut cum armis transfigere corpus posset. Huic ferro picem in stupa circumligabant: adjectoque igni immittebant in ligneas præsertim turres, quæ phale dicebantur Etrusca voce. Hoc tamen inventum videtur Saguntinis Hispaniæ tribuere Livius 1. XXI. 8. unde hæc descriptio concinnata est.

707 Duplici squama, &c.] De tergis

Sustinuit; collapsa ruunt immania membra.

Dat tellus gemitum, et clypeum super intonat ingens:
Qualis in Euboico Baiarum littore quondam
Saxea pila cadit; magnis quam molibus ante
Constructam ponto jaciunt; sic illa ruinam
Prona trahit, penitusque vadis illisa recumbit;
Miscent se maria, et nigræ attolluntur arena;
Tum sonitu Prochyta alta tremit, durumque cubile

710

715

nuntur dejecta: terra reddit gemitum, et grandis Bitias tonat cadens super clypeum. Qualis in Cumano Baiarum littore agger saxeus aliquando cadit, quem immittunt mari eductum prius vastis molibus: sic ille agger præcipitans facit ruinam, et profunde subsidit impactus undis: maria turbantur, et nigræ arena eriguntur: tunc Prochyla intima tremit sonitu, et Inarime injecta Typhoëo quasi asperum cubile jussu

taurica Goth. sec.-708. in menia Franc.-709. At t. pr. Moret.-710. Tulis Rom. et Medic. Ipsa interpunctione comparationem ad antecedentia retuli : Dat tellus-talis, qualis pro taliter, qualiter.-712. in ponto tert. Moret. jaciunt ponto vulgg. ante Heins. sic repetere comparationem necesse est. Importunum tamen est meo sensu et jejunum alienumque a tota loci structura. An fait: fluctu illa ruinam P. an: si victa ruinam Prona trahit? Sed in hujusmodi locis nemo quicquam facile definiat.-713. undis illisa aliquot Pier. radis in littore combit Parrhas.-714. tolluntur aliquot Heins. et Burm. cum Goth. tert. Idem fere versus III, 557.-715. sonitum Goth. sec., non male. fremitu idem et Bigot. Procuta Rom. Procrida a. t. dirumque Exc. Burm. alta tremit, ut crebra pro erebro maluit jungere Addison. ap. Burm., quoniam

NOTE

sive coriis; et squamis loricarum, Æn. III. 467. Squama et auro: id est, squamis aureis: ut Ge. II. 192. Pateris et auro, pateris aureis.

709 Clypeum super, &c.] Servius agnoscit clypeum neutro etiam genere, juxta Caprum: aitque sic exprimi a Virgilio Homericum illud Iliad. v. 42. Δούπησεν δὲ πεσὼν, ἀράβησε δὲ τεύχε èr' avτp: sonuit autem cadens, sonueruntque arma super ipso. Quod etsi non abs re est, tamen interpretationem allatam puto tutiorem.

710 Euboico Baiarum, &c.] Baia, Tocus in Campania tepidis aquarum fontibus nobilis, in latere superiore Campani sive Neapolitani sinus; non Jonge a Miseno promontorio: etiam num retinet nomen. De hujus loci

natura fuse, Æn. vi. 237. Chalcidenses, ex Euboea Græciæ insula, hodie Negrepont, non longe hinc urbem Cumas condiderunt: Æn. VI. 2. Nec longe fuit Lucrinus, Avernusque lacus : qui molibus ab Hercule clausi primum; deinde ab Agrippa in portum Julium Octaviani auspiciis conversi sunt, anno p. c. 717. ut ostendimus Ge. II. 161. Ideo Virgilius hic pilas, sive moles lapideas, in mare impactas

commemorat.

715 Prochyta, &c.] Vel Prochyte, hodie Procita, parva et aspera insula Tyrrheni Maris, proxime admota Miseno promontorio. Hoc inter et Inarimen insulam, aqua per terræ motum avulsa, Plinio, Stra oni aliisque ccnsetur.

Inarime Jovis imperiis imposta Typhoëo.

Hic Mars armipotens animum viresque Latinis Addidit, et stimulos acres sub pectore vertit; Immisitque Fugam Teucris atrumque Timorem. Undique conveniunt; quoniam data copia pugnæ ; Bellatorque animos Deus incidit.

Pandarus, ut fuso germanum corpore cernit,

Jovis. Tunc Mars bellipotens animum et robur Latinis adjecit et agitavit sub eorum pectore stimulos acutos: et injecit Teucris fugam et nigrum timorem. Latini concurrunt undecumque: siquidem facultas pugnandi ipsis concessa est a Trojanis, et Deus bellicosus subiit eorum animum. Pandarus, ubi videt fratrem prostrato

Prochyta non alta sed humilis est. Sed v. Not.-716. Inarima Rom. 717. Sic pr. Moret, omnipotens tres ap. Burm. animos Parrhas. et Servii codd. ad x, 22. Hic animum Mars armip. Goth. pr. animos Erf.-718. sub pectora aliquot Heins. cum Goth. sec., perpetua varietate et alibi obvia. Arridet tamen Heinsio. Alterum tamen jam lib. vi, 101 vidimus. in pectora Leid. cum Goth. tert.-719. Fugam et Timorem scripsit: sunt enim Honierica Aequós ↑ hồè Þóßos Iliad. A. 440 et al.-720. pugnæ est Goth. sec.-721. animos Heins. e Medic. et Sprot., tanquam elegantius. Vulgg. animo. Bellorumque animis incidit Goth. tert.-722. infuso Bigot. c. vidit Gud. et alii

NOTE

Et
quo
sit fortuna loco, qui casus agat res:
Portam vi multa converso cardine torquet,
Obnixus latis humeris, multosque suorum
Monibus exclusos duro in certamine linquit;
Ast alios secum includit recipitque ruentes,
Demens! qui Rutulum in medio non agmine regem
Viderit irrumpentem, ultroque incluserit urbi:
Immanem veluti pecora inter inertia tigrim.

Continuo nova lux oculis offulsit, et arma

Horrendum sonuere: tremunt in vertice crista
Sanguineæ, clypeoque micantia fulmina mittunt.

725

730

corpore, et quo in statu sit fortuna, qui casus impellat res Trojanas; magno cona-. tu trudit portam revoluto cardine, obluctans vastis humeris: et relinquit in aspero prælio plurimos sociorum, exclusos muris: alios vero claudit secum, et excipit irrumpentes: insanus! qui non agnoverit in media multitudine regem Rutulum irruentem, et ultro clauserit in urbe, quasi crudelem tigrim inter ignavas pecudes. Statim novum lumen emicuit ex oculis Turni, et arma ejus sonuerunt horride: crista rubræ nutant in capite, et emittit e clypeo fulgura rutilantia. Trojani statim perturbati

Heins., ac Burm. cum Goth. sec.—723. quis c. Rom. et Medic. Pierii; item aliquot ap. Burm., sed qui, quod per se minus vulgare, agnoscit Carisius.724. vi magna Medic. vi tota Montalb., quod impense placebat Heinsio, quem offendebat recurrens vs. seq. multos. Nam et alibi vi multa ap. nostrum occurrere non ignorabat. torquent Zulich.-725. Obnisus Zulich. latus Goth. sec.-726. liquit aliquot Burm. cum Goth. tert. et Erf.-727. inclusit sec. Moret. recipitque clientes alter Hamb.-728. in abest Goth. tert.-729. Viderat et incluserat Leid. urbe Bigot.-730. inter media Dorvill.-731. oculisque Bigot. effulsit vulgo lectum in codd. et edd. (saltem quas Heins. manu tractabat; ex Aldd. prima effulsit, tertia per Naugerium offulsit: inde edd. sectæ variant). offulsit, quod Romanus Pierii tuetur, repetiit Heins. v. sup. v. 110, sed h. 1. forte alterum accommodatius; non enim agitur de luce, quæ offulgeat oculis aliunde, sed emissa oculis fulget illa: hoc est, effulget. Revocavit quoque Wakefield effulsit.—733. fulmina Heins. reduxit, quoniam in eo omnes vetustiores consentiunt: vulgata erant fulgura. quæ Wakefield revocavit : et probandum est viri docti acumen. Nam quoties fulmen tropice adhibetur, subest comparatio teli emissi; ita ensis est fulmen. Ita apud Propertium fæmina fulminat oculis. At aëris fulgor est, non fulmen. Infra tamen x11, 654 Fulminat Eneas armis, h. e. fulget. Et quid si Xаλкоû σтEрожν ap. Homerum Maro in animo habuit? ut Odyss. A. 72 in Menelai domo: xaλKOÛ TE OTEροπὴν —Χρυσοῦ τ' ηλέκτρου τε καὶ ἀργύρου ἠδ ̓ ἐλέφαντος. Idem, quantum video, mittunt induxit ex codd. parte, arma videlicet, inquit (quod nemo facile ad

NOTE

et interpretes Homeri omnes. Quod autem Virgilius hujus compositionis primus auctor sit, hinc jure conjici posse existimo: quod ante ipsum nemo; post ipsum statim Ovidius, Statius, Lucanus, Silius, Plinius, Clau

dianus, aliique promiscue omnes eadem usi sunt voce; sibi gloriosum rati, cum eo aliquid, aut audere, aut errare. De Marte, Ecl. Ix. 12. De Latinis, Æn. vii. 54.