Et duplices cum voce manus ad sidera tendit: Quo feror? unde abii? quæ me fuga, quemve reducet? 670 Quid manus illa virum, qui me meaque arma secuti? Accipio. Quid ago? aut quæ jam satis ima dehiscat 675 servatæ vitæ et tollit ad astra geminas manus cum his verbis: O pater omnipotens, an existimasti me aptum tanto sceleri, et voluisti me luere tale supplicium? quo vehor? unde discessi? quæ fuga et qualem referet me? an rursus aspiciam muros Laurentes, aut castra mea? quid dicet multitudo illa hominum, qui secuti sunt me et meum bellum? et quos omnes, o scelus, deserui in crudeli morte? et jam cerno eos vagos, et audio gemitum morientum. Quid faciam? aut quæ terra jam satis aperiatur mihi? o venti, vos potius miserescite mei: ego Turnus vos colo sponte: ex ignarusque salictis Goth. sec.-667. ad sidera tollit plerique Pier. pars Heins. et Burm. cum Goth. tert. et Erf.-668. tantum me Zulich. Sprot. ed. pr. tanto in Rom. et plerisque Pier., in aliis n' erasum. Tuetur tamen tanton', quæ Medicei et aliorum lectio est, Priscianus. cf. sup. v, 319. Equidem nondum credo ne ita elisum fuisse a poëta: sed si n ab co profectum, esse debet ex an eliso: tanto ʼn Pyrrhi 'n.-669. Dixisti Goth. tert. impendere Ven. pandere pr. Moret.-670. quem me fuga quæve reducit? Zulich. quo me fuga quove reducet alius ap. Burm. quære reducet aliquot Pier. quove reducit Medic., sed in marg. quemve. Præclare Servins: quem, qualem: 1x, 481 Hunc ego te, Euryale, aspicio; quomodo et qua cum existimatione redibo? Tandem reducit Rom. Gud. et magna ceterorum Pier. et Heins. pars, etiam edd. vett. cum Goth. tert., nunc receptum video a Cuninghamo et Brunck. reducat Dorvill.-671. Laurentesne ante Heins. vulgg. Alii Laurentesque.-673. Quisne (pro eosne) Aspri est lectio apud Servium ab Heinsio recepta, accedente uno Leid., nec abhorret Medic. a m. sec. Quosve, et sic ceteri Heins. cum Goth. pr. Vulgo: Quosque; nec aliter Rom. Goth. tert. Quodque. Tum in in plurimis Pier. et Heins. desideratum. relinquo Franc.--674. pallentes, quod miror Cuninghamum probare, Medic. a m. pr. Bigot. et Goth. tert., alii pullantes. gemitusque Vratisl. et ed. pr. Burm.--675. Adspicio Goth. tert. et Dorvill. Quid ago? ex Mediceo et ceteris suis restituit Heins. pro Quid agam? Quid ego? Erf. Porro et quæ Medic. a m. pr., pro ecque, putabat Heins. cf. ad III, 311. satis una Bigot. dehiscet Rom., probante Pierio, sex Heins. duoque Burmann. dehiscit pr. Voss. Zulich. a m. pr. Goth. tert.-676. o aberat Rom. NOTE enim Jovem, cujus permissu, Junonisque opera, servatus fuerat. 668 Crimine dignum] Dignum, qui admitterem tantum scelus; quale est, meos in pugna deserere. 670 Quemve reducet] Qualem me reducet? quanta ignaviæ labe maculatum? 671 Laurentes muros] Urbem Latini regis, Æn. vII. 63. Castra: vel mea, vel Trojanorum. 674 Palantes video] Palantes, vagos: In rupes, in saxa (volens vos Turnus adoro) Ferte ratem, sævisque vadis immittite syrtis, Quo neque me Rutuli, nec conscia fama sequatur. Hæc memorans, animo nunc huc, nunc fluctuat illuc; 680 Induat, et crudum per costas exigat ensem: Curva petat, Teucrumque iterum se reddat in arma, allidite navem ad scopulos, ad saxa: impellite in vada aspera syrtium: quo neque Rutuli, neque fama sciens meam fugam, sequantur me. Hæc dicens nunc agitur animo huc, nunc illuc: an furens ob tantam ignominiam transfodiat se cuspide, et traducat per costas durum gladium; an immittat se in medias aquas, et adeat natatu sinuosa littora, et se referat rursus in arma Trojanorum. Ter ten o vos o potius Medic. Pierii.-677. In Syrtis, in saxa Priscian. lib. vII; et sic Menag. alt., cum tamen Syrtes statim sequantur.-678. Ferre pr. Hamb. savisque malis Goth. tert. Syrtes, quæ vulgo leguntur, tuetur Heins. e pr. Moret. Gud. et utroque Rottend. Utinam simul interpretationem suppeditasset: quam talem esse arbitror: immittite Syrtes h. in Syrtes, ut et alibi amat: sævis vadis, absolute, ubi vada exitiosa sunt. Nam si malis accipere: et, o Syrtes, vadis immittite! alienum hoc esset ab hoc loco, cum a Syrtibus Africæ longe absit nunc Turnus. Vulgata lectio, Medicei quoque, multo suavior et lenior: syrtis. Est enim et una Syrtis: ut IV, 41; et sic vada Syrtis, ut Syrtium. Nec Servius aliter legerat; itaque revocavi, comite Brunckio. Sup. 1, 115 In brevia et syrtes, urget...Illiditque vadis et aggere cingit arenæ.-679. Rutulus ed. pr. Burm. et Mediol. neque vulgo ante Heins. fata Exc. Burmann. sequantur in iisdem, Leid. et pr. Hamburg.-680. animum magna pars codd., ut sibi Heinsius non constet, qui græcismum hic non, ubi alibi, sæpe non hac codd. auctoritate, recepit.-681. ob tantum mucrone Parrhas. тистоnem Zulich. et Goth. pr. Sicque Priscianus legit et interpretatur apud Pier. et Heins., non indocte, induere se (in) mucronem. Romanus: mucroni. Sed et mucrone se induere elegans satis: de mucrone infixo, qui adeo a corpore et visceribus tegitur et absconditur. paoyáre àμpikvλíew Pindar. dixit Nem, VIII, 40.-682. Imbuat ed. pr. Burm. et durum Rom., male. cf. inf. lib. XII, 507. 508. per c. dirigat aliquot Pier.--683. jaceat pr. Moret. et ed. Junt. jactet Rom. in littora Goth. tert.-684. Cornua Medic. a m. pr. que deest Zulich. Ter conatus utramque viam: ter maxima Juno At Jovis interea monitis Mezentius ardens 685 690 695 tarit utramque viam: ter suprema Juno cohibuit eum, et animo miscrta coërcuit juvenem. Provehitur findens maria, unda et fluxu maris favente: et portatur ad urbem veterem Dauni patris sui. Sed interea Mezentius impulsu Jovis ardens succedit ei in prælio, et aggreditur Trojanos. Irrumpunt in eum turma Etrusca, et imminent uni viro; uni, inquam, omnibus odiis et densis jaculis. Ille Mezentius, sicut rupes quæ procurrit in magnum mare, objecta furori ventorum et opposita fluctibus, sustinet omnem violentiam et minas cœli et maris, ipsa stans in -686. Conticuit Goth. tert. animo vulgo editum inde ab Aldd., idque tuetur pars codd. Pierii et Heinsii cum Goth. tert. (at sec. animis) animo miserata unusquisque facile intelligit: sicque sup. v1, 332, ubi etiam Medic. animi: quod et hic Medic. et Rom. habent aliique; receptum in edd. a Commelin. ex Palat., et agnoscit Servius et Arusianus Messins. At animi miserata non eodem sensu dictum esse potest. Casus secundus verbo miserari et similibus additus rem miserationi objectam denotare solet, nt in eo ipso Silii loco, ad quem Burm. provocat, lib. x1, 381 ni pœnæ juvenem indigna miseratus ab alto Jupiter; et sic in omnibus exemplis, quæ vidi. Hic ergo esse debet miserata Turnum animi, ut Græcis vuoù sc. Evera, quod Turnum ira, dolore, pudore, tantopere commotum videt ex eo, quod e pugna subductus erat.-687. æstu fluctuque Goth. pr., eodem ordine et geminata copula ed. Mediol. et P. Dan. -688. antiqui Menag. et Hamb. sec., ut sit stirpis auctor; sed snp. 616 Dauno ...parenti. ad undam pr. Hamb.-689. monitu Parrhas.-690. Successit Goth. sec. invasit Menag. et Hamb. priores.-691. Tyride Goth. sec. Ne cogites de Tyrrhidis VII, 484; est enim merus librarii stupor. unus Parrhas. et a m. sec. Dorvill.-694. expastaque Ald.-695. præfert Leid.-696. manet suavius quidem meo sensu, Oblongus Pierii et Medic. a m. sec. (sed a pr. manent,) receptum quoque nunc a Brunckio; ita vero deficit complementum sententiæ: ille NOTE 685 Viam] Modum utrumque consulendi decori suo. 688 Urbem] Ardeam, Dauni et Turni regiam, Rutulorum caput, Æn. VII. 410. quasi jam triumphantes, Æn. II. 189. 691 Tyrrhena acies] Pars ea Etruscarum gentium, quæ Mezentium regem ob immanitatem ejecerant, et Æneæ in auxilium venerant: supra 690 Ovantes] Successu exultantes, et 163. Æn. viii. 478. Sternit humi, cum quo Latagum, Palmumque fugacem: 700 705 concussa: sic dejicit in terram Hebrum filium Dolichaonis, et cum eo Latagum et Palmum fugientem: sed opprimit saxo et magno fragmento rupis Latagum, secundum os et vultum sibi objectum: permittit Palmum volutari jacentem subsecto poplite; et dat Lauso arma ejus ferenda humeris, et cristas imponendas capiti. Opprimit etiam Evantem Phrygium, et Mimanta coætaneum et socium Paridis: quem Theano protulit in lucem Amyco patri eadem nocte, qua regina filia Cissei, gravida ex face, edidit Parin: ad urbem patris Paris obiit; Laurens littus habet Mimanta enim non habet verbum, ad quod se referat, nisi scribas: ille, velut rupes... minas perfert cælique marisque, ipsa immota, manet; ut sit ipse manet. Sed hoc parum placet. Præstat prava interpunctione mutata rescribere, ut feci: ille ...prolem...Sternit humi. manes Franc. manens tamen Rom. et reliqui omnes. proles alter Hamb. Tum Dolychaonis, Dolicoonis, Dolichaonis, Delicaonis, Donichaonis librarii: prolemque Licaonis Montalb. et p. Lycaonis ed. Ven. Est utique vera lectio, quam et Mediceus habet, Dolichaonis: ex dóλixos, vel Aoλίχη aut Δολιχή, quæ insula ad Lyciam erat, unde Δολιχαίος, Δολιχάων.—697. Lathagum, Lotagum, Litagum, iidem stipites librarii: et Pelmum.— 698. Latago maluisse Heinsium narrat Burm. Non sequar: Latagum (KATÀ TÒ) OS O. est doctius, ingentis fr. montis tres ap. Burm.-699, adversum Gud. a m. pr. aversum Franc. adverso Parrhas. adversa Goth, sec.-700. involvi Franc. armaque lapso Zulich.-702. Euanthen ex Mediceo bene restituit Heins. Est et apnd Homerum Evavehs. Eodem alludunt librariorum aberrationes: Euathen, Euanthen, vulgg. Euantem: quod Rom. habet. Enantem Vratisl. Ovantem Franc. Mimantem Míuavra jam Pier. emendavit ex Rom. Vulg. Minanta, alii Minantha, Minanti, Minata, Myantha, Minantem, Numata.—703. Deavú. At ed. Ald. pr. et hinc profectæ Theana, sicque codd. multi: item Teana, Theama.-704. Amico al.' genitore Amyco Bentleii emendatio. v. ad vs. sequ. ut face malebat Heins. sed et inversionem poëticæ orationi consentaneam facit. prægnas ed. Junt., ut alibi scribendi mos habetur.—705. Parim aliquot NOTE 703 Theano] In secundo casu, Theanus: Amyci Trojani uxor : a Taubmanno Hecuba soror dicitur, ideo, quia Cissei Thraciæ regis filia vocatur ab Homero, Iliad. vI. 299. et XI. 224. Hecuba autem Cisseis a Virgilio et a quibusdam aliis appellatur. At Homerus Hecubam, non Cissei Thracis, sed Dymantis Phrygis filiam fuisse ait, Iliad. xvI. 718. et Theano, uxorem Antenoris et Minervæ sacerdotem, Iliad. vi. 299. Igitur, neque Theano soror Hecubæ fuit; neque Theano Virgiliana, eadem est atque Homerica; sed nomen a Virgilio fictum. Quomodo Hecuba, cum Parin utero ferret, facem gestare se somniaverit, Æn. 1. 31. Occubat; ignarum Laurens habet ora Mimanta. incogitantem. Et quemadmodum aper aliquis morsibus canum pulsus ex altis montibus, nutritus in sylva arundinea, quem Vesulus pinifer texit annis plurimis, vel Heins. cum binis Goth., et agnoscit Carisins lib. I. Quod sequebatur in edd. creat (Medic. a m. pr. crepat) luce clarius erat vitium: ut illud non dudum sublatum merito mirareris. Quid enim Cisseis regina Parin creat: urbe paterna Occubat: quis quæso? Mendum subolfecerunt jam alii viri ingeniosi apud Pierium, sed ii situm alio loco quærebant et emendabant: Occubat {hic Carum Laurens. Et Cuninghamus dedit: Urbe paterna Hic cubat: obvium est, Paridis nomen repetitum excidisse: ejusque locum, monente metro, aliena voce creat esse expletum: idque vidit dudum acutissimus Bentleius ad Horat. Epod. v, 28, et legere jussit: Cisseis r. Parim. Paris urbe p. Et sie est haud dubie legendum, judice quoque subtilissimi ingenii viro, Marklando, ad Statii Sylv. p. 43. Quæ Johnsonus in Aristarcho P. 11, p. 50 contra disputavit, hominis cavillantis sunt argutiæ, non ingenne disputantis. Aliud est, quod Uptonus ad Spencer. (Fairy Queen) T. 11, p. 362 pro vulgata affert: solere poëtas propositionem, quæ per relativum erat efferenda, demonstrative efferre. Sed non vidit vir doctissimus, h. 1. duo opposita jungi: alter, alter ille.-706. Occupat aliquot Burm. et Goth. ignotum fuisse qui legerent ex Servio suspicio fit: et Pier. in codd. lituram viderat. conf. ad v. 105.-707. morsus Serv. ad XII, 4.-708. Vesrius Rom. Venulus Zulich. In Veneto ordo hic erat: m. altis, Defendit multos V.-annos, Actus aper.—709. multoque Medic. Equidem pro que malim codices suppeditare ve; multosve NOTE 706 Occubat; ignarum, &c.] Prima pars ad Parin pertinet, qui ad Trojam a Philoctete occisus est: secunda ad Mimanta, qui in campis Laurentibus occiditur. Quare Pierius aliique sic locum hunc restituunt: urbe paterna sccubat hic Carum Laurens habet ora Mimanta. Sed contra est, quod antiqui interpretes omnino ignarum legerint: Gellius inprimis, qui ignarum passive interpretatur, pro ignotum : ut apud Ovid. Metam. 1. vii. 403. 'Jamque aderat Theseus, proles ignara parenti. Sed hic nihil opus est ad passivam illam vim confugere: cum active significare possit, ignarum casus sui; id est, ignorantem se tali casu et loco moriturum. De Laurente littore, En. vii. 63. 707 Ac velut ille, &c.] Ille frequenter abundat in Virgilianis comparaDelph. et Var. Clas. tionibus, et magnum aliquid ac singulare significat: ille aper, id est, magnus aliquis aper. Sic En. xii. 5, 'Pœnorum qualis in arvis, Saucius ille gravi venantum vulnere pectus, Jamdudum movet arma leo.' 708 Vesulus] Mons altissimus Alpium maritimarum, ad occidentem Liguria, nunc Monte Viso: in eo sunt Padi fontes, du Pô. 709 Palus Laurentia] Inter Tybris ostia urbemque Laurentum, secundum littus Tyrrheni Maris: qui tractus sylvis et paludibus arundinetisque asper olim fuit, ubi frequentes apri memorantur a poëtis: hinc sylva hæc arundinea, id est palustris, a Virgilio appellatur: testaturque Cluverius, loci speciem nunc ab antiqua non admo dum differre, immo et apris infestam 4 G esse. Virg. |