ENEIDOS LIB. XI. Turne. Sed infelix Teucros quid demoror armis? 175 180 et vis æqualis ab ætate. Sed miser, cur cohibeo Teucros a pugna? abite, et memores reportate regi vestro hæc mea dicta: O Ænea, si sustinco adhuc vitam odiosam occiso Pallante; dextera tua causa est, cur id faciam: dextera, quæ, ut intelligis, debet Turnum et filio Pallanti, et mihi patri, qui ambo id meriti sumus: unicus Non cupio gaudia vitæ, nec licitum hic modus solandi me restat tibi et fortuna. est: sed cupio ferre hæc gaudia filio ad profundos Inferos. Interim Aurora red in armis Goth. tert.-175. quod Leid. qui uterque Burm. cum Goth. sec. Hamb. a pr. m. cur ed. Mediol. quo conj. Heinsius. arvis Rom. Idem vir Ut 111, 480 quid ultra Provehor. Ita doctus malit Teucros quid demoror ultra. variatur oratio; non vitium tollitur, quod nullum inest. Nam demoror armis est, ab armis; moram facio, ne arma capiant et in Turnum excurrant.-176. Audite Rom. regi memores Leid.-177. Quod visam Parrhas. invitam Montalb. a m. pr. 178. gnatoque defendit Pier., non, nato.-179. Quem sec. Moret. Quod alter Menag.-179. 180. Ut nunc interpungitur, paulo impeditior est sententia et subtilioris acuminis, præclara tamen: vid. Not. Servius, qui interpunctionem hanc agnoscit, sic explicat: "Nihil est aliud, quod possit vel virtus tua vel fortuna præstare (nam his rebus victoria contingit), nisi ut, Ab hoc occiso Turno, et vindices filium, et patrem consoleris orbatum." Bona sententia, sed, quomodo verbis poëtæ efficeretar, docere oblitus est. profecta interpunctio vett. edd. obsidet. Sed multi codd. Heins. sic interpungunt: Quam debere vides meritis: Vacat hic-ut meritis sit, natoque patrique, Quod Heinsio quoque judice præstat; sicque etiam qui de te meriti sunt. expeditiora sunt illa: Vacat hic tibi solus Fortunæque locus. Hoc uno et tu et fortuna conferre aliquid in me potestis. Proclivior itaque et ipse olim eram in hanc interpunctionem; sicque eandem secutus est Brunckius. Nunc sentire mihi videor, graviorem magisque epicam esse sententiam ex altera, si sic exponas, ut in Nota feci. Tum vacat his Ortuinus malebat ap. Burmannum, et id Ge. Fabricius amplectebatur. solum Sprot.-181. Dura versus oratio, perferre pro perferre nuntium, et quidem de Turno interemto: nam hoc nuntiaturus est senex brevi ipse subiturus loca infera. Itaque suspicor in Maronis apographo hic versum aut defuisse aut excidisse inchoatum. Supplent alii gaudia sumtæ ab hoste vindictæ. Quis hoc ferat, cum vitæ gaudia præcesserint? Servius et ipse substituisse videtur nuntium. Saltem hoc vel hac interponi post nato: sed nato hoc Manes perferre sub imos, sc. quæro, et sic sententia expleri poterat: hoc, Eneam ultum esse Turnum. Et nunc dubito, an non legerit sic Julius Sabinus: "hoc significat, causam esse, quod patietur vitam, ut apud Manes Pallas videat cæsum Turnum." Bona sententia! sed verba expedita volebam; ea autem expedies admisso hoc.-182. alma Gud NOTE 182 Aurora] Dies altera post pugnam. De Aurora, Ge. 1. 249, Æn. vI. 535. Extulerat lucem, referens opera atque labores. Multa boum circa mactantur corpora Morti; 185 190 195 diderat miseris hominibus beneficum lumen, reducens opera et labores. Jam pater Eneas, jam Tarchon erexerunt rogos in sinuoso littore: unusquisque juxta morem majorum tulit illuc cadavera suorum: et suppositis nigris flammis, sublime cœlum tegitur fumo in similitudinem noctis. Ter induti rutilis armis pedites ambulaverunt circa rogos: ter in equis circuiverunt tristem flammam funeris, et emiserunt ore ululatus. Tellus etiam rigatur fletu, arma etiam rigantur. Et clamor hominum et sonitus buccinarum tollitur ad cælum. Deinde alii mittunt in ignem spolia ablata Latinis interfectis, et cassides, et pulchros gladios, et fræna, et celeres rotas: pars, dona nota mortuis, scuta ipsorum, et jacula non fausta. Plurima corpora boum circum immolantur Morti: jugulant in ignem, et setosos porcos, et pecudes direptus a m. pr. et Oudart. armis Goth. tert.-183. Extulerat. Apud Servium Asinii Pollionis acumen super hac voce h. 1. profertur, quod, cum tot aliis ex priscis illis Commentariis servatis, facit, ut desiderium eorum facile ferri possit. Quis enim extulerat propterea commode positum putet de Aurora, quoniam de sepulturis hoc die agetur, in quibus proprie efferre dicitur de funeribus? -184. in deest sec. Hamb.-186. que a pr. m. aberat pr. Hamb.-187. in tenebris Zulich. a sec. m. Bigot. et Goth. tert. Burmannus malebat: atras Conditur in tenebras; sed vid. Not. interea Goth. pr. In sec. hic et sequens vs. exciderat.-188. cuncti Rom. et Parrhas.-189. Discurrere Exc. Burmann., perperam.-190. que deest binis Burm. ora iidem et quatuor alii.-192. clamor coloque Goth. tert.-193. Hic alii Medic. et multi alii cum binis Goth. et Rom. derepta egregie Heins. e Medic. et al. pro vulg. direpta.-194. Versum Macrob. vi, 6 laudat et igni, pro in ignem, inter figuras Maronis refert. -195. pars m. vota Franc.-197. circum pr. Hamb. mactabant Ven. Marti NOTE 185 Pyras] Rogos, busta, ligneas strues comburendis cadaveribus, Æn. IV. 494. De ritibus pompe funebris, En. vi. 215. et sequentibus. 189 Decurrere....lustravere in equis] Primum refero ad pedites: secundum ad equites: ut sic totus exercitus officio funebri erga socios fungeretur. De lustratione, pro circuitione, Æn. 1. 612. 195 Ferventesque rotas] Rotas curruum hostilium, unde solebant prin ENEIDOS LIB. XI. Setigerosque sues raptasque ex omnibus agris 200 Nec minus et miseri diversa in parte Latini Innumeras struxere pyras, et corpora partim Multa virum terræ infodiunt, avectaque partim Finitimos tollunt in agros, urbique remittunt; Cetera, confusæque ingentem cædis acervum 205 Nec numero nec honore, cremant; tunc undique vasti Tertia lux gelidam cœlo dimoverat umbram: 210 ex omnibus campis: deinde per totum littus aspiciunt socios qui cremantur: observant rogos semustos: neque possunt inde abstrahi, quousque nox frigida mutavit cœlum distinctum astris micantibus. Nec aliter infelices Latini erexerunt quoque rogos innumeros in alia parte: et partim condunt humi plurima hominum cadavera; partim quoque auferunt asportata in vicinos campos, et remittunt in urbem. Comburunt reliqua, et immanem cumulum promiscuæ stragis, nec numerando, nec honorando. Tunc undequaque spatiosi campi resplendent certatim frequentibus ignibus. Tertia dies expulerat e cœlo frigidam noctem: dolentes evertebant altum cinerem et Ven.-199. flammas Parrhas.-200. socios spectant pr. Moret. semiusta Goth. tert. etiam hic cum Rom.-201. neque Heins. e libb. pro nec, quod Rom. tuetur.-202. stellis ardentibus omnes codd. Heins. præter Montalb., et pro div. lect. tert. Moret.; item Goth. sec. et tert., qui fulgentibus exhibent. Pierius nil monet: nec videtur is aliter scriptum in libb. invenisse quam ardentibus: sic etiam omnes vett. edd., quantum video: nec alterum prius occurrit quam in ed. Ald. tert. Hoc Heins. retinuit, fulgentibus, ut poëta variet versum, qui idem repetitur a poëta sup. IV, 482. ubi v. Not. cf. vi, 798. haptam codd. Pier.-203. diversi Hngen. in deest Franc. et Goth. tert.-205. terræ fodiunt Gud. infodiunt terræ sec. Rottend. advectaque Ven. et Parrhas. passim sec. Moret. et pro var. lect. tert. Rottend. raptim Erf. Tum Menag. pr. hunc versum non habet: nec Goth. tert., at sequenti eum postponunt Leid. Zulich. et Goth. sec.-207. stragis Rom., perpetua varietate; cf. inf. nunc Ven.-209. ignibus atris 384. sup. VI, 504.-208. neque honore Reg. Parrhas.-210. cœlo gelidam Dorvill. demoverat Zulich. a m. pr.-211. et NOTE cipes viri pugnare. Ferventes: quæ 202 Cœlum stellis aptum] Commu- 206 Urbique remittunt] Non uni omnia corpora; sed unumquodque suæ. De vario more sepeliendi et comburendi cadaveris, Æn. v. 48. 211 Ruebant Ossa focis] Quomodo ossa hominum, a busti reliquiis secernerentur, Æn. vi. 227. Quomodo post Ossa focis, tepidoque onerabant aggere terræ. 215 220 ossa permista in rogis, et tegebant ea tepido acervo terræ. Jam vero præcipuus tumultus et pars doloris longe maxima erat per domos, in urbe Latini opulenti. Illic matres, et nurus infausta, illic dilecta pectora sororum dolentium et pueri orbati patribus, detestantur funestum bellum, et nuptias Turni: volunt ut ipse armis, ipse gladio dirimat rem; si quidem petit sibi imperium Italiæ et præcipuam potestatem, Drances acerbus asperat hæc: et testatur Turnum unum vocari, unum peti ad pugContra multiplex est simul sententia variis verbis pro Turno, et magna auctoritas reginæ protegit eum: multa fama tuetur virum partis trophæis. Inter has nam. abest Parrhas. 212. trepidoque Goth. trepidumque Mentel. pr. a m. pr.213. Impeditus locus: unde mendo laborare versum monuit Markland. ad Stat. Sylv. v præf. Et sane in tectis........urbe Latini scabra videtur esse oratio: cui variis modis poterat occurri. Ipse Burm. conj. in tristi p. vel in tectis et divitis. Deest in Erf. et tectis Franc. Potest tamen locus aliquanto juvari distinctione et interpretatione opportuniore. Transit ab agris ad luctum in urbe: dicendum erat in tectis h. domibus urbis; hoc sic extulit: in tectis, p. urbe Latini, P.-214. Præcipimus Franc. longi Heins. bene tuitus est, ut elegantins, ex Rom. Medic. Gud. et aliquot aliis. Vulgg. longe, quod Servius defendit, indocte.-217. Durum aliquot Burm. cum tert. Goth. execratur Rom. 218. armis...ferro ad otiosam orationem refert et acute conjicit animis Jac. Bryant; ut sæpe animis ap. nostrum, ut viii, 256. XI, 438. Recepit quoque hoc Wakef. Jungi quoque animis et armis, ut x11, 788. XI, 291. discernere Goth. tert.-220. An gravat Franc. Ingravat et vett. edd. et Gud. ; primum video hæc in ed. tert. Ald. hic Montalb. sævos Rom. sævis Bigot. solus ed. pr. Burm.—221. solumque duci alicubi legitur ap. Pier. soli Ven, cf. inf. 434. in certamine aliquot Pier.-222. varii Goth. tert. certamina alter Hamb. 223. Aut et tolli præstabat, aut altero versu interseri: multa virum NOTE cremationem tumularentur, Æn. v. 48. Ruo, active, Æn. 1. 39. 215 Nurus] Nurus, proprie uxor filii, bru: sumitur vulgo pro juniore qualibet fœmina, conjugio copulata, Æn. I. 501. De hymenais, G. 111. 60. 223 Reginæ nomen] Amatæ, quæ favebat Turno, sororis filio, Æn. VII. 357. De tropæis, supra 7. Hos inter motus, medio in flagrante tumultu, 225 Ecce, super moesti magna Diomedis ab urbe Tantorum impensis operum; nil dona, neque aurum, Quærenda, aut pacem Trojano ab rege petendam. 230 Fatalem Æneam manifesto numine ferri, Admonet ira Deum, tumulique ante ora recentes. Ergo concilium magnum, primosque suorum 235 Olli convenere, fluuntque ad regia plenis dissensiones medio tumultu ardente, ecce præterea tristes legati referunt responsare magna urbe Diomedis: aiunt nihil perfectum esse omnibus impensis tuntorum laborum: nihil dona effecisse, nec aurum, nec magnas preces: alia auxilia quærenda esse Latinis, aut pacem petendam a rege Trojano. Ipse rex Latinus concidit ex magnitudine doloris. Furor Deorum, et sepulcra recentia ante oculos, ostendunt Eneam fatalem juvari evidenti auxilio Deorum. Itaque congregat in excelsam regiam magnum concilium et præcipuos suorum accersitos jussu suo. Illi congregantur, et plenis viis currunt ad domum regis. Latinus, et grandior ætate, et præci et meritis.-225. in inseri jussit Pier. et inseruit Heins. codicum auctoritate: adde edd. vett. aliquot, ut Norimb. ed. pr. Burm., ubi una voce inflagrante. Abest in in solo Hamb. pr. et Goth. pr., in nonnullis erasum. magno fl. Parrhas.-226. Legitur et magni, inquit Servius, et sic Oblongus Pierii, et alii apud Heinsium cum ed. Ald. tert. Magni Diomedis bene dici nemo dubitet: sicque hoc ipsum sup. vIII, 9 occurrit. Sed excluditur ea lectio eo, quod præcedit, masti: ne sit, masti magni. In Goth. tert. magna mæsti.—227. mandata f. Zulich. a m. sec.--228. neque a. ab Heinsio est: pro vulg. nec.— 229. Nil m. v. Parrhas. et pr. Hamb. pro var. lect. cum Goth. tert.-230. a rege Rom. Parrhas. Dorvill. pacem-petendum agnoscunt Grammatici Servius, Donatus ad Terent., Rufinian. de Schem. Lex. p. 256 et al., ex codd. nulli præter Moret. pr. Voss. pr. Menag. pr. Leid. et Goth. pr. Cum itaque codicum auctoritas desit, facile quis a grammatico acumine hoc profectum odoretur. Molesta quoque oratio, cum præcesserit: arma quærenda, non quærendum. Itaque Burm. iterum expulit illatum ab Heinsio petendum. Potest tamen poëta variare voluisse orationem. Ita sensisse videtur præstantiss. Ruhnken. ad Rufinian. 1. 1. et repetiit hoc Wakef.-233. Admonet Medic. a m. pr.234, consilium Reg. et Dorvill., quod præferendum censet van Houen Campens. Fasc. III, p. 226. in consilium Goth. tert.-235. inter l. aliquot Burm. intra mania Rom, cum Goth. sec.—236. Illico aliquot apud Burm., ant potius Illi covenere. Porro ruuntque Colot. Medic. Voss. pr. et Ven., adde Goth. sec. et tert., quod et ipsum bene dici nemo dubitet: et exemplis probavit Heinsius; verum nec minus fluere elegans et solenne est de magna turba, uti Græc. peiv, rippeîr; et permutatio utriusque vocis frequens. Scilicet quod causam decidere poterat, hoc erat: quod plenis viis adjectum satis arguit, poëtam de NOTE 226 Diomedis ab urbe] Arpis, infra 243. |