Fluminibusque vagantur aves (heu dira meorum 275 280 285 circa fluvios, et replent rupes tristibus sonis: heu crudelia supplicia meorum! Hæc autem expectanda mihi jam fuerunt ab illo tempore; quando insanus invasi gladio corpora immortalia, et sauciavi plaga dextram manum Veneris. Ne vero, ne hortemini me ad talia prælia. Nec mihi bellum ullum est cum Trojanis post excisam Trojam: nec recordor, aut gaudeo de antiquis calamitatibus. Ferte ad Eneam dona, quæ tulistis ad me e patriis terris. Stetimus adversus valida ejus arma, et conseruimus manus: credite mihi experto, quantus attollat clypeum, quo impetu vibret hastam. Si terra Idæa produxisset duos tales pinnis Rom. allis (pro alis) Medic. Pierii.-273. heu damna Parrhas.274. clamosis Oudart.-275. Hæc eadem Zulich. superanda Goth. tert., sicque aliquot Pier., inter quos Rom., Hæc adeo mihi jam superanda.-276. Tempore, quo pr. Hamb. pro var. lect. Bigot. et Goth. sec. et tert.-278. Nunc véro Dorvill. et ed. Ven. apud Burm. Nec Ven. et Goth. pr.-279. diruta Rom. et alii Pier. alter Hamb. et ed. Mediol., quo in binis spectat: dirupta. Tum est in fine aliquot Heins. et Burm., sicque Goth. sec.-280. lætorque Leid. laborum vel malorum cod. Kæler.-281. portastis vett. edd. cum codd. nonnullis. Sed monuit Pier. in Rom. et aliis esse, quod delicatius sit, portatis; hoc edi cœptum a Commelin. Sic quoque Medic. et Heins. potiores. p. huc apportastis Leid. desertis Parrhas. pro defertis.-283. manum Menag. pr. v. sup. x, 876. In Dorvill. post h. v. sequebantur vss. 336 usque ad 352. -284. insurgat Nonius in experiri.-286. Achaicas Menag. sec. ad umbras NOTE 276 Cœlestia corpora] Venerem in vola manus Diomedes vulneraverat, Iliad. v. 336. Martem in imo ventre, 857. 280 Latorre malorum] Græca forma, supra 126. 283 Contulimusque manus, &c.] Adulatur hic heroi suo Virgilius: quanquam enim adversus Diomedem stetit, Iliad. v. 225. tamen huic minime fu isse parem constat ex eo, quod ab eodem in coxa vulneratus ictu lapidis fuit, fuissetque adeo interfectus, nisi Venus auxilio filii adfuisset, 311. 284 In clypeum assurgat] Ipse attollat clypeum suum. Sic Æn. XII. 729.Alte sublatum consurgit Turnus in ensem, Et ferit.' 285 Idea Terra] Troas, ubi mons Terra viros, ultro Inachias venisset ad urbes Vix ea legati; variusque per ora, cucurrit 290 295 viros præter eum; Trojanus prior intulisset bellum urbibus Argivis, et Græcia doleret mutatis fatis. Quamdiu tardatum est circa muros pertinacis Troja, victoria Græcorum substitit manu Hectoris et Æneæ, et retro tulit pedem in decimum annum. Ambo erant illustres animis, ambo bellica fortitudine: iste superior erat religione. Dextra vestræ conveniant in fœdera, siquidem id conceditur: sed cavete, ne arma vestra congrediantur cum illius armis. Audivisti simul, rex optime regum, et quæ sint ejus responsa, et quis sit ejus sensus de tanto bello. Vix legati ea dixerant ; et varium murmur diffusum est per ora turbata Italorum: veluti quando saxa coërcent fluvios torrentes; tunc obstructo alveo murmur editur, et propinquæ ripa Parrhas.-287. lugeret Græcia campis sec. Rottend.-288. certatum est Apronianus emendarat in Mediceo, perperam. cessatum est, inquit Heins., optime exprimit tarditatem belli. Apud Senecam patrem Suasor. II, p. 23 cum laudatus esset Abroni Silonis versus: belli mora concidit Hector: subjiciuntur hæc notate præ ceteris, quanto decentius Virgilius dixerit hoc, quod valde erat celebre: Quicquid apud...victoria Graium hæsit. Messala aiebat, hic Virgilium debuisse desinere: quod sequitur: et in decimum vestigia retulit annum, explementum esse. Mæcenas hoc etiam priori comparabat. Assentiendum arbitror Messalæ. Idem hemistichium fere jam supra intexuerat lib. 1x, 155. Tandem est abest sec. Voss. et pr. Hamb. victoria tantum Oblong. Pierii. In Erf. v. 290 ante 289 legebatur.-290. v. distulit Vratisl. et Dorvill. victoria redegit Menag. pr.-293. concurrent Medic. a m. pr.-294. rex o. regum vulgg. edd. et codd. non modo infimi ævi, ut Dorvill. Goth. pr., sed et Romanus a pr. m. Obtulit tamen regis Pier. e Rom. et al. Adde Medic. et al. Heins., nec tamen hoc repositum video nisi a Pulmanno.-296. variusque vel validusque Scheffer. varius super ora qu. Moret.-297. tremor pr. Hamb. Bigot. Goth. tert. fremur sec. Rottend. Firmat fremor, de quo nemo dubitet, Burm. ex Æn. x, 96 sqq.-298. fit clauso veterrimi Pierii et Heinsii, qui recepit; valgo, clauso fit. Tum aliquot Pier. et Sprot. it clauso.-299. In NOTE Ida, Æn. 11. 801. Inachias, Argivas, nus, Æn. 1. 239. En. vi. 286. Dardanus, Troja Ut primum placati animi, et trepida ora quierunt, Ante equidem summa de re statuisse, Latini, 300 305 Spem, si quam ascitis Ætolum habuistis in armis, fremunt aquis strepitantibus. Statim atque animi sedati et ora tumultuantia composita fuerunt; rex precatus Deos incipit e summo solio: Equidem, o Latini, et cuperem, et utilius fuisset deliberare prius de summa rerum: non vero convocare concilium tali tempore, cum hostis premit muros. Facimus bellum difficile, o cives, cum stirpe Deorum, et hominibus invictis: quos nulle pugnæ debilitant, et qui etiam superati non possunt abstinere ab armis. Si constituistis aliquam spem in exercitu Ætolorum advocato, deponite eam: unusquisque sit sibi sua spes; sed ra crepitantibus nil variant codd., expectes tamen strepitantibus.-300. pacati Vratisl. et pro div. lect. pr. Hamb. cum Goth. tert. tepida Zulich. bida aliquot Pier. et Goth. sec. Sed ora trepida sunt trepidantium. quierant Rom.-301. rex dixit Zulich. jussit Goth. tert.-302. equidem e libb. Heins. pro, quidem. hos summa pr. Hamb. a m. sec. Latinis Montalb.-303. melius fuerat Goth. pr.--304. consilium aliquot Pier. duo Goth., ut v. 234. adsidet Heins. recepit: sic Rom. et Medic. Pierii, Gud. et quinque alii Heins.; vulgo obsidet, eadem vi, sed vulgarius.—306. Injustisque Goth. tert.-307. p. decedere Oblongus Pier. bello Goth. tert. et Acron ad Horat.-308. adscitis e Rom. Medic. et ceteris præstantioribus Heinsius reposuit, pro vulg. accitis. conf. inf. v. 473. XII, 38.—309. Veteres Grammatici Servius, Donatus, Priscianus, Marcianus Capella distinxere: Ponite spes sibi quisque: ut sit, deponite. Sed melior interpunctio jam antiquitus obtinuit: nec aliter Apronianus instituit, idque sequuntur vett. edd. Quod facere præstat etiam propterea, ut breve tempus constet ultimæ in ponite: disjuncta voce, cui duplex consona initium facit; quandoquidem hoc unicum est exemplum similis positus verborum et syllabæ brevis ante dupliNOTE 301 Præfatus Divos] Notat Turnebus veteres, præcipue Romanos, id solenne habuisse; ut antequam verba publice facerent, Deos precarentur, et frequenter orationum exordia ab invocatione Deorum sumerent. Talia fuere exordia omnia Catonis; talia Ciceronis ac Demosthenis nonnulla. 302 Ante equidem] ORATIO Latini duas habet partes. 1. Exponit hostilium virium magnitudinem, cui suarum tenuitatem opponit. 11. Proponit conDelph. et Var. Clas. ditiones pacis tres: aut terras Æneæ assignandas, si sedere hic velit; aut naves ædificandas, si malit alio abire ; denique oratores ad eum mittendos cum regiis muneribus. 305 Cum gente Deorum] Æneas a Jove per Venerem ortus, Trojana gens a Jove per Dardanum, En. 1. 239. 308 Etolum] Diomedis sociorum, in Apulia sedentium, supra 243. Virg. 4 K Cetera qua rerum jaceant perculsa ruina, Ante oculos interque manus sunt omnia vestras. 310 315 videtis, quam tenuis spes illa sit. Quo casu rerum nostrarum cetera concussa jaceant, omnia denique sunt ob oculos et in manibus vestris. At neminem accuso : fuit vobis fortitudo, quæ potuit esse maxima: pugnatum est tota mole regni. Itaque exponam, quis sensus jam sit incerta menti meæ, et ostendam paucis verbis: advertite animos. Est mihi vetustus ager, vicinus fluvio Tyrrheno, cem consonam hujus naturæ. Horatium minus castum et religiosum esse in. collocatione hac verborum vitanda, jam ab aliis est observatum. Occurrit apud illum: olente in fornice stantem 1 Serm. 2, 30. velatamque stola v. 71. Sæpe stylum vertas 1, 10, 72. Autе σ nec Homerus brevem servare dubitavit, ut ev λeiμŵvi Σkuuavopiw. Dawesius Misc. crit. pag. 4 immutatum volebat: Ponite: quisque sibi spes. Alias argutias Metricorum nolo repetere videat, qui volet, Dorvill. ad Chariton. p. 184. Melius Burgess. ad Dawes p. 6 divinavit, male suppletum esse versum, cum poëta tantum apposuisset Ponite. Et hoc verissimum.-310. Cetera que codex ap. Pier. percussa aliquot Pier. et Heinsiani, et Goth. tert.-311. manus nostras Frane.313. regnum ed. Ven. Burm.-314. Hinc adeo sec. Rottend. dubiæ quæ sit Dorvill.-315. et multis abest apud Burm.-316. mihi vel qui Zulich.— NOTE per Tuscum amnem a Virgilio semper intelligatur Tybris, Ge. 1. 499. En. VIII. 473. Æn. x. 199. Secundo, quod ager ille sic extensus complecteretur regnum universum Turni, cujus angustias descripsimus Æn. vii. 795. immo et multo latiora spatia: at quantumvis dicantur Rutuli fuisse Latinis conjuncti, aut etiam subditi; certe verosimile non est, Latinum regem homini extero regnum obtulisse, quod consanguinei Turni ditionem totam absorberet. Tertio, cum urbs Laurentum, caput Latinæ ditionis, in qua tum concilium habebat Latinus, a Tybri vix distaret leucis tribus, sive millibus paulo plus septem; et reliqua agri illius pars ad usque Circæum millia plusquam quadraginta haberet ad orientem: sane ager ille dici non potuit a Latino lou Longus, in occasum, fines super usque Sicanos; 320 325 protensus in occidentem, ultra terminos Siculos. Aurunci et Rutuli colunt, et versant aratro colles asperos, et utuntur sterilissimis eorum locis ad pascua. Tota illa regio, et tractus pineus alti montis detur amicitiæ Trojanorum: et statuamus justas conditiones fœderis, et admittamus eos socios in regnum nostrum. Quiescant illic, si tanta est cupiditas, et struant urbes. Si vero voluntas est ipsis adire alias regiones et alios populos, et si possunt abire e terra nostra: struamus 317. in occasu sec. Moret.-318. Arunci passim in codd. legitur, quod adeo Ge. Fabricius præferre voluit, perperaïn.-320. Hic Franc.-324. Si in alios fines vel leges Zulich. aliamve aliquot ap. Burm. cum Goth. sec.-325. poscuntque sec. Moret. et Bigot., idque jam Heinsio placuit, etiam Waddelio et Cuninghamo: et valde utique arridet. Languet enim alterum, possunt, si vel maxime ad fata revoces: si per fata facere liceat, ut Servius voluit. Adde, quod possunt paulo insolentius positum ante jam occurrebat NOTE gus in occasum; sed omnino longus in ortum. 11. Servius, quem sequor, agrum metitur ab urbe Laurento Tybrim versus, quo fere loco Trojam suam novam Trojani jam condiderant. Atque ita erit Tusco proximus amni, nempe Tybri: erit longus in occasum, sive ad occasum Laurenti urbis: immo, ne angustiæ agri objiciantur, ultra Tybrim in occasum porrigetur; siquidem Siculi primi omnium Italiæ incolæ, qui deinde Sicani dicti sunt, ultra Tybrim multas antiquitus tenuerunt urbes, in quibus numerat Dionysius, Alsium, et Care, in eodem tractu maritimo ultra Tybrim. Igitur erit ager ille, longus fines super usque Sicanos, id est usque ad fines illos, quos veteres Siculi tenebant, priusquam a Pelasgis et Aboriginibus inde pulsi, Sicaniam insu lam occuparent, unde Sicani dicti sunt, Æn. vII. 795. Quin etiam Aurunci Rutulique serere potuerunt: non veri quidem Rutuli, qui fixerant sedem ad orientem Laurentina ditionis, En. vII. 795. nec veri Aurunci, qui. suam fixerant ultra Circæum, Æn. VII. 54. sed quædam eorum reli. quiæ, quæ circa Tybrim remanserant : hunc enim tractum a Tybri ad Circæum variis temporibus varios habuisse colonos, qui sese invicem alias in regiones expulerint, testatur Plinius 1. III. 5. Latium antiquum, a Tyberi Circeios usque, observatum est millium passuum quinquaginta longitudine. Colonis sæpe mutatis, tenuere alii aliis temporibus: Aborigines, Pelasgi, Arcades, Siculi, Aurunci, Rutuli.' |