Bis denas Italo texamus robore naves,

Seu plures complere valent: jacet omnis ad undam
Materies: ipsi numerumque modumque carinis
Præcipiant; nos æra, manus, navalia demus.
Præterea, qui dicta ferant, et foedera firment,
Centum oratores prima de gente Latinos
Ire placet, pacisque manu prætendere ramos;
Munera portantes aurique eborisque talenta
Et sellam regni trabeamque insignia nostri.

330

ipsis ligno Italico viginti naves, aut plures si possunt implere: tota materies jacet prope aquas: ipsi præscribant numerum et formam navium; nos suppeditemus ara, operam, et nautica omnia. Insuper placet, centum oratores Latinos e præcipuo genere ire, ut exponant Trojanis mea dicta, et jungant fœdera: et placet eos præferre manibas ramos pacificos, portantes dona eboris, et talenta auri, et sellam

......

v. 307 nec victi possunt absistere ferro.-326. robora Goth. tert.-327. implere sec. Moret. et pr. Hamb. pro var. lect. volunt Menag. pr.–328. numerosque Sprot.-330. ferunt a m. pr. Gud. firmant pr. Hamb.-331. Latini plerique Pier. et quatuor apud Burm., minus bene.-332. ramum Moret. sec.-333. eborisque aurique vulgg. edd., nec modo inde ab Ald. tert. ex Naugerii emendatione, verum jam ex ed. pr. At vett. edd. una cum codd. omnibus id habent, quod Heins. revocavit. eboris talenta per se recte dici possent: æstimatur enim ebur ac venditur ad libram. Verum h. 1. non appenditur ebur. Aiunt ad sellam curulem spectare vs. sequente: implicita itaque inter se collocavit (per chiasmum illustrare solent grammatici) auri talenta et eboris sellam. Mutavi autem interpunctionem, quam Burin. parum commodam intulerat hanc: Munera portantes aurique, eborisque talenta, Et sellam, regni, trabeamque, insignia nostri. Pierius distinguere malebat: M. ...eborisque, talenta Et sellam n. Tum talentaque ex Medic. Heins. receperat. Mihi nihil dum satis placet; præstat tamen ad sensum meum lectio ante

NOTÆ

'Senatores, qui curulem magistratum gessissent, curru solitos honoris gratia in curiam vehi: in quo curru sella esset supra quam considerent, quæ ob eam causam curulis appellaretur.' Utebantur autem ea reges primo, tum consules, censores, prætores, et ædiles curules: hanc etiam Romani regibus amicis muneris loco mittebant, ut Porsenæ apud Dionysium, Masinissæ apud Appianum et Livium. Erat illa eburneu, seu potius cœlato ebore contecta: tum incurvis pedibus, unde a Plutarcho in Mario dicitur àуkvλónovs, incurvipes. De trabea, toga regia et consulari, Æn. vII. 188.

Consulite in medium, et rebus succurrite fessis.
Tum Drances idem infensus, quem gloria Turni
Obliqua invidia stimulisque agitabat amaris,
Largus opum, et lingua melior, sed frigida bello
Dextera, consiliis habitus non futilis auctor,
Seditione potens; genus huic materna superbum
Nobilitas dabat, incertum de patre ferebat;
Surgit, et his onerat dictis atque aggerat iras:

Rem nulli obscuram, nostræ nec vocis egentem,
Consulis, o bone rex. Cuncti se scire fatentur,

335

340

et togam, notas nostri imperii. Vos deliberate in commune, et subvenite rebus fractis. Tum idem Drances infestus, quem gloria Turni pungebat occulta invidia et stimulis acerbis; abundans divitiis, et abundantior eloquentia; sed manus ejus erat iners ad bellum: tamen reputabatur non vanus auctor in consiliis, potens factionibus; maternus splendor dabat illi genus illustre, a patre habebat ignotum genus: surgit, et accusat his verbis Turnum, augetque invidiam: Suades, o bone rex, rem ignotam nemini, nec indigentem voce nostra. Omnes fatentur se cognoscere

Heins. vulgata: munera portantes, eborisque, a. t.—336. Tunc al. infessus pro infestus Ven. In toto versu nitorem desidero: idem infensus, quem. Servius: Drances idem, videlicet, qui supra apud Æneam egerat. Hoc facere impedit appositum infensus. Mollior, puto, exiret oratio, si sic scriptum esset: Tum Drances, idem, infensum quem gloria Turni...agitabat. Ex libris nil notatum video.-337. que abest Franc. et Goth. tert.-338. et a Parrhas. abest. linguæ melior legisse videri potest Servius: nam laudatur ab eo non modo vs. 441 lib. 1 latissimus umbra, ubi umbræ eum legisse probabile fit; sed et Sallustii II Hist. fructuum pabulique lætus ager. Atque sic emendabat quoque Marklandus in Epistola critica pag. 121, et Cuninghamus Silii simile dictum: fati melior lib. v, 333 advocat. Docte ita loqui poëtas nemo dubitet. Sed idem exemplum ab indocto homine aliunde ascribi potuit, et ambitiosum esset putidumque, tales delicias ubique sectari velle. Tandem frigida bellum sec. Rottend.-339. non futilis actor aliquot Pier.-341. ferebant Rom. Gud. a m. sec. alter Mentel. a m. pr. et Hugen., quod verum arbitror: præfero saltem; recepit etiam Brunck.— 342. auxerat Goth. tert. agregat Dorvill.-344. te scire Dorvill. a m. sec. NOTE

335 Consulite in medium] Id quod est in communem utilitatem. Ge. I. 127. In medium quærebant.'

339 Futilis] Vanus, loquax, inutilis, nihil continens, qui sibi credita statim effundit. Translatio est, juxta Servium, Donatum, Lactantium, a vase futili dicto: cujus os latum et patulum, fundus angustus et acutus erat: ita ut in terra depositum stare non posset, sed statim in latus effun

deretur. Hoc utebantur in sacris. Vestæ, quia iis sacris aquam in terra deponi nefas erat.

340 Seditione] Factionibus, captandis vulgi animis.

343 Rem nulli obscuram, &c.] ORATO Drancis quinque habet partes. 1. Dicit, omnes ideo tacere, quia Turnum timent. II. Unum se profitetur ex omnibus audacter in Turnum dicere pro re publica, quam ille temeri

Quid fortuna ferat populi; sed dicere mussant.

345

Det libertatem fandi, flatusque remittat,

Cujus ob auspicium infaustum moresque sinistros

(Dicam equidem, licet arma mihi mortemque minetur)

Lumina tot cecidisse ducum, totamque videmus

Consedisse urbem luctu: dum Troia tentat

350

Castra, fugæ fidens, et cœlum territat armis.
Unum etiam donis istis, quæ plurima mitti
Dardanidis dicique jubes, unum, optime regum,
Adjicias; nec te ullius violentia vincat,

Quin natam egregio genero dignisque hymenæis

355

quid postulet sors gentis nostræ ; sed verentur dicere. Concedat licentiam loquendi, et deponat tumorem ille, cujus propter omina adversa et funesta studia (dicam enimvero, quamvis mihi comminetur arma et necem) videmus tot lumina ducum periisse, et urbem universam jacere in dolore: dum ille oppugnat castra Trojana confidens fugæ, et dum armis minatur cœlo. Unum præterea, optime regum, unum addas istis muneribus, quæ multa imperas ferri et dici Trojanis: nec vis cujusquam te impediat, quominus, cum sis pater, tradas filiam illustri genero et splendidis nuptiis, et con

......

-345. Quid fortuna petat Medic. Gud. a m. sec. et multi alii ap. Heins. et Burm, cum Goth tert. Altera lectio vett. edd. obsidet, et merito præfertur: ferat est postulet, ejusque interpretatio, petat, ut Burm. quoque censet. populis et Sprot.-347. ob augurium ap. Priscian. lib. XIV, vitiose haud dubie. auspicium infandum Leid. infaustum auspicium Parrhas.-350. Considisse Zulich. in luctum alter Mentel. in luctus Parrhas. in luctu Leid. et quinque alii ap. Burm. cum Goth. sec. Troica alter Hamb. sed sunt Tpúia. captat Leid. -351. fuga f. Rom.-352. mittis Franc.-353. dicique Heins. secundum Pierium ex Rom. Medic. et omnibus præstantioribus: pro vulgari duci, quod in Ald. sec. receptum: docuit Heins. et ad h. 1. et sup. ad lib. v, 486, dicere in his et similibus esse promittere. Proprie est designare munus et destinare.-354. ullius sententia Bigot. et pr. Hamb. pro var. lect. cum Goth. tert.-355. gnatam Rom. et al. egregius Goth. tert. que abest Dorvill.NOTÆ

III.

tate ac fuga sua pene evertit. Censet pacis conditionibus ceteris hanc etiam adjiciendam, ut Lavinia conjux Æneæ detur. IV. Orat Turnum, ne patiatur privati commodi rationes publicis rationibus obstare. v. Denique orat, ut si bello abstinere nolit, privatam contentionem, non publico periculo, sed privato certamine dirimat: quod ab Ænea proponitur.

345 Dicere mussant] Mussare, est muto proximum esse; submissa et

parum distincta voce, quasi timide ac dubitanter loqui; obmurmurare. Hic timere, vereri.

347 Cujus ob auspicium] Quia bellum administratur nutu et auspiciis Turni; non Latini, qui rerum habenas cam in rem deposuerat An. vii. 600. et forte felicioribus auspiciis bellum suscepisset, si suscipiendum duxisset.

351 Fugæ fidens] Carpit fugam Turni: cum a Junone, non tamen sponte, subductus est e pugna, Æn.

Des, pater, et pacem hanc æterno foedere jungas.
Quod si tantus habet mentes et pectora terror:
Ipsum obtestemur, veniamque oremus ab ipso;
Cedat, jus proprium regi patriæque remittat.
Quid miseros toties in aperta pericula cives
Projicis, o Latio caput horum et causa malorum?
Nulla salus bello: pacem te poscimus omnes,
Turne; simul pacis solum inviolabile pignus.
Primus ego, invisum quem tu tibi fingis, et esse
Nil moror, en, supplex venio. Miserere tuorum,
Pone animos, et pulsus abi. Sat funera fusi
Vidimus, ingentes et desolavimus agros.
Aut, si fama movet, si tantum pectore robur

360

365

firmes hanc pacem perpetuo fædere. Quod si tanta formido Turni occupat animos et pectora nostra; obsecremus ipsum, et precemur ab ipso veniam: precemur, ut permittat regi, et relinquat patriæ jus suum. Cur toties propellis miseros cives in manifesta pericula, o tu qui es Latinis origo et causa calamitatum illarum? Nulla est salus in bello: omnes flagitamus a te pacem, o Turne, et simul pignus certissimum pacis Laviniam. Ego, quem tu existimas tibi infensum, et vero non curo esse, ecce primus accedo supplex: miseresce tuorum, depone iram, et ejectus recede. Satis vidimus cædium, fugati ab Ænea, et satis vastavimus arra spatiosa. Aut si gloria te excitat, si contines pectore tantas vires, si denique tibi cara est hæc aula quam

356. Das pr. Moret. hanc deest Ven. huic Franc. f. firmes, quod longe melius, habent Rom. et alii Pier. Medic. a m. sec. cum aliis multis Heins. et Burm., item Goth. sec. finges sec. Rottend. a m. pr.-357. mentes Rom.—358. obtestamur Gud. a m. pr. rogemus Zulich. precemur sec. Rottend.-359. proprium vel patrium Zulich. patriæque quam commode memoretur, non dicam accipiendum de populo Latinorum et de salute publica. Latinus in filiam, ejusque conjugium quicum vellet jungendum, jus habebat duplex: et tanquam pater, et tanquam rex. Igitar non patriæ sed regique patrique videtur legendum. Nullus tamen codex hoc præfert, nisi unus Goth. tert., in quo patri est, sed forte lapsu verius quam judicio. Contra Servius Asprun primum monuisse narrat, ut interpungatur post Cedat.-360. Qui Goth. tert. -361. a Latio Franc. pro ah! laborum Moret. qu. v. sup. vII, 481.-362. pacem bello te Dorvill. pacem deposcimus ed. Ven. Burm.-364. Primus age Ven. fingis obesse alter Menag. inesse Ven.-365. et supplex Franc. veniam Zulich. a m. pr.–366. funere f. Reg. et Parrhas., qui et: fusus abi; at funere Fuso Gud. a m. pr. Mentel. tert. funera fusis Medic.-367. despoliavimus Gud. a m. pr.; at desolare non improbandum: cf. Gronov. Obss. iv, 21.—

III. 60.

NOTE

x. 659. De hymenais, nuptiis, Ge. queri: ne queramur, ne vi agamus; sed precemur ipsum, saltem sinat ut rex et patria rei communi libere consulant pro suo jure.

359 Cedat, &c.] Si adeo Turnum timemus, ut nullus ausit de co con

Concipis, et si adeo dotalis regia cordi est :
Aude, atque adversum fidens fer pectus in hostem.
Scilicet, ut Turno contingat regia conjux,
Nos, animæ viles, inhumata infletaque turba,
Sternamur campis. Et jam tu, si qua tibi vis,
Si patrii quid Martis habes, illum aspice contra,
Qui vocat.

Talibus exarsit dictis violentia Turni;
Dat gemitum, rumpitque has imo pectore voces:
Larga quidem, Drance, semper tibi copia fandi

370

375

ambis in dotem, aude, et securus oppone pectus adversum contra hostem. Nempe, ut uxor regia detur Turno, nos fundamur campis, animæ ignobiles, turba insepulta et indefleta. Nunc vero tu, si est tibi virtus ulla, si habes quicquam patriæ fortitadinis, contuere ex adverso illum qui te appellat. Violentia Turni accensa est his verbis: dat gemitum, et emittit e profundo pectore verba ista: Semper quidem, o Drance, copiosa tibi est facultas loquendi, tunc cum bella exigunt opus: el senibus

368. At si Goth. sec.--3€9. aut si Medic. at si pr. Hamb. est abest Ven. ---370. aversum Rom. fer fidens Franc. fer pectora in h. alter Mentel. a m. pr. et Exc. Burm.-371. Si licet Dorvill.-372. infleta inhumataque Ed. pr. Burm.-373. Sternemur Donatus et Pierii Mediceus, tum pars Heinsianorum, cum ed. pr. Burm., sed vetustiores omnes tuentur id, quod inde ab Aidd. editur, Sternamur. Tum Etiam tu editum ante Heinsium: sicque Servius legit, et explicat Eia, nam est hortantis adverbium hoc loco. Et tu jam ed. pr. Burm.-374. Martis quid Goth. tert. solum adspice Waddel. emendat apud Burm.-375. Quid v. Gud, et Rottend. tert. a m. pr. Supplet Leidensis: audacem solum te in prælia dura.-377. rupitque Parrhas. et Paris. cum Goth. tert. imo e pectore pr. Mentel. a m. pr., aut, ut Burmanno videbatur, imo a p. imo de pect. alter Hamb., at in see. Moret. deerant voces: has imo. 378. Longa q. Zulich. a m. sec. Drance semper. Ordo ex libris Pier, et Heins. pro vulgari: semper Drance: quem Rom. tuetur. Tum Drances Goth. NOTE

372 Inhumata inflctaque turba] Privata funebri honore: quod apud veteres miserrimum fuit, Æn. vi. 325.

375 Qui vocat] Supra, 115.

378 Lurga quidem, &c.] ORATIO Turni duas habet partes præcipuas, quarum prima refellit Drancem; secunda caput, de quo deliberator, attingit. 1. Refellit criminationem temeritatis et fuga, primo vanam Drancis eloquentiam per ironiam illudendo; secundo commemorando facta sua, cædem Pallantis, Bitiæ, &c. II. Timorem Drancis de Trojanorum virtute conceptum elevat, ironice

exaggerando: aitque, nunc Græcos ipsos, Achillem, Diomedem, coram Trojanis trepidare; flumina ipsa retro ab iis fugere, &c. III. Simulatum de se timorem Dranci adimit, profitendo se tam ignavo sanguine maculari nolle. Atque hæc prima pars orationis est. IV. Concedit ad eas pacis conditiones abeundum, si res desperata sit: quanquam forte mori tum gloriosins foret. v. Ostendit rem adeo non esse desperatam, ut potius integra sit; cum auxilia sibi multa supersint; cum victoria Trojanis admodum eruenta fuerit, damnumque par; cum