Cassida; tum croceam chlamydemque sinusque crepantes

Carbaseos fulvo in nodum collegerat auro,

776

Pictus acu tunicas, et barbara tegmina crurum.

Hunc virgo, sive ut templis præfigeret arma
Troia, captivo sive ut se ferret in auro,
Venatrix, unum ex omni certamine pugnæ
Cæca sequebatur; totumque incauta per agmen
Fœmineo prædæ et spoliorum ardebat amore :
Telum ex insidiis cum tandem tempore capto
Concitat, et Superos Arruns sic voce precatur:
Summe Deum, sancti custos Soractis Apollo,

780

785

strinxerat in nodum fulvi auri chlamydem croceam carbasinam et ejus plexus crepitantes. Pictus acu secundum tunicam et barbara tegmina crurum. Puella, sive ut appenderet templis arma Trojana, sive ut venando incederet in aureis spoliis captis, sequebatur cæca hunc unum ex omnibus certantibus in prælio: et imprudens flagrabat per totum exercitum muliebri cupiditate prædæ et spoliorum. Cum denique tempore captato Aruns vibrat jaculum ex insidiis, et orat Deos his verbis: Supreme Deorum Apollo, præses sucri Soractis, quem præcipui colimus, cui ignis e

erat arcus Medic. et Leid., minus eleganter.-775. sonatque crepantes Parrhas. -778. Tunc virgo Menag. pr.-781. Certa s. Parrhas. incauta jam in vett. edd. fuit: ut in nostra, Ven. Norimb. et aliis, tum in Egnat. Firmavit lectionem auctoritate sua Ge. Fabricius. In aliis, etiam Aldd. usque ad Commelin., incensa legitur: quod et codd. nonnulli habent; sed recentiores, uti et Goth. tert. et Erf.-782. Fulmineo pede Parrhas.-783. tum Dorvill. et Franc. cunctantem Goth. pr. t. rapto Parrhas. cauto Goth. tert.784. Concitat e melioribus Pierianis et suis restituit Heinsius, pro vulgari: Conjicit, quod ex interpretamento venit; etsi Concitat ad ipsum motum librantis telum referri potest.-785. sacri pr. Hamb. custos sci Zulich., solenni scripturæ compendio, pro sacri, quod Burm. quoque monuit. NOTE

775 Cassida] Nomen primæ declinationis, deductum ex accusativo nominis tertiæ: cassida, cassidæ ; a cassis, cassidis, cassidi, cassida : quod et apud Propertium reperitur 1. m. 11. 15. Sic apud Varronem, teste Nonio, compeda, a compeš; chlamyda, a chlamys: apud sacros scriptores nostros, lampada, a lampas. Croceam: tinctam croco flore, safran.

777 Tunicas, et barbara, &c.] De tumicis, En. IX. 616. Tegmina crurum: sunt ocreæ non vulgari quidem Græcorum aut Italorum, sed Barbarorum more : hoc est ; ut videtur plerisque, Phrygum, qui primi acu pin

gere repererunt. Paulo tamen aliter visum explicandum illud Æn. 11. 504. 'Barbarico postes auro.'

780 Certamine pugna] Sic Lucret. 1. iv. 841. Sic et Æn. 11. 780. Maris æquor.

785 Soractis] Soracte vel Soractes, mons in Etruria in agro Falisco, ad occidentalem ripam Tybris, ad septentrionem Romæ nunc, Monte di S. Sylvestro. Ibi lucus et templum Apollinis fuit. Plinius 1. vII. 2. Haud procul urbe Roma, in Faliscorum agro, familiæ sunt paucæ, quæ vocantur Hirpiæ, quæ sacrificio annuo, quod fit ad montem Soractem Apol

Quem primi colimus, cui pineus ardor acervo
Pascitur; et medium freti pietate per ignem
Cultores multa premimus vestigia pruna;
Da, Pater, hoc nostris aboleri dedecus armis,
Omnipotens. Non exuvias, pulsæve tropæum
Virginis, aut spolia ulla peto. Mihi cetera laudem
Facta ferent. Hæc dira meo dum vulnere pestis
Pulsa cadat, patrias remeabo inglorius urbes.
Audiit, et voti Phoebus succedere partem
Mente dedit; partem volucres dispersit in auras.
Sterneret ut subita turbatam morte Camillam,
Annuit oronti: reducem ut patria alta videret,

790

795

pinu alitur in cumulum; et cui nos cultores, securi religione, calcamus plantis multas prunas per mediam flummam: concede, o pater omnipotens, hanc ignominiam deleri nostris armis. Non peto exuvias, aut trophæum, aut ulla spolia victa puellæ reliqua facta mihi præstabunt gloriam: revertar libenter inglorius in urbem patriam, dummodo hæc funesta pestis moriatur vulnere a me inflicto. Apollo audivit: et concessit ut pars voti animo succederet, partem dissiparit in leves rentos. Concessit precanti ut occideret morte improvisa Camillam turbatam: non

cf. Burm. Sec. Anthol. Tom. 1, p. 126.-786. primum Oudart. et Exc. Burm. pruneus Gud. a m. pr., male. Burmannus laudat Heins. ad Silium v, 179.— 788. premimur conj. Heins. vestigia prima Goth. tert.-790. Patrem appellari Apollinem, novum non est; convenit omnibus Diis: at pater omnipotens de Apolline mirationem facere potest; et quod antea 785 summe Deum; etsi summi Dii passim occurrunt. Armipotens conj. Burm., quod nesciret, an alius Apollini id epitheton dederit. At Junonem omnipotentem ipse Maro dixit sup. Iv, 693, et vii, 428; et h. 1. multo magis hoc in Arrunte ferendum, quod paulo ante v. 785 summum Deum eundem Apollinem appellarat, adjecto: Quem primi colimus. Non male igitur Servius ex affectu colentis hæc dicta ait. p. triumphum alter Hamb.-791. ut spolia Franc. haud s. Goth. pr.792. ferent revocavit, codicum quoque suorum auctoritate, Heinsius; quod et in edd. erat; nec ferant, quod Pierio placuerat, nisi in recentt. primum, puto, in Pulman. dura ed. pr. Burm. modo dum Parrhas.-793. Pulsa miror nemini displicuisse post v. 790 pulsa. cadet Bigot. patrias urbes e codd. suis et Pier.; adde Goth. sec. et tert., Heinsius. Vulgo: patriam_urbem.— 794. et votis tres Heins. Phoebus voti apud Macrob. v, 3. et dextris rebus s. Zulich.-795. partim Ven. et duo Moret. cf. sup. v, 187. disparsit ed. Junt. disperdit Dorvill.—796. in subita alter Hamb. turb, voce Oudart.-797. Ad

NOTE

lini, super ambustam ligni struem ambulantes non aduruntur, et ob id perpetuo Senatusconsulto militiæ aliorumque munerum vacationem habent.' Addit Servius ex Varrone, sacrificulos illos, per prunas ambulaturos, medicamento aliquo solitos

sibi plantas tingere. Aruns igitur ex illis Hirpis Etruscis fuit, et equitibus Tarchontis. Pineus ardor, sunt prunæ, e pinu succensa excitatæ.

793 Inglorius] Nulla cæde nobilis: hanc enim cædem esse ignotam volo.

Non dedit; inque Notos vocem vertere procellæ.
Ergo, ut missa manu sonitum dedit hasta per auras,
Convertere animos acres oculosque tulere
Cuncti ad reginam Volsci. Nihil ipsa neque auræ
Nec sonitus memor, aut venientis ab æthere teli:
Hasta sub exertam donec perlata papillam
Hæsit, virgineumque alte bibit acta cruorem.
Concurrunt trepidæ comites, dominamque ruentem
Suscipiunt. Fugit ante omnes exterritus Arruns,
Lætitia mixtoque metu; nec jam amplius hastæ
Credere, nec telis occurrere virginis audet.

Ac velut ille, prius quam tela inimica sequantur,

800

805

concessit ut nobilis patria cerneret eum reversum, et nubes dispulerunt vocem in ventos. Itaque statim atque hasta librata manu edidit stridorem per aërem; agmina converterunt animos, et omnes Volsci direxerunt oculos ad reginam. Ipsa nullatenus animadvertit aut aërem impulsum, aut stridorem, aut jaculum veniens ex alto, donec jaculum appulsum ad mammam præcisam infixum est, et profunde immissum hausit virgineum sanguinem. Socia festinantes accurrunt, et suscipiunt reginam cadentem: Aruns præ ceteris stupefactus, fugit, gaudio et timore mixtis: nec jam ultra audet fidere hasta, nec occurrere armis virginis. Et quemadmodum aliquis

nuit, at reducem ut patria alta vid. Zulich.-798. Nec d. Goth. pr.-799. ubi m. Medic.—800. oculos acres animosque Leid. animos alacres Vratisl. Convertere animos acies, h. copiæ, vett. edd., ut Ven. 1484. 1486. 1495 et seqq., etiam Egnatiana recensio; item Norimb., quod Heinsium fugisse miror. Burmannus tantum hoc monuit: “acies legere alios ait Cerda." Quæ prima acres habeat, apud me Aldina prima est cum cett.-801. Nihil illa aliquot Pieriani, unde Catrous mutuatus est, et pr. Menag. neque Heins. et libb. pro nec. Tandem auras, quæ vetus secundi casus forma fuit, ut Maia, Maias, pater familias, legerat Asper, et eam antiquam lectionem esse Servius testatur. Adde Pompon. Sabin. In Pierianis tamen ea codd. non occurrebat, nec in Heinsianis, præterquam in pr. Moret. altero Menagio, Venetoque (quibus adde Dorvill. et Goth. pr., qui sunt inter recentissimos), tum in tribus aliis pro div. lectione: eoque alludebat Gud., in quo aura. In Mediceo auris esse Burm. notat: quod a Fogginio observatum non est. Etiam vett. edd. auras habent, ut Mediolan. Ven. 1484. 1486 et al. cum Egnat.; primum mutatum video in Aldd. pr. et rel. neque ante Goth. tert.-802. athere cali Goth. tert.-803. Hasta per Goth. tert. expertam Rom. exortam Goth. pr. perlapsa Goth. sec. mamillam sec. Rottend.-805. comitem d. Hugen. cadentem Leid. 806. Stetit Zulich. Fuit ed. Dan. Heinsii, exterritus armis Goth. tert.-807. mæstoque metu Rom. Forte ortum mesto ex misto. mixtaque Goth. pr.-808. concurrere sec. Rottend. et Dorvill. cum Goth. pr.809. prius quem Ald, pr. cum Goth. pr. turba inim. sequatur Zulich. Forte

NOTE

798 Notos] Speciem pro genere: ventos meridionales pro quibuslibet ventis. Ecl. 11. 58.

809 Ille lupus] Ille frequenter abundat in comparationibus. Æn. x.

707.

Continuo in montes sese avius abdidit altos,
Occiso pastore, lupus, magnove juvenco,
Conscius audacis facti, caudamque remulcens
Subjecit pavitantem utero, sylvasque petivit:
Haud secus ex oculis se turbidus abstulit Arruns,
Contentusque fuga mediis se immiscuit armis.
Illa manu moriens telum trahit: ossa sed inter
Ferreus ad costas alto stat vulnere mucro.
Labitur exsanguis; labuntur frigida leto
Lumina; purpureus quondam color ora reliquit.
Tum sic exspirans Accam, ex æqualibus unam,
Alloquitur; fida ante alias quæ sola Camillæ ;
Quicum partiri curas; atque hæc ita fatur:

Hactenus, Acca soror, potui: nunc vulnus acerbum

810

815

820

hupus, pastore aut magno juvenco interfecto, memor facti sui audacis, recipit se in montes excelsos extra viam positus, priusquam jacula hostilia assequantur ipsum: et reflectens caudam supponit eam trementem utero, et adit sylvas: non aliter Aruns turbatus subduxit se ex oculis, et gaudens ob fugam miscuit se mediis armatis. Illa moriens educit manu jaculum: sed cuspis ferrea hæret ad costas inter ossa profundo vulnere. Concidit pallida, concidunt oculi frigidi morte: color olim rubicundus deseruit vultum. Tum moriens sic alloquitur Accam unam e sociis, que sola Camilla fidelis erat præ ceteris, cum qua solebat communicare curas suas: et sic loquitur ista: Acca soror, potui huc usque pugnare: nunc dura plaga me in

ne bis telorum in binis verss. mentio fiat. sequuntur Gud.-810. abrius pr. Moret. obvius Goth. tert. sese ausus Goth. sec. abdidit avius Zulich. aptos Goth. tert.-811. magno que edd. apud Pier., qui e codd. ve commendat.-812. remulgens Gud. et Mentel. pr.-813. subjectat sec. Moret. pavitans Zulich. uterum Hugen. silvisque sec. Menag.-814. abdidit Zulich. Aruns v. sup. ad v. 759.-815. fuge maluit Heins. Alterum hemistichium a cod. Żulich. aberat.-818. Labitur et sanguis Donatum legere videri notarat Pier., hoc arripuit Catrous; Camillam enim non nisi paulo post vs. 827 de equo defluere; perperam utique ; nam exilis et jejuna illa est lectio. Et labitur dictum est, ut centies, de ipso conatu et initio actionis. exanimis Vratisl. frigida telo alii apud Servium, et pro div. lect. Menag. pr., male.-819. calor Leid. et duo Goth. ossa tres Heins. et Leid. cum Goth. tert. relinquit tres alii.-821. fidam Medic. a m. sec. Acca Latinum nomen est; nota Acca Laurentia, Faustuli uxor.-822. Quicum ubique edd. Quacum plerique Pier. et Heinsiani fere omnes (excepto Mediceo, Gud. a m. pr. et tert. Rottend.), cum Goth. sec. et tert. et Erf., quibus suffragatur Arusianus Messius. Tum ellipsi suppleta interpolatum in ed. Ven. Burmanni: Quicum partiri curas solita: atque ita fatur, et in Dorvill. aç Bigot. eum Goth. tert. Quacum partiri curas solet, atque ita fatur. Tandem Burm. conj. atque huic ita fatur.-823. potui vel valui alter Hamb.-824. ex tenebris NOTE

815 Contentus fuga] Præter alla- etiam afferri: Concitatus fuga, contentam interpretationem, potest hæc dens fugam; a contendo.

Conficit, et tenebris nigrescunt omnia circum.
Effuge, et hæc Turno mandata novissima perfer :
Succedat pugnæ Trojanosque arceat urbe.
Jamque vale. Simul his dictis linquebat habenas,
Ad terram non sponte fluens. Tum frigida toto
Paulatim exsolvit se corpore, lentaque colla
Et captum leto posuit caput, arma relinquens;
Vitaque cum gemitu fugit indignata sub umbras.
Tum vero immensus surgens ferit aurea clamor
Sidera; dejecta crudescit pugna Camilla;
Incurrunt densi simul omnis copia Teucrum,
Tyrrhenique duces, Evandrique Arcades alæ.

At Triviæ custos jamdudum in montibus Opis
Alta sedet summis, spectatque interrita pugnas.

825

830

835

terficit, et omnia circum nigrescunt caligine. Fuge, et fer ad Turnum hæc ultima monita: succedat mihi ad pugnam et avertat Trojanos ab urbe : denique vale. His prolatis, simul dimittebat habenas, non sponte labens in terram: tum frigida dissolvit se paulatim toto corpore, et demisit colla incurva caputque morte victum, abjiciens arma: et vita dolens cum gemitu abit in tenebras. Tunc autem vastus clamor suboriens verberat astra aurea: prælium inhorrescit occisa Camilla. Irrumpunt conferti: simul omnis multitudo Trojanorum, et ductores Tusci, et equitatus Erandri Arcadis. At Opis exploratrix Dianæ jamdudum sedet sublimis in summis montibus,

Leid. increscunt Oudart.-826. que aberat Mediceo Pierii; idem in plerisque repererat urbi, quod doctius. Laudavit jam Burm. ex Ge. I, 155 Arcebat gravido pecori, h. a pecore. At idem Maro alterum sæpe numero adhibuit: Ignarum fucos pecus a præsepibus arcent. Brunck. utrumque amplexus est: Trojanos arceat urbi.—827. Simul hæc dicens ed. pr. Burmanni, et Goth. sec.-828. non sponte ruens sec. Rottend. conf. sup. v. 236, et ш Ge. 524. Cum frigida Zulich. et Goth. tert. Et fr. malebat Faber propter vs. 832.829. solvit Mentel. pr. se pectore pr. Hamb.-830. ponit ed. pr. Burm. linquunt (sc. illam) alii apud Servium legebant, inter quos Probus fuisse videtur. reliquit Rom. et alii Pieriani cum Donato.-831. venit i. Goth. pr. umbris sec. Rottend. v. inf. XII extr.--832. immensum surgens malebat Heins. serpens Franc. venit a. c. Goth. pr.-834. Concurrunt Rom. et alii Pier. Voss. cum Sprot. et Bigot. ac Goth. sec. tert. omnes ed. pr. Burm.-835. Tyrrhenumque duces ex solo Mediceo reposuit Heins., quod ipsi nervosius videbatur. Sed, cum Teucrum copia præcessisset, potuit poëta maluisse variare: Tyrrhenique duces quod vulgo legitur. Exandrique Arcadis edd. Ven. et Mediol. apud Burm., et omnes aliæ veteres et recentiores; nec Arcades illatum, nisi a Commelino, defensum ab Heinsio e scriptis potioribus, cum quos ipse habebat, tum Pierianis. cf. XII, 551.-837. interrita. Hoc vocabulo adjecto me non magnopere delectari lubenter fateor. Aut enim alienum, aut otiosum

NOTE

835 Ala] Equites, supra 604.
836 Trivia] Dianæ, quæ colebatur

in triviis. En. IV. 511.