ページの画像
PDF
ePub

Messapus regem, regisque insigne gerentem,

Tyrrhenum Aulesten, avidus confundere fœdus,
Adverso proterret equo: ruit ille recedens,
Et miser oppositis a tergo involvitur aris

In caput inqué humeros. At fervidus advolat hasta
Messapus, teloque orantem multa trabali

Desuper altus equo graviter ferit, atque ita fatur:
Hoc habet; hæc melior magnis data victima Divis.
Concurrunt Itali, spoliantque calentia membra.
Obvius ambustum torrem Corynæus ab ara

290

295

ensibus. Messapus cupidus turbare fœdus proturbat equo objecto Aulesten, regem Etruscum, et ferentem ornamenta regis: ille recedens cadit, et infelix a tergo immiscetur aris aversis, per caput et humeros: at Messapus ardens accurrit cum hasta, et sublimis ex equo ferit eum graviter hasta trabali multum deprecantem, et sic loquitur: Habet hoc vulnus: hæc hostia convenientior oblata est magnis Diis. Itali accurrunt et nudant membra calida. Chorinæus arripit ex ara torrem semius

Gud. a m. pr. cum Lutatio et Serv. ap. Burmann. adstant Leid. et Medic. (a m. sec.)-289. que aberat Dorvill. ferentem sec. Rottend. regentem ed. P. Dan. et Goth. pr.-290. Aulestem al. avidum olim lectum ap. Serv. ausum conf. f. Parrhas.-291. Averso Medic. proteret, vitiose codd. et edd. vett. prosternit ed. Mediol. ille recumbens Parrhas.-292. misere ed. Ven. Burm. appositis Bigot. et Zulich. obvolvitur pr. Moret., quod illustravit Heins., et videtur esse elegantius. volvitur sec. et tert. Moret. Bigot. Dorvill. Parrhas. cum ed. Ven. Burm.-293. atque humeros Parrhas. et Goth. tert. inque humeris pr. Mentel. ac f. edd. vett. avolat alter Hamb. 296. Hoc habe, male ed. Catroana. datur hostia Oudart.-297. cadentia pars codd. ap. Burm, cum Goth. sec.-298. Corynæus Heins. e melioribus: et nomen hoc passim alibi obvium ex Kopúvn: sup. vi, 228. IX, 571, etsi is Corynæus diversus ab hoc est: quod perperam reprehenditur ap. Macrob. Male vulgo et h. 1. Chorinæus, et NOTE

289 Regem....Tyrrhenum Aulesten] Unum e regibus Tyrrhenis, sive Lucumonibus: de quibus Æn. x. 164. 166. Tales fuere Mezentius, Messapus, ex Turni partibus, Massicus, Osinius, ex partibus Æneæ: ibid.

294 Telo trabali] Magno instar trabis. Unde apud Statium, hasta trabalis ; apud Claudianum, trabale sceptrum : apud Horatium, clavi trabales.

296 Hoc habet] Vel habet, simpliciter: explicatur a Servio, percussus est letali vulnere, habet vulnus letale:' a Donato, 'bene se res habet:' aScali

gero, 'sic sic agendum est.' Servio assentior: quia vox est e gladiatoriis ludis repetita, ubi victor vulnerato a se adversario sic insultabat. Terentius in Andr. Certe captus est, habet.' Seneca in Agamemn. et Hercule Eteo. 'Habet, peractum est.'

Hæc melior victima] Quam ovis et porcellus, qui fœderum Diis oblati sunt, 170.

298 Corynæus] Sacerdos Trojanus, qui ex officio propius aræ astabat, Æn. vi. 228. Ambustum, circumustum, En. 111. 257.

Corripit, et venienti Ebuso plagamque ferenti
Occupat os flammis. Olli ingens barba reluxit,
Nidoremque ambusta dedit. Super ipse secutus
Cæsariem læva turbati corripit hostis,
Impressoque genu nitens terræ applicat ipsum;
Sic rigido latus ense ferit. Podalirius Alsum
Pastorem, primaque acie per tela ruentem,
Ense sequens nudo superimminet: ille securi
Adversi frontem mediam mentumque reducta
Disjicit, et sparso late rigat arma cruore.
Olli dura quies oculos et ferreus urget
Somnus; in æternam clauduntur lumina noctem.
At pius Æneas dextram tendebat inermem
Nudato capite, atque suos clamore vocabat:
Quo ruitis? quæve ista repens discordia surgit?

300

305

310

tum, et occurrens intercipit flammis vultum Ebusi irruentis et inferentis vulnus: magna barba refulsit illi, et ustulata emisit nidorem: ipse Chorinæus incurrens desuper apprehendit manu sinistra comam turbati hostis, et obluctans imposito genu sternit eum humi: sic fodit latus duro gladio. Podalirius sequens ense stricto Alsum pastorem, et in primo agmine fugientem inter arma, instat illi: ille reducta securi secat frontem mediam et mentum oppositi hostis, et late tegit arma diffuso cerebro. Acerba quies et ferreus somnus premit illi oculos, oculi clauduntur in perpetuam noctem. Sed pius Eneas capite aperto proferebat dextram exarmatam, et inclamans vocabat suos: Quo curritis? aut quænam hæc dissensio repentina oritur? o

alii Chorineus, Corinæus.-299. Ebyso Rom. Medic. et ap. Nonium. Hebeso Zulich. Alvulo Bigot. Eubuso Dorvill.-300. Olli e Medic. Heins. pro vulg. Illi. relusit Dorvill. refluxit Bigot.—301. ille pr. Hamburg. locutus Parrhas. -303. Impressosque Dorvill. Impressuque Goth. sec.-304. Podarilius Medic. Polidarius multi. Polidorius Parrhas. et Goth. tert.-305. in prima a. aliquot ap. Burm. que si abesset, comtior exiret junctura verborum. primumque aciem Oudart. et Dorvill.-306. supereminet Goth. pr. et tert. cum vett. edd, -308. Dissicit multi, etiam vett. edd., ut et alibi; idque recepit Cuningham. cumque eo Wakef. tanquam antiquum voc, dissicere, dissecare. Discidit Rom. Dissicat Leid. Dissidit Exc. Burmann, arva Leid. a m. sec., sed vid. Cerdam. TEUXEа BEBρоTwuéva. cerebro codd. Ge. Fabricii, et aliquot Heins. et Burm., idque recepit Cuningham. conf. sup. v, 413. Ix, 9, 753.-310. conduntur duo Rottend. mortem Dorvill. et Goth. tert. cum aliis apud Pier.-311. inertem Medic. (a m. pr.), perpetua varietate.-313. quove Rom., aliquot ap. Pier. cum ed. pr. Burm. Ven. quænam Sprot. quæ ista alter Hamb. recens aliquot Pier. Sprot. et pr. Hamburg. cum Goth. sec. repit disc. surgens Zulich.

NOTE

312 Nudato capite, &c.] Tam, ut hac pia confidentia ferociam Latinorum emolliret; quam ut agnosceretur a suis, eisque voluntatem suam apertius

significaret. Sic Julius Cæsar in acie Pharsalica nuda manu et capite suis inclamabat: Parcite civibus: apud Plutarchum et Appianum,

O cohibete iras! ictum jam fœdus, et omnes
Compositæ leges; mihi jus concurrere soli;
Me sinite, atque auferte metus. Ego foedera faxo
Firma manu; Turnum jam debent hæc mihi sacra.
Has inter voces, media inter talia verba,
Ecce, viro stridens alis allapsa sagitta est,
Incertum, qua pulsa manu, quo turbine adacta;
Quis tantam Rutulis laudem, casusne, Deusne,
Attulerit. Pressa est insignis gloria facti;
Nec sese Æneæ jactavit vulnere quisquam.
Turnus, ut Æneam cedentem ex agmine vidit,
Turbatosque duces, subita spe fervidus ardet:
Poscit equos, atque arma simul, saltuque superbus
Emicat in currum, et manibus molitur habenas.
Multa virum volitans dat fortia corpora leto:
Semineces volvit multos, aut agmina curru

315

320

325

reprimite furorem: fœdus jam percussum est, et omnes conditiones constitutæ: mihi soli fas est pugnare: permittite me pugnare, et pellite timores: ego faciam manu ut fœdera constantia sint: hæc sacrificia jam addicunt mihi Turnum. Inter has voces, inter hæc talia verba, ecce sagitta stridens appulsa est pennis ad Æneam: ignotum est, qua manu missa sit, quo impetu pulsa; quis præbuerit Rutulis tantam gloriam, an sors, an Deus: fama illustris hujus facti suppressa est, nec ullus gloriatus est vulnere Æneæ. Turnus cum vidit Æneam recedentem ab exercitu, et duces ejus turbatos; fervidus accenditur spe improvisa: simul petit equos et arma, et confidens saltu erumpit in currum, et corripit habenas manibus. Currens dat morti plurima robusta corpora hominum: disjicit plurimos semimortuos, aut sternit curru agmina,

314. nam f. Sprot. sic tum jam f. Rom.-315. mihi sit alter Menag.-316. atque aberat aliquot Pier. et a m. pr. Sprot. metuus Rom. et ed. pr. Burm., antique. conf. sup. 61, ubi casuus, Leid. manus.-317. debent hæc jam mihi sacra edidit Cuningham. et Brunck., sicque Rom. et scripti Heins. Parrhas. et Goth. sec., et sine hæc Reg. Turnumque hæc debent jam mihi sacra. Menag. pr., at alter Turnum debent hæc ultima sacra.-319. est deest Parrhas. et binis Goth.-320. adacta est ed. Ven. Burmann. missa Dorvill. in marg.-321. tantum Reg. casusne Deusne Heins. e libb. restituit pro vulgari ve ve.-322. ingentis gloria facti tert. Rottend. fati Goth. tert. -325. ardet: Zulich. a m. sec. instat.-326. superbo Dorvill. in marg. superbos Goth. alter.-327. in curru tres Goth.-328. f. pectora sec. Moret.-329.

NOTE

314 Ictum jam fœdus] Cæsis jam victimis, 214. sacerdotum ferro; non ictu lapidis, qui deinde mos Romanorum fuit, Æn. viii. 641.

316 Faxo] Fecero, Æn. II. 467.
317 Turnum debent hæc mihi sacra]

Ex quo verba fœderis concepimus ego et Latinus: ex eo Turnus mihi uni addictus est; unus ego cum eo congredi possum: abstinete ab eo, et mihi permittite.

Proterit, aut raptas fugientibus ingerit hastas.
Qualis apud gelidi cum flumina concitus Hebri
Sanguineus Mavors clypeo increpat, atque furentes
Bella movens immittit equos: illi æquore aperto

330

Ante Notos Zephyrumque volant. Gemit ultima pulsu
Thraca pedum, circumque atræ Formidinis ora,
Iræque, Insidiæque, Dei comitatus, aguntur.
Talis equos alacer media inter prælia Turnus
Fumantes sudore quatit, miserabile cæsis
Hostibus insultans; spargit rapida ungula rores
Sanguineos, mixtaque cruor calcatur arena.

335

340

aut immittit fugientibus hastas abstractas iisdem. Qualis Mars gaudens sunguine, quando juxta fluenta frigidi Hebri efferatus sonat clypeo, et suscitans bella impellit equos furentes: illi patente campo currunt ante Austros et Zephyrum : ultima Thracia sonat_pulsu pedum equinorum: et comites illius Dei, facies nigri Timoris, et Iræ, et Insidia, circum rapiuntur. Talis Turnus gaudens impellit in medias pugnas equos fumantes sudore, insultans miserande hostibus interfectis: rapida ungulæ spargunt guttas sanguineas, et sanguis mixtus pulvere calcatur. Et

cursu apud Diomedem, sed frustra, notante Heinsio.-330. Protrahit ed. pr. Burm. et r. Rom. fulgentibus Goth. pr.-332. Sanguineos Goth. sec., sed equos nimis retractum est. Sanguineum Heins. conj., ingeniose. Sed nihil est quod in recepta reprehendas. concitus est pro adverbio, concitate. intonat Rom. Medic., adeoque veterrimi, tum Montalb. Vratisl., nec deterius illud, ut facile feram id præferri a Wakef. doctius tamen alterum. Vide ad v111, 527. increpit atque f. Leid. et Goth. tert. frementis Medic. a m. pr., quod quorsum exemplis congestis commendet Heinsius non facile dixeris; nam equos frementes dici posse nemo neget: sed in lapsu calami, eoque ab ipso librario forte damnato, operam consumere piget.-333. emittit, quod damnat Heins., ex editt. Pulmann. et Dan. Heinsii est. Nam in aliis ubique, quantum video, immittit legitur.-334. Gemit excita Gud. pro var. lect., forte ex lib. vII, 722, et sic ed. pr. Burm. pulsa Reg. et edd. vett. Ven. 1484. 1486. -335. Tarcha eædem edd. Thraica Rom. atra ora Rom., male. Form. aura male olim conj. apud Guell. et Cerdam. Burmannus laudat Markland. ad Stat. II Sylv. 1, 215.-336. insidiæque Dei male jungit Servius.-337. acer a m. pr. Mentel. pr.-338. miserabile Ge. Fabric, et alii parenthesi includunt. Sed jam Servius exposuit: miserabiliter insultans.--339. sparsit rara ungula ed.

NOTE

331 Hebri, &c.] Fluvii Thraciæ, hodie Marisa, Ecl. x. 65. Mavors, Mars in Thracia natus, Ecl. ix. 12. Equi Martis duo juxta aliquos, sed male, Pavor et Timor, Ge. III. 91. Notus, Auster, ventus meridionalis, Ecl. 11. 58. Zephyrus, ventus occi

dentalis, Ecl. v. 5. Thraca, pro Thracia, quæ Græce est Opáкn еt Opηên, Æn. III. 14. Increpat equos clypeo: id est, collisis hasta et clypeo. Vel increpat, verborum neutrorum more, absque casu, id est sonat.

Jamque neci Sthenelumque dedit, Thamyrimque, Pholumque,
Hunc, congressus, et hunc; illum eminus: eminus ambo
Imbrasidas, Glaucum atque Laden, quos Imbrasus ipse
Nutrierat Lycia, paribusque ornaverat armis ;

Vel conferre manum, vel equo prævertere ventos.
Parte alia media Eumedes in prælia fertur,
Antiqui proles bello præclara Dolonis ;

Nomine avum referens, animo manibusque parentem :
Qui quondam, castra ut Danaum speculator adiret,

345

jam dedit morti Sthenelum, et Thamyrim, et Pholum: Thamyrim quidem et Pholum, aggressus cominus: Sthenelum vero eminus: eminus duos filios Imbrasi, Glaucum et Ladem: quos ipse Imbrasus educaverat in Lycia, et instruxerat pariter artibus militaribus, sive conserere manum, sive præcurrere ventos equo. Alia parte Eumedes rapitur in media certamina, soboles veteris Dolonis, egregia in bello, repræsentans nomine avum, manu et fortitudine patrem: qui pater, ut olim iret ex

Pontani Macrob. Sat. v, 12. vid. Heins.-341. Varietatem lectionis, seu potius aberrationem, in nominibus hic et mox vs. 343 videat, qui volet, apud Pier. Heins. et Burm. Nomina satis constituta sunt per se: 20éveλos, Oduvpis, Þóλos, "Iμẞparos.-342. ambo Heins. cum Medic. et al., pro vulg. ambos.343. Vid. ad v. 341. De Laden forte dubitari potest. Álii Laben, Hyadem, Iadem, Iaden, Caden, Eladen, Raden, Icidem. Sed Addns nihil habet, quod repugnet. Ladonem supra quoque vidimus; et nota Lade insula, Mileto prætenta.-344. Lycia pr. Moret., non male. Lycia, in Lycia. ornaverat Heinsius maluit ex Medic. et aliis; sicque jam Ald. tert. Vulgo, quæ perpetua est diversitas, oneraverat: quod pari jure defendi possit.-345. manus Zulich. manu Leid. equis aliquot Pier. prav. gentes tres Burm.-346. Eumenes, Eumenides, Eumeneus, aberratur. Eumeles Gud. Est Evuhons.-347. Antiqua Goth. tert. belli Zulich. doloris Reg.-348. Nomen avi Oudart. avom lib. Pier. animo moribusque ed. pr. Burm.-349. spoliator ed. pr. Burm.—350.

:

NOTE

344 Lycia] Asia Minoris regio meridionalis est, de qua Æn. Iv. 143. 347 Proles bello præclara Dolonis] Ironice fuit enim Dolon bello ignavus, et hic Eumedes, ejus filius, satis ignominiose occiditur. Ita Cerdanus: cujus opinionem firmant sequentia verba, quæ omnino ironiam sapiunt: Illum Tydides alio pro talibus ausis Affecit pretio : id est, morte. Iliad. x. 299. Hector mercedem proponit ei, qui speculator ire voluerit ad Græcorum naves. Dolon Eumedis filius, vir dives, petit sibi promitti mercedis loco currum et equos Achillis: promisso confirma

tus, ad Græcos abit. Incidit in Ulyssem ac Diomedem: quibus metu mortis fatetur se speculatorem esse, Rhæ sum Thraciæ regem venisse Trojanorum auxilio, ejus copias incustoditas et somno sepultas jacere in littore, sibi currum et equos Achillis ab Hectore promissos, se præmii magnitudine adductum hoc munus suscepisse. Occiditur a Diomede; qui cum Ulysse clam ad Thracum castra subrepens, Rhesum interficit, et ejus equos Trojæ fatales abripit. De Rheso et ejus equis, Æn. 1. 473. De Peleo, Achillis patre, Æn. 11. 263. De Tydeo, Diomedis patre, Æn. XI. 243.

« 前へ次へ »