Cui genus a proavis ingens, clarumque paternæ 225 Non pudet, o Rutuli, pro cunctis talibus unam 230 Non sumus? En, omnes et Troës, et Arcades, hi sunt, *Fatalisque manus, infensa Etruria Turno.* Vix hostem, alterni si congrediamur, habemus. Ille quidem ad Superos, quorum se devovet aris, 235 similis specie Camerti (cui origo erat illustris a majoribus, et splendida fama paternæ fortitudinis, et ipse erat fortissimus bello) immittit se per medium exercitum, non ignara rerum, et spargit varios rumores, et dicit talia: Non pudet vos, o Rutuli, objicere vitam unius pro iis omnibus? nonne sumus pares numero et robore? Ecce omnes et Trojani et Arcades adsunt hic, et Etruria inimica Turno, exercitus ille a fatis immissus: si secundus quisque nostrum certet, vix unusquisque habebit hostem. Turnus quidem fama ascendet ad Deos, quorum aris consecrat se, et immortalis curret per ora: nos amissa patria coge merta ap. Priscianum et Macrob. 1. c. legitur.-227. haud inscia pr. Mentel. et pr. Menag.-229. cunctis pro talibus Goth. pr., ut Aldd. sec. et tert. et hinc aliæ edd. cumque iis Cuningham. Vetustiores vero cum Ald. pr. cuncti pro, vitiose. pro cunctis codd. vett. ap. Pier. et Heins., itaque hic recepit, etsi minus elegante verborum junctura. Jo. Schrader. tentabat: proh! cunctis casibus.—230. numerone hanc Goth. pr. an viribus æquis aliquot Pier., tum Gud. a m. pr. Menag. pr. sec. Rottend. Moret. qu., quod comn.endat Heins. æquæ nonnulli ap. Pier.-231. hic Troes Parrhas. hi sunt Heinsius recepit e melioribus. Apud Pier. vetus liber: En omnes hi Troës et Arcades hi sunt. Vulgo lectum hic sunt. Rom. hinc sunt, perperam scriptum; lib. Brunck. adsunt, quod non præferam.-232. Fatalesque manus aliquot Pier. et Medic, cum aliis Heins. Mortalesque Montalb. pro div. lect. Etruria mater ed. pr. Burm. Sed totum versum suspectum habere necesse est: quem aliquis subjunxit, qui Etruscorum auxiliorum mentionem factam desiderabat. Certe sententia commoda expediri vix potest.233. alternum Bigot. alternis alter Menag. vix alterni hostem Leid.-234. equidem alter Hamb.--235. Succedens Hugen. Succedit Mentel. pr. NOTE 231 Troës, et Arcades, &c.] Gentes in Turnum fœderatæ. Trojani Eneæ: Arcades Evandri : Etrusci Tarchontis, En. VIII. 518. 479. 232 Fatalisque manus, &c.] Vel quia Latinorum agros petebant quasi fatis sibi debitos: vel potius, cum Virgilius id solis Etruscis attribuat, quia fato paratum sibi regem Æneam ex Bene pectaverant, Æn. viii. 494. 233 Vix hostem, alterni] Si secundus quisque nostrum, si media pars nostrum congrediatur; vix singuli hostem habebimus: id est, duo et amplius unicuique objicimur. Nos, patria amissa, dominis parere superbis Cogemur, qui nunc lenti consedimus arvis. Talibus incensa est juvenum sententia dictis, Jam magis atque magis; serpitque per agmina murmur. Ipsi Laurentes mutati, ipsique Latini. Qui sibi jam requiem pugnæ rebusque salutem Sperabant: nunc arma volunt, fœdusque precantur 240 Dat signum coelo; quo non præsentius ullum 245 Tum mur obedire dominis ferocibus, qui nunc otiosi constitimus in campis. consilium juvenum confirmatum est magis ac magis talibus verbis: et rumor spargitur per turmas. Ipsi Laurentes et ipsi Latini mutati sunt: qui modo optabant sibi requiem et securitatem rebus suis; nunc spectant arma, et cupiunt fœdus non factum, et miserescunt duræ conditionis Turni. Juturna addit his rebus aliud majus, et præbet ex alto cœlo ostentum, quo nullum opportunius turbavit animos Italos et decepit prodigio. Scilicet avis fulva Jovis, volans in aëre rubicundo, per Et vivosque Rom. vivisque Montalb. Burmannus videtur malle vivumque.— 236. admissa Dorvill. et duo Goth.-237. quis nunc conj. Heins. læti Vratisl. leti Zulich. lentis consedimus armis Gud. a pr. m., quod minime esse contemnendum judicabat Heins. Bonum factum, quod non recepit! etsi etiam Medic. a m. pr. armis. Præstat haud dubie lenti et arvis, quod quemque suus sensus docebit. considimus Gud. a m. sec. et aliquot alii Heins.— 238. accensa aliquot Pier. Heins. et Goth. tert.-239. Tum magis Gud. Tunc Zulich. 240. mutari Zulich. Totus versus aberat a Goth. pr. Quod ad interpunctionem attinet, nescio an melius distinguatur: Ipsi...ipsique Latini, Qui...sperabant, nunc arma volunt.-241. Quisquis jam Parrhas. sibi jam sec. Rottend. cui jam Leid. 242. nunc jam arma alter Hamb. -243. et aberat Ven.-245. præstantius vulgo lectum; nisi quod jam Ge. Fabricius emendavit præsentius: unde in edd. Pulmann., sicque libri Pierii et Heinsii præstantiores. Etiam Servius: præsentius, efficacius. Intellige ostentum clarum, manifestum, èvapyès, quo Deorum voluntas tam manifesta fit, ut dubitari de ea nequeat.-246. Italis Montalb. montes Italos, interpolate. Ornate expressit poëta, quod vulgo dicimus: signum, quo nullum aliud clarius Italis h. Latinis visum erat: seu clarissimum quod unquam viderant. Nec emphasis quærenda est in mentes Italas.-247. Jamque alter Hamb. et Hugen. rubea Vratisl. fulvus rubra Medic. fulvos Gud., quod idem in plerisque invenerat Pierius, et Heinsins adeo receperat. fulvis Parrhas. in athra: alias, ab æthra; ab æthere. conf. sup. Var. Lect. ad v, 254. Vocem athram jam Ennius usurpaverat, Macrobio observante lib. VI, 4, pag. 597; addit et NOTE 246 Monstro] Ostento: quod monstratur et ostenditur signa futurorum petentibus.. 247 Rubra Jovis ales in athra] Æthra, æthræ: nomen primæ declinationis, al@pa: idem est atque æther. Littoreas agitabat aves, turbamque sonantem 250 Ætheraque obscurant pennis, hostemque per auras 255 260 sequebatur aves marinas et multitudinem strepitantem alatæ turba: cum repente ruens ad aquas, avida comprehendit pedibus aduncis cycnum eximium. Itali sustulerunt animos: et aves omnes (res mirabilis aspectu) cum sonitu convertuntur e fuga, et inumbrant alis aërem, et velut nube coacta urgent hostem per aërem: donec cessit avis, victa earum vi et ipso pondere cycni, et dimisit prædam ex unguibus in flumen, et longe aufugit inter nubes. Tunc autem Rutuli venerantur ostentum illud clamore, et explicant manus, et augur Tolumnius primus ait: Hoc erat, hoc, quod sæpe petivi votis: admitto omen et agnosco Deos. Me, me auctore sumite ferrum, o Rutuli, quos iniquus advena terret bello, sicut imbecillas volucres, et per Ilius in Teuthrante: leg. Atilius. 248. Litoreasque Leid. et Reg. agitavit sec. Rottend. turbumque sequentem Exc. Burm.-249. collapsus Parrhas.-251. Erexere Goth. tert., male: nam attenduntur h. 1. animi. junctæque Zulich. a m. pr.–252. miserabile aliquot Pier.-253. pinnis aliquot ap. Burm. et hic, ut semper alias.-254. donec convictus Bigot. et Dorvill. et ipse aliquot Burm. cum Erf. ab ipso Sprot.-255. deficeret aliquot Pier., quod pedestrem efficeret orationem. deficere in eo latere conj. Heinsius. 256. P. fluvium tert. Rottend., mox que abest Medic. et tribus aliis.-257. nutu, pro Rutuli, Parrhas. -259. Hoc erat in votis Oudart. et Zulich. a m. pr.-260. sine me duce Goth. tert.-261. o Rutuli edd. vett. et vulgg., etiam codd. plerique sic, vel o Rutili. Verum o miseri reposuit Heins. ex auctoritate Romani, Medic. et aliorum, NOTÆ Æther autem, juxta Anaxagoram et Ciceronem, est illa veterum sphæra ignis aërem ambiens, ab alew ardere: ideo rubra a Virgilio dicta: juxta alios, est cœli totius et siderum compago, ab del Oéew semper currere. Hic pro aëre universim sumitur. De Jovis alite, aquila, Æn. v. 255. 257 Augurium, &c.] Proprie, erat Delph. et Var. Clas enim signum petitum ex avibus, Æn. II. 703. Et scite quidem Rutuli Eneam in aquila, Turnum in cycno, seipsos in avibus agnoscebant: sed falsum erat augurium, non a Deo fatorum administro, sed a Juturna immissum, ad disturbandum fœdus et mortem Turni retardandam. Virg. 4 P Territat, invalidas ut aves, et littora vestra Vi populat. Petet ille fugam, penitusque profundo Et regem vobis pugna defendite raptum. Dixit, et adversos telum contorsit in hostes 265 270 vim vastat littora vestra: ille arripiet fugam, et longe permittet vela mari: vos concordes colligite agmina, et prælio defendite regem vobis ereptum. Sic dixit, et irrumpens vibravit hastam in hostes oppositos: hasta cornea stridens ́emisit sonum, et certa dividit aërem: simul hoc fit, simul clamor magnus oritur, et omnes ordines perturbati sunt, et animi accensi tumultu. Cum forte novem formosa corpora fratrum starent adversum, quos fidelis uxor Tyrrhena una ediderat Gylippo Arcadi: hasta volans transfodit unum illorum circa medium corpus, per costas, qua balteus etiam Donati. o famuli alter Hamb.—262. invalidus, ut a. ed. pr. Burm. et 1. nostra vett. edd., donec in Ald. tert. vestra apparuit, quod codd. Pier. et Heins. firmant.-263. Ne pop. Parrhas. Petat alter Hamb.-264. unanimes Medic. et alii ingrato sono. unanimis edidit Cuningham. densete Rom. cum parte Heinsii librorum, qui et receperat, tanquam exquisitius verbum. Defenderat quoque olim Brissonius apud Guellium. Sed jam Pierius monuerat, densate esse numerosius. Recte itaque revocavit hoc Burm. Firmat quoque Medic. cum aliis.-265. nobis ed. pr. Burm. cum cod. Coll. Jesu reposuitque Wakefield; placet, inquit, ob varietatem atque efficaciam.-266. adversus Leid. et Reg. telumque intorsit sec. Mentel. conjecit aliquot ap. Pier.267. Præcurrens Leid. et Exc. Burm. Percurrens Zulich. a m. pr. Protorrens Montalb. et aras Dorvill. a m. pr.-268. Simul hæc Ven. Simul hoc ingens et clamor Zulich., unde Heins. conj. it clamor. in Oudart. aberat Simul hoc. Sed est: simul hoo factum, simulque factus clamor.-272. Male scriptum Gilippo. Toties occurrit Fúλños, notissimum nomen ex Thucydide et aliis, ut mirer non emendatum ab Heinsio, cum præstantiores libri, etiam Rom., astipulentur. Gylipso, Gylyppo, aberrationes.-273. ad mediam alvum tres Moret. unus Hamb. Leid. et Scheffer. cum Goth. tert., per se non male; nisi forte nata lectio ex vitio, quale in Medic. a pr. m. est, ad mediam. Sed in hoc diversitas lectionis est, quam ab Heinsio, qui codicem tam diligenter enotaverat, et ab aliis non animadversam mireris: sutílis auro Balteus, ut ex aureis lamellis seu catenulis esset compactus; ita teritur referendum ad fibulæ morsum, qui ipse verbum illud explicat. Nunc avide hoc amplexus est Wakefield, in mediam alvum Zulich. a m. pr. ad medium alvum Hamb. sec, NOTE 267 Cornus] Hasta ex arbore corno, cornouiller. Ge. 11. 34. 269 Cunei] Ordines peditum, sic dicti ab agminum figura: infra 575, Balteus, et laterum juncturas fibula mordet, Sic omnes amor unus habet decernere ferro. Tempestas telorum, ac ferreus ingruit imber; Infrænant alii currus, aut corpora saltu Subjiciunt in equos, et strictis ensibus adsunt. 275 280 285 consutus atteritur ventre, et qua fibula stringit juncturas laterum, et sternit in flavam arenam juvenem illum insignem pulchritudine. Sed fratres ejus, turba generosa et concitata dolore, partim educunt enses manibus, partim apprehendunt tela missilia ferrea, et irrumpunt veluti cæci: adversus quos irruunt agmina Laurentinorum: deinde iterum effunduntur conferti Trojani, et Etrusci, et Arcades pictis armis. Sic idem amor dimicandi ferro occupat omnes. Spoliaverunt altaria: nubes confusa jaculorum spargitur toto aëre, et pluvia ferrea imminet: jaciunt pocula et ignes. Ipse rex Latinus fugit, reportans Deos disjectos fœdere non perfecto. Alii alligant equos curribus, vel saltu imponunt corpora equis, et instant nudis et Exc. Burmann. futilis Goth. tert.-275. Egregia forma pr. Moret. juvenum Rom. præstantibus vel fulgentibus codex Kol.-276. Transadiit Parrhas. vid. inf. 508. effundit meliorum codicum omnium consensu recepit Heins., pro vulgari extendit, quod Mentel. pr. Dorvill. et Goth. pr. retinent. effudit Zulich. infundit Bigot. et fulva effundit ed. pr. Burmann.—278. gladium Hugen. gl. stringunt, manibus pars distinguunt duo codd. ap. Burm.-280. Hinc depressi ed. pr. Burm.-281. Agillini, Agilleni, Agilini, aberrat., ut sup. VIII, 479.-282. amor omnis Dorvill. Goth, pr.-283. et pro it, Menag. et Gud, a m. pr.-284. irruit i. Montalb.-285. F. ille pr. Hamb.-286. infectos sec, Rottend. infesto Zulich. et pr. Menag.-287. et c. s. Medic.—288, aut strict. ens. NOTE 274 Balteus, et laterum juncturas, &c.] Fibula, claviculus, extrema baltei connectens. Latera baltei intelligit, non corporis. 277 Phalanx] Vox Macedonica, peditum agmen, Æn. vi. 489. 281 Agyllini] Etrusci, Æneæ socii, ex urbe Agyllina sive Carite, nunc Cerveteri, En. vII. 652. Æn. VIII. 479. 285 Crateras, &c.] Pocula, quibus vina fundebant, cruoremque victima rum, Græca vox кратǹр, Ecl. v. 68. Focos, partes ararum graminearum, ubi accensus ignis fuerat, supra 118. 287 Infrænant currus] Equos frænatos currui alligant. 288 Subjiciunt in equos] Superji. ciunt: de vi præpositionis illius, Eck 1. 46. Ecl. x. 74, |