Summa notant pecudum, paterisque altaria libant. Esto nunc Sol testis et hæc mihi Terra vocanti, Et pater omnipotens, et tu Saturnia Juno, 175 Jam melior, jam, Diva, precor, tuque inclyte Mavors, 180 effundunt pateras in aras. Tum pius Æneas nudato gladio sic orat : Esto nunc testis mihi oranti, o Sol, et hæc terra pro qua potui tolerare tot labores, et tu, o pater omnipotens, et tu o Juno Saturni filia, jam o Dixa, jam mihi mitior, ut oro: et tu o gloriose Mars, qui pater tenes omnia bella sub tua potestate: et fontes et fluvios invoco, et quæcumque est divinitas in alto aëre, et quicumque sunt Dii sub mari cæruleo. Si forte victoria iverit ad Turnum Italum; æquum est nos victos abire nious fruges Goth. tert. ferri alter Menag.-174. Laudat Burm. not. ad Lucan. II, 404, ubi æstuat in interpretatione satis expedita: structæ diris altaribus aræ: h. aræ, quibus, tanquam basibus, dira altaria superstructa, imposita sunt. Est enim ara fundus et crepido altaris. Alias in altari etiam ara h. focus esse potest. Quoties non vidimus hoc viris summis facilius fuisse scite emendare, quam locum commode interpretari.-175. Tum pater Æ. Parrhas. precatur vel profatur pr. Hamb.-176. et hoc mihi ed. pr. Burm. precanti secundum Servium vulgata erat lectio. Sed ePier. et suis libb. potioribus Heins. recepit vocanti; ne ter precatur, precanti, et precor succederent. In Dorvill. petenti erat.-177. Qua pr. ed. pr. Burm.-178. Saturnia conjunx vel conjux, duce Romano codicum pars (et Goth. pr. ac tert.) cum vett. edd., usque ad Naugerium, qui Saturnia Juno recepit: idque Oblongus, Medic., et alii Pierii firmabant, etiam Medic. Fogginii, sed voce Juno unc tis subnotata: sicque Donatus legerat. Conjunx iterum revocavit Cuningham.-179. inclute scriptum cum Medic. et Gud., nam al. inclyte, quibus dux Rom. 180. tenes sub Dorvill. a m. sec. tenes qui n. Goth. pr. nomine aliquo Heins.-181. Et fontes fluviosque Oudart. quoque Exc. Burm. teque Zulich. -182. R. est qua Leid. que et pr. Moret. est et quæ Dorvill., qui et onnia, et Mentel. pr. a m. pr. nomina.-184. decedere Medic. descendere Goth. tert. et aliquot Heins. et Burm. accedere Vratisl. ab urbe alter NOTE ac molito, victimarum capiti imponunt, quæ proprie est immolatio, Æn. II. 133. II. Pilos e capite victimaram secant, Æn. vi. 243. in Notis. III. Vina invergunt in frontem victimarum, et in ipsa altaria : quæ libatio erat, ibid. et En. 1. 740. Atque illi primi erant sacrificii apparatus. 176 Esto nunc Sol testis, &c.] Sol, Terra, Jupiter, Juno, Mars, &c. Communes illi sunt utriusque geutis Dii, de quibus, 118. 183 Ausonio Turno] Italo, Æn. VII. 54. 184 Evandri ad urbem] Pallanteum, Æn. vIII. 51. Cedet Iulus agris; nec post arma ulla rebelles 185 190 195 in urbem Evandri: Iulus abibit ex his campis; nec Eneade rebelles inferent deinceps vobis bellum ullum, aut provocabunt urmis hæc regna. Si vero victoria concesserit nobis Martem propitium, ut potius spero, et potius Dii confirment spem meam auctoritate sua; ego neque cogam Italos obtemperare Trojanis, neque arrogo mihi imperium: ambæ nationes indomita jungent se legibus æqualibus in fædus perpetuum. Ego distribuam religiones et Deos: socer Latinus curet bella, socer supremum imperium: Trojani extruent mihi urbem, et Lavinia imponet nomen urbi. Æneas sic dixit primus: Latinus deinde sic sequitur aspiciens in cælum, et erigit dextram ad astra: O Ænea, juro hæc eadem sidera, mare, terram, et geminam prolem Latonæ, et Janum bifrontem, et potestatem infernam Deorum, Menag. ad urbes Goth. tert.-185. Cedat aliquot libri vett. ap. Pier., inter quos Rom. et quatuor ap. Burm. cum Goth. tert.; idem ulla arma.-186. referant et lacessant Oudart. ferroque Gud. et pr. Menag. belloque pro var. lect. pr. Hamb. et Dorvill. nec ferro Zulich. a m. pr. lacessunt sec. Hamb. -187. Si nostrum ed. pr. Burm. et plerique codd. Pier. cum Rom. Sin vestrum Bigot. adnuerint Ven. Mavors alter Hamb.-188. Ut potius etiam altero loco e Medic. et Huls. dedit Cuningh. numina Rom. Gud. et Sprot., quod defendi potest. potius munimine Zulich. propius Di numina firment vetus liber ap. Pier., qui ipse ille Romanus esse videtur.-189. te Teucris sec. Hamb. non T. alter Menag.-190. Non mihi Parrhas. paribus sed legibus sec. Moret. et Dorvill.-191. Injunctæ Hugen. mittent tres ap. Burm. et Oblong. Pierii. mutant Goth. sec. se mittere, est coire, convenire.192. habebit Zulich. a m. pr.-194. Constituant Parrhas. dedit Goth. tert. -195. Tum, Tunc, Dum aliqnot ap. Burm., et mox cum deinde, sed deinde, tum deinde. Erf. Hæc prior...sic deinde.-196. Suscipiens Gud. et Sprot. tendensque Menag.— 198. Janumque biformem Goth, tert.-199. inferna et Zulich. NOTE 185 Cedet Iulus] Ut ostendat, se non tam sibi, quam posteris suis et genti, sedem quærere. 187 Nostrum Martem] Faventem. linem, Solem; et Dianam, Lunam : Vimque Deum infernam et duri sacraria Ditis; 200 205 et penetralia særi Plutonis. Audiat hæc pater ille, qui firmat fulmine fœdera. Tango aras, et ignes in medio earum, et attestor Deos: nulla dies auferet Italis hanc pacem, neque hæc fœdera, quomodocumque res succedant: nec ulla potentia abducet me ab iis volentem: non, etiamsi illa potentia dissolvat terram in aquas, confundens eam diluvio; aut dejiciut cælum in Inferos. Quemadmodum hoc inferium Sprot. Ven. et Exc. Burm. Deum infernum Goth. sec. duri legi in omnibus jam Pier. monuerat: recepit Commelin. et Pulmann. et firmavit Heinsius, pro vnlg. diri. Ad sensum vel ornatum nil refert, seu durum h. inexorabilem, seu dirum dixeris.-200. qui sidera Sprot. numine_sancit sec. Hamb. numina fulmine Zulich. sanrit ed. pr. Burm. firmut Leid.-201. mediosque ignes valgo lectum. Sustulit copulam codicum jussa Heins. post Pier.-202. nec fædere Medic. a m. pr. rumpat Gud.-203. cadet Goth. sec. et Rom. cadant alter Hamb. nec me cara úlla ferentem a m. pr. Zulich.— 204. Avertit Gud. tellure effundut et undas Medic. a m. pr. fundat Dorvill. effundet Goth. sec.-205. Diluvium miscens Dorvill. calumque Heins. post NOTE 198 Janumque bifrontem] Italorum regem ac numen, fœderibus adhiberi solitum, Æn. vi. 607. 610. Latona ex Jove editos, in insula Delo, nebus. Unde fecialis porcam feriens Ecl. 111. 67. Æn. III. 74. 77. in solenni fæderum formula sic precabatur Jovem : illis legibus populus non deficiet. Si prior defecerit, publico consilio, dolo malo; tu illo die Jupiter populum sic ferito, ut ego hunc porcum hodie feriam: tantoque magis ferito; quanto magis potes pollesque.' Ita Livius 1. 11. 199 Vim Deum infernam] Pro Diis ipsis infernis: ut Iliad. III. 105. Пpiapolo Bíny, Priami vim, pro ipso Priamo. Et Æn. iv. 132. odora canum vis, pro ipsis canibus. Sacraria Ditis] Dis, Plato est, Ge. iv. 467. Sacrarium, sanctuarium, locus templi intimus, ubi præcipua numinis religio: hic regia est Plutonis, de qua, Æn. vi. 630. Quidam hanc infernam regiam, sacram dici putant quasi execrabilem: ut Æn. III. 57. Auri sacra fames.' 200 Fœdera fulmine sancit] Quia per coruscationes fulminum fœdera confirmantur: ita Servius. Vel quia Jupiter ultor est violati fœderis, perculsis fulmine fœdifragis: ita Tur 201 Tango aras] Mos jurantium, supplicantium, sacrificantium, ut aras et simulacra et res sacras manu contingant: qui mos ad nos etiam transiit, ut jurantes sacris libris manum imponamus, Æn. iv. 219. 204 Tellurem effundat in undas] Servius hypallagen sive commutationem hic agnoscit: pro, undas effundat in tellurem. Ego minime, sed cum fere undecumque mare terram ambiat, interpretor de terræ compage in undas dissolvenda. De Tartaro, profundissimo Inferorum loco, Æn. vi. 134. Ut sceptrum hoc, dextra sceptrum nam forte gerebat, 210 215 sceptrum (nam forte tenebat manu dextra sceptrum) nunquam emittet ramulos nec umbracula levibus foliis: ex quo primum in sylvis abscissum ex infimo trunco separatur a matre, et ferro amisit frondes et ramulos: quondam arbor, nunc manus fabri cinxit illam are pulchro, et dedit portandam regibus Latinis. Talibus verbis confirmabant fœdera inter se, in medio conspectu principum: tum juxta morem sacras victimas occidunt in ignem, et extrahunt viscera ex iisdem adhuc spirantibus, et tegunt altaria lancibus plenis, At vero cœpit certamen illud Pier. e codd. pro vulg. cœlumve. Tum in T. vertat codex Pierii, quidam Heins. Ven. et ed. pr. Burmann.-206. hoc deerat Mentel. pr. sceptrum dextra Bigot. dextra hoc sceptrum nam Hugen. ferebat Zulich. regebat Montalb. doctius sane; et reposuit e cod. Coll. Jesu Wakef.-207. neque Heins. e codd. pro nec; tum umbram pr. Moret. et Macrob. v Sat. 3.— 208. Perperam Servius et Donatus, cumque iis Pierius, argutantur supra genere vocis stirps: in, imo de stirpe. vid. Heins. conf. sup. Ge. 11, 379, et inf. XII, 770 et 781. Nulla necessitate coactum poëtam alterum maluisse imo, observat Quintil. 1, 6, 1, forte quia doctius erat. ima de stirpe Sprot. uno de Parrhas. una de Zulich.-209. Matre cadet Medic.-211. certare Goth. Latinus Leid.-213. in abest tribus Heins. et Burm., item Goth. tert. Prospectu Medic.-214. flammas Mentel. pr. a m. pr. et Parrhas.-215. cumulantque altaria donis repetitum ex lib. x1, 50 Vratisl. Tamen et NOTE 'Non jam mater alit tellus,' Æn. xi. 71. vel arbore: nam, 'Parva sub ingenti matris se subjicit umbra,' Ge. II. 19. 213 Rite sacratas] Immolatione, sectione pilorum, libatione: supra 178. 206 Ut sceptrum hoc, &c.] Apta est e superioribus sententia: nec me vis ulla volentem Avertet...., Ut sceptrum hoc nunquam fundet virgulta,' &c. Petita est illa comparatio ex Homero totidem fere verbis, Iliad. I. 234. Et quanquam solenne fuit regum jusjurandum sceptri sublatio, 215 Oneratis lancibus, &c.] Vasis ut monet Aristoteles Polit. III. ab escariis, in quibus structa et cumulailla tamen nimis curiosa sceptri de- ta victimarum exta. Lanx nomen scriptione abstinere potuit debuitque habet a latitudine: sicut patina, a paVirgilius. teo. Vossius tamen inter lancem et 209 Matre caret] Vel terra: nam, patinam id fere discriminis statuit: At vero Rutulis impar ea pugna videri 220 jampridem videri Rutulis inæquale, et animi turbari vario motu: et tunc magis, cum propius vident duces non esse pari robore. Auget hanc opinionem Turnus, progressus gradu tacito, et suppliciter dejectis oculis venerans aram, et malæ ejus liventes, et pallor in corpore juvenili. Juturna soror ejus statim atque vidit hunc sermonem invalescere, et animos plebis mobiles dissentire, per medium exercitum, .... alterum occurrebat jam sup. vIII, 284.-216. Rutulisque aliquot Pier.217. Miscentur Zulich. a m. pr.-218. ut propius cernunt, non viribus æquis. Servius eos congressuros esse, subaudit. Burmannus: ut cernunt scilicet astare Æneam, et Turnum non esse æquis viribus. Simplicissimum erat supplere ovras: ut propius cernunt eos, quod erant, haud viribus æquis èñeiðǹ ópŵσ αὐτοὺς (ὄντας) οὐκ ἰσομάχους, ἰσοσθενεῖς. Aut, servata verborum junctura: ut propius cernunt pugnam, quæ futura erat haud viribus æquis. Hunc in modum bene exponitur locus. Alioqui ultima assuta putem versu imperfecto relicto Tum magis, ut propius cernunt. Et hoc amplexus est Brunckius. Jo. Schraderus corrigit haud viribus æquos e v. 230. nec male.-219. ingressu Oblongus Pierii, cum Donato, Gud. et tres alii Burmanni, qui recte defendit incessum adversus Pierium, qui alterum malebat. Nam incessus de quocumque modo incedendi dicitur, non modo de illo regio et ad majestatem comparato et ingressu tacito progressus injucundum foret. incensu duo ap. Burm. incessu tardo conj. Jo. Schrader. progressus ad aram duo Moret. et Zulich, cum Goth. sec.-221. Tabentesque recte receptum : sed a quo primum factum ignoro. Paullum Manutium esse puto. Vett. edd., etiam Ald. tert., Pubentesque legunt, quod et Rom. et Medic., hic tamen, quantum intelligo, in litura; cum his Erf. Sunt tamen codices Pierii et Heinsii, qui Tabentes exhibent: adde Goth. tert. Pallentesque Bigot. Rubentesque Exc. Burmanni, qui conj. Labentes fuisse. Tabescentes Reg. juvenali cum melioribus scripsit Heins., pro vulgari: juvenili. in deest Sprot. languor vel torpor malebat Jo. Schrader., scilicet quia in corpore præcessit: pro ore. 222. simul ut pars libb. Heins. et Burm. increbrescere et hic ubique: v. ad Ge. 1, 359.-224. Per medias Parrhas. forma sec. et tert. Rottend. cum eod. Thuan. ap. Macrob. v, 15, minus bene. assimulata scribere jubet Diomedes, lib. 1, pag. 362, monente Heinsio, non assimilata: argute magis quam vere; etsi usus alterum illud consecravit. Camertis Aldd. pr. et sec. Vratisl. et Leid. cum Goth. sec. Camerte Mentel. pr. et tert. Moret. Ca NOTE quod in lance carnes assæ, fructus, cibi simplices apponerentur; in pa tina cibi conditi, ut pisces, haberetque vulgo operculum. |