Icta levi. Tum prosiluit furibundus, et illum
Obtritum morti misit: cui dissitus omnis
Spiritus excessit sensus. Tum torva tenentem
Lumina respexit serpentem cominus: inde
Impiger, exanimis, vix compos mente, refugit,
Et validum dextra truncum detraxit ab orno:
Qui casus sociaret opem, numenve Deorum.
Namque illi dederitne viam casusve, Deusve,
Prodere sit dubium: voluit sed vincere tales.

185

190

eqnidem quomodo interpreter non habeo. pendebant in textu Heins. esse relictum miror: scriptum enim haud dubie vitiose, pro pundebant, ut sit, qua lumina diducta pandebant genas gemmis, h. in ipso oculi sinu. deducta vett. edd., ex more. Laudat Jo. Schrader. e Statio: diducta putares Lumina consumtumque genis rediisse nitorem. Scaliger genas pro palpebris accipit et legit obdebant; nam vett. edd. habere ponebant; nisi hoc ipsum sit pro abdebant. Jo. Schrader, tentabat varie: gemmans Hac s. e. n. púpula telo Ïcta levi.-184. Hac senioris erat....Icta leri. Etiam hæc est Bembina lectio, cum Petav., etsi in ipsis Bembi edd. corrupta: Hac ferioris et Hac særioris. Vetus lectio erat: Ac senioris erat naturæ pupula, telo Icta levi; quam Scaliger prætulit, astipu lante Barthio Advers. XXI, 18; senioris naturæ, ut araneosam cutem et senilem, hoc est rugosam, intelligat. Senex enim pastor cf. v. 387. In Aldina excusum video: Ac levioris erat naturæ: h. mollioris, quod mihi magis arridet. Forte enim olim scriptum fuit: telo Icta gravi. Jo. Schrader. tactu. Vitiose aliæ edd. Hoc et papula. At in Fabric. non male emendatum: Ut levioris e. n. p. Totus versus est ab interpolatione profectus. Fuerat primo: Qua diducta genas pandebant lumina, telo Icta levi: scil. sunt.-185. Cum pros. Petav. Mox malim sic diss., vel tum d.-186. In dissitus nil mutandum : quæ disjecta sunt, ea sunt dissita: h. dispersa; disserere, dispergere. Vocabulum Lucretianum. dissitus excessit est ornate pro simpl. Omnis spiritus excessit, reliquit sensus. Nam Spiritus sensus non capio. Sp. e. sensim Aldina dedit; hoc et Heins. cum Jo. Schradero probat ; et præstare ipse arbitror. Dignius poëta esset membris, quod et Jacobs conj.-187. Fortasse, ait Scaliger, Tum torra tuentem Lumine: nec improbat Heins. ; sed nihil mutandum. Tenentem lumina est, immotis luminibus stantem. trementem Heins. conj., quod vix accommodatum.-189. compos mente antique, pro mentis. exanimi vix mente Heins. maluit. In Petav. exanimus. resurgit reponi jubet ex vett., quibus Ms. Kæler. astipulatur, Scaliger; non parebo. Jam surrexerat pastor vs. 186 Tum prosiluit.-190. ab orno præclare Bembus. Ant. edd. et codd. ab ore.-191. 192. 193. Interpolatio in his manifesta. In vett. edd., etiam in Aldina, necnon in Ms. Helmst., medius versus Namque illi etc. abest; etiam in Petav. Natus videtur versus ex revocatis huc in margine e Ciri 279 Nam nisi te nobis malus, o malus, optima Carme, Ante hunc conspectum casusve Deusve tulisset. Equidem omnes tres versus 191. 192. 193 a mala manu irrepsisse arbitror. Tentarat aliquis supplere: Qui casus (vel Num casus) sociarit opem numenre Deorum, Prodere sit dubium. Subscripsit alins: Namque (f. Hancce) illi dederitne viam casusre Deusve, Prodere sit dubium; utrumque inepte; nec minus inepte supplevit versum alius: voluit sed vincere tales (sc. casus) vel talem. non enim dicam utrum; hoc tamen alterum sic accipies; voluit Deus vincere talem, hominem sic armatum. At quam jejune! tali Voss. voluit sedere tales Voss. et Petav. Ms. Helmst. habebat: vincere callens. Scaliger tantum duo versus Namque illi....Prodere 8. jugulat, et legit: Qui

Horrida squamosi volventia membra draconis,
Atque reluctantis, crebris fœdeque petentis
Ictibus, ossa ferit, cingunt qua tempora crista:
Et quod erat tardus, somni languore remoto,
Nescius aspiciens; timor occæcaverat artus :
Hoc minus implicuit dira formidine mentem.
Quem postquam vidit cæsum languescere, sedit.

Jam quatit et bijuges oriens Erebo cit equos Nox,
Et piger aurato procedit Vesper ab Eta:
Cum, grege compulso pastor, duplicantibus umbris,
Vadit et in fessos requiem dare comparat artus.
Cujus ut intravit levior per corpora somnus,
Languidaque cffuso requierunt membra sopore:

195

200

205

(casus sociarit opem numenve Deorum) Horrida sq., ut qui sit pro quo trunco. Barthii conatum parum prosperum in emendando loco videat qui volet Advers. XXI, 18. Heins. conj. sociarit cum Aldo; et vidit casusve Deusve Virgilianum esse; sic Æn. xII, 321. Idem laudat ex Aldo vivere talis, quod non reperio. Jo. Schrader. Quem vel Quam, casus sociarat opem; et mox dederit vitam et vincere fata vel clades.-194. volventia vel volventis Ascens., alterum hoc etiam Heins, malebat. crebro Ms. Helmst.-195. fædæque vett. edd. petentis, scil. ore, morsu. Sed Scaliger non male: fœdeque patentis Ictibus; patet ictibus, vulneribus, qui recipit. Nec aliter Ms. Kæler. creber conj. Heins. Idem varie tentat: avideque petenti, vel petentis, vel patentis Rictibus ora ferit.-196. Heins. refingit: Ictibus usque ferit vel Ictibus ossa terit. feris vett. edd. feris vel feri Ascens. ferit, c. q. t. cristam Bembina est lectio. crista vetus erat lectio, ut video, ante Bembum, itaque recte emendavit Scaliger, cum Heinsio; ut sit, qua crista cingunt tempora. Itaque revocavi.-197. somni pro omni haud dubie cum Scaligero emendandum; sicque edd. Fabric., etiam ante Aldina. Sed totam sententiam vellem ut viri docti exposuissent. Scilicet et hi tres versus 197. 198. 199 insititii et spurii sunt. Voluit ineptus versificator in margine explicationem subjungere : pastorem tanto minus metu obtorpuisse, quod e somno repente expergefactus tempus non haberet de periculo cogitandi. Hoc binis versibus extulerat: Et quod erat tardus somni languore remoto: Hoc minus implicuit dira formidine mentem. Ascripsit alius: Nescius aspiciens; tum tertius misere explevit versum: timor occæcaverat artus. Barthius XXI, 20 frustra operam ludit in loco emaculando. Heins. Utque erat haud tardus, somni languore remoto, Nec suus, adspiciens, ut Ovid. Vix meus; ubi vid. Not. Jo. Schraderus em. Nescius, ad speciem t. In Voss. excæcaverat. -199. Non minus... mortem Ms. Koler. implevit Voss. ap. Frisemann.— 200. cesum, languescere cœpit Ms. Helmst. Heins. em. Quæ,...sedit, scil. formido, vel Quæ...languescere desiit, sc. mens.-201. bijugis vett. edd. ante Bemb. quatit equos, non flagrum, ut supplebat Scaliger. Idem: Jam quations bijuges. Mox crebo vett. edd., et hinc, quis crederet? edd. Fabric. crebro. Feliciter Heins. Jamque atro b.–202. aurata Petav. et Voss. Vesper procedit vett. edd. ab Etu conf. ad v. 41 supra. ab ora Ms. Helmst. Mox v. 203 duplicantibus est pro duplicatis.—204. Noluit, puto, in requiem dicere, ne confunderentur voces et fieret irrequiem. Ascens. et Taubm. jungunt: dare requiem in artus.—200. effuso requierunt membra sopore. Magis accom

Effigies ad eum Culicis devenit, et illi
Tristis ab eventu cecinit convicia mortis.
Inquit: Quid meritus, ad quæ delatus acerbas
Cogor adire vices? tua dum mihi carior ipsa

210

Vita fuit vita, rapior per inania ventis.

Tu lentus refoves jucunda membra quiete,
Ereptus tetris e cladibus: at mea Manes
Viscera Lethæas cogunt transnare per undas;

Præda Charontis agor. Viden' ut flagrantia tædis
Lumina collucent infestis omnia templis ;

215

......

modatum foret infuso. vid. Obss. ad Tibull. III, 4, 81.-208. ab eventu c. c. amuro conj. Heins.-209. Quis meritis vett. edd., etiam Aldina; unde Scaliger emendat: Quis meritis, inquit, h. quibus meritis. Nisi forte præstat: Quis, inquit, meritis. Licentius, adeoque felicius, Heins. En, quid, ait, meritus; aut quo delatus. Sed Scaliger pergit: aut quæ delatus, antique, deferor aliquid. Alias, ad quæ delatus, est: in quam culpam incidi? dilatus vett., ex more. Ascens. ad quæ mala reservatus.-210. me carior ipso Vita fuit, rita rapior vett. edd. Fertur autem anima per aërem ad loca infera. Sic mos poëtis. Eorundem more mox Manes sunt Dii inferi, ut Ge. iv, 489. Notabile quoque, quod vss. 214. 215 trans Lethen Charon umbras vehit, non trans Stygem.-211. rapior p. i. vectus Ms. Helmst. per inania Averni ingeniose Heins. conj.-215. Videt, Videt et, Videt ut vett. edd. Vidi ut Mss. uterque et edd. Ascens. agar et Vide ut Petav. et Voss. Video ut Aldina. Et si verum dicendum, alterutrum probandum est. Narrat enim Culex sibi adeunda fuisse loca infera: adeoque Vidi ut. Viden' ut alienum ab h. 1. est. Vidi et Heins., ut Æn. vi Vidi et crudeles dantem Salmonea pœnas. tlis quoque ed. Ven. 1486.-216. Lumina cum lucent Petav. et Voss. infectis Ms. Kæler. infernis Domit. Calder., quod miror desertum esse a sequioribns edd. inferna templa sunt Acherusia templa Ennii. Manet tamen vel sic omnia otiosa vox. Heins. pro templis conj. palmis, quod non capio. Jacobs Limina, ut omnia infernorum templorum limina colluceant tædis. Suspicor versus dilatatos esse insertis ex margine laciniis diversis, et poëtam tantum hæc scripsisse: video flagrantia tædis Lumina; Tisiphone, serpentibus undique cincta, Et flammas et sæva quatit mihi verbera Pœna, h. Furia, quatit flagrantia tædis NOTE

207 Sequitur locus, in quo poëta non modo luxuriatur, sed adeo ineptit, dum fabulas de rebus inferis non tantum molesta copia retexit; nam, etsi major earum pars ex interpolatione irrepsisse videri debet, tamen aliquas saltem, at vel illas a re alienas, a poëta profectas esse necesse est; verum etiam partes narrantis umbræ Culicis tribuit, qui justis sibi nondum persolutis necdum loca ea adierat, sed e longinquo pro

spexerat. Effigies, h. 1. eldwλov, ambra Culicis, ut bene Scaliger monuit. Mox v. 214 pro ea viscera dixit miro modo; dum corpus et corporis umbram cogitaret. cecinit convicia doctius quam fecit, ex antiquo sermone; ut in XII Tabb. occentare. Sed ab eventu v. 208 quorsum referemus? an, cecinit c. propter id, quod evenerat ? Nisi magis placet ad effigiem referre, ut ea sit tristis ab eventu.

Obvia Tisiphone, serpentibus undique comta,
Et flammas et sæva quatit mihi verbera pœnæ ;
Cerberus et diris flagrat latratibus ora,

Anguibus hinc atque hinc horrent cui colla reflexis,
Sanguineique micant ardorem luminis orbes.

220

Heu! quid ab officio digressa est gratia, cum te
Restitui superis leti jam limine ab ipso?
Præmia sunt pietatis ubi? pietatis honores
In vanas abiere vices; et rure recessit
Justitiæ prior illa fides; instantia vidi
Alterius, sine respectu mea fata relinquens;
Ad pariles agor eventus; fit pœna merenti;

225

lumina (faces), et flammas et verbera (flagella).-218. pœnæ, prave, ut facile in oculos incurrit. Pœna est Пown, Furia. conf. Scalig., et sic vett. edd. Male mutavit Bembus: pœnæ Cerberus. Heins. conj. pœnam, non video quam bene, vel pœnas.--219. Vulgo flagrant. Haud dubie flagrat fuit: Cerberus flagrat ora latratibus. Dicitur autem flagrare, calere, ardere, de repetito alicujus rei actu et intentione operæ. Notatum quoque flagrat video e Ms. Kæler. et Helmst. Scaliger emendat flagrans; supplendum erit: obvius fit. Jo. Schrader. tentat: pandens, aperit. Barthius XXI, 20 non nisi dura et contorta affert. At Heins. eleganter: Cerberea et d. flagrant 1. ora. Ita tamen et alteri versui medendum. Idem conj. Cerberus et diris acuens latratibus iram: sed tum deficit verbum.-220. arent cui colla vett. edd., quod cum Scaligero explicari possit, squalent repexis em. Heins., nam et supra 217 serpentibus undique comta. 221. orbes per se sunt oculi, et ii micant ardorem luminis sanguinei. Sed vett. edd. Sanguineumque : quod melius. Sic orbes luminis micant sanguineum ardorem. Ms. Helmst. Sanguineique ardore micant jam luminis orbes. Petav. Sanguineaque et orbos. Heins. conj. micant infandum. Jo. Schrader, ardentis luminis.-222. Sententiam non satis exploratam habeo. gratia tamen aut beneficium vel benevolentia, aut gratus beneficii accepti sensus est. Si prius, tum sententia est nimis forte arguta pro hoc poëta: Heu quare gratia, beneficentia et benevolentia mea, digressa est ab officio, scil. eo, quod mihi ipsi debebam. Cur mihi ipsi defui, dum alium servare studui. Sin alterum tenemus, queritur Culex de pietate et grata memoria, quæ officio et beneficio accepto non respondet. Alterum hoc melius poni arbitror; quantopere tu ab officio animi grati digressus es! discessisti. Taubmannus officium de beneficio accipit; quo sensu reliqua, ignoro. Ascensius reddit: heu quid est gratitudo, digressa ab officio grati animi?-223. lumine ab ipso Voss. et Petav.-224. Scaliger recte concinnius putat: Præmia ubi pietatis? ubi pietatis honores? In vanas abiere vices. Manifesta imitatio Virgiliani versus ex pr. Æneid. Hic pietatis honos? etc. in vanas vices eleganter pro, in vanum. Vices fuissent in retribuendo. et rure, h. e. heu etiam inter ruricolas abiit, recessit, Justitiæ fides, ornate pro justitia: sed in reddendo, quod debetur, fides cernitur. cf. Ge. II, 473. 474. Male Aldina et jure cum Petav. et Voss. iterumque recessit conj. Heins. -226. Bene cum Jo. Schrader. Jacobs em. Justitia et prior illa Fides. Mox i, vici vel adivi Heins. -228. Jam ab his inde verss., quæ sequuntur, meri sunt lusus versificatorum: in quibus tamen docti homines fuere. fit...fit. Scaliger hæc corrupta arbitratus emendat; sit pœna merenti: Pana

Poena fit exitium; modo sit dum grata voluntas!
Existat par officium! Feror avia carpens,
Avia Cimmerios inter distantia lucos:
Quem circa tristes densentur in omnia pœnæ.
Nam vinctus sedet immanis serpentibus Otos,
Devinctum moestus procul aspiciens Ephialten,
Conati cum sint quondam rescindere mundum;

230

235

sit exitium; modo, si cui grata voluntas, Existat par officium. Retineo saltem illud: modo sit dum; nisi malis: modo dum sit, pro dum modo sit grata voluntas et par officium, se. ut memoriam Culicis gratus colat. Poterat tamen et ferri; fit pœna merenti, h. mihi bene merenti; Pœna fit exitium ; h. e. et pro pœna, mercede, exitium infligitur. Quæ sequuntur putida sunt. Taceri hic nonnulla puta: tum pergit: sit ita: modo sit dum etc. (cum g. v. vett. edd.) dum modo sit grata voluntas! dum modo officium par beneficio neo existat! habebo hoc pro solatio. Paulo ante male interpungebatur plene post relinquens. Nam hoc significat: vidi alterius fata instantia: tum ego mea fata, vitæ meæ periculum, relinquens, negligens, sine respectu agor ad p. e., ad eandem mortem præsentem propero. Interpolatoris tamen manum etiam in toto loco agnoscere facile est. Forte a poëta profecta sunt tantum illa: Justitia et prior illa Fides! feror avia carpens.-231. Parum suaviter hæc avia distantia inter lucos. Unde inf. 258 magis distantia_limina.— 232. Quem circa. Etiam hunc versum ejiciendum censeo. Alienum esse arguit importuna junctura et structura. Nam quem de Culice accipiendum. Feror carpens (cursu, volatu) avia (loca), avia distantia, inter Cimmerios lucos, dum circa me pœnæ tristes densentur in omnia, h. quaquaversum, undique. Sic enim videtur posuisse. cf. inf. 241. Jacobs noster, densentur in agmina. Saltem Quos (lucos) circa legendum arbitrer. densentur recte revocatum. Alii densantur et pæne. Describit autem Tartarum. Ceterum Scaliger hic iterum plures versus transponit, nullo ad poëtam et sententiam cum fructu, me quidem arbitro. Scilicet post 232 Quem circa, inserit v. 247 Atque alias alio densent super a. t.; tum 238 Terreor etc.-233. victus al. mastus Petav. Mox Othon pessime dederant. Est'ròs satis notus vel ex Od. A. 307.—234. Devinctum lego, h. pariter vinctum. Id quoque Asulanus et Bembus ediderant. Intelligit Aloidas ex Æn. vi, 582. Vulgo: Devictum. Edd. vett. aliquot Devictus. Ceterum alligatos columnæ Aloidas et alii dixere; sed sibi aversos. Hygin. f. 28 Qui ad Inferos dicuntur hanc pœnam pati: Ad columnam aversi alter ab altero serpentibus sunt deligati. Est Strix inter columnam sedens, ad quam sunt delegati. Postrema corrupta sunt, nisi, quod suspicor, ab alia manu assuta; saltem: et Strix in columna sedens.— 235. Conati quondam cum sint incendere vulgg., prave; natum ex inscendere. escendere conj. Heins. In promtu erat rescindere e v. 583 Æn. vi et Ge. I,

NOTE

230 Ad loca infera delatus vagatur per avia lucorum Cimmeriorum, quos hic in remotis Orci partibus versus Tartari limina collocat. In Tartaro enim sceleratorum supplicia prospicere debuit Culex: Oti, Ephialtæ, Tityi, Tantali, Danaidum, Medea,

Philomela et Procnes, Eteoclis et Polynicis usque ad v. 259. Inde ad Sedes Piorum (ad quas vs. 295 sq. pervenit) defertur: sed in limine Campos Lugentium prospicit: inque iis heroidas Alcestin, Penelopen, Eurydicen. feror carpens, carpo avia.