Confossus, placidaque ibi demum morte quievit. Fortunati ambo, si quid mea carmina possunt, Nulla dies umquam memori vos eximet aevo, Dum domus AEneae Capitoli immobile saxum Accolet, imperiumque pater Romanus habebit. Victores praeda Rutuli spoliisque potiti Volscentem exanimum flentes in castra ferebant. Nec minor in castris luctus, Rhamnete reperto Exsangui, et primis una tot caede peremptis, 449 Sarranoque, Numaque; ingens concursus ad ipsa Corpora, seminecesque viros, tepidaque recentem Caede locum, et pleno spumantes sanguine rivos. Agnoscunt spolia inter se, galeamque nitentem Messapi, et multo phaleras sudore receptas. Et jam prima novo spargebat lumine terras Tithoni croceum linquens Aurora cubile.
Jam sole infuso, jam rebus luce retectis, Turnus in arma viros, armis circumdatus ipse, Suscitat, aeratasque acies in prœlia cogit: Quisque suos; variisque acuunt rumoribus iras.460 Quin ipsa arrectis, visu miserabile, in hastis Praefigunt capita, et multo clamore sequuntur, Euryali et Nisi.
AEneadae duri murorum in parte sinistra Opposuere aciem; nam dextera cingitur amni; Ingentesque tenent fossas, et turribus altis Stant maesti: simul ora virúm praefixa movebant, Nota nimis miseris, atroque fluentia tabo.
Piagato, e l'alma in bel sopor vi esala. Coppia felice, ah! se vivran miei carmi, Di non fia, che d'oblio tuoi fasti asperga, Finchè i figli d'Enea l'immoto accolga
Tarpeo gran sasso, e il Roman padre imperi. Colta la preda, i vincitor Volscente
Portan fra i pianti al marzio chiostro. Un lutto
Quì regna ugual, visto un Rannete esangue; Visti più eroi, Numa e Sarrano, involti
Nel rio macel. Corrono in frotta e a' freddi Corpi e a' languenti, e ove ancor fuma il fresco Scempio, e ove spuma a pieni rivi il sangue. Scernon spoglie da spoglie, e il tuo, Messapo, Bell'elmo, e i fregi a gran sudor ripresi. E allor dal croceo uscía Titonio letto, Spargendo il suol di nuovi rai, l'Aurora.
Già infuso il sol, reso alle cose il lume,
Turno all' armi i guerrier, già desso in armi, Desta, e a tenzon stende gli accinti: ogn' altro Fa i suoi sfilar, l'ire col dir ne irrita. Anzi erette lungh'aste (ahi! flebil vista) D'Eurialo e Niso alzan le teste infitte, E a gara ognun con rio clamor le insulta. Del muro i ferrei Teucri al manco lato Locaro arcier; ch'argin dell'altro è il fiume; Gli ampli fossi occuparo e l'ardue torri.
Di duol stan carchi: han que' due teschi al guardo Lor noti ahi! troppo, anco di tabe intrisi.
Interea pavidam volitans pennata per urbem Nuntia fama ruit, matrisque adlabitur aures 470 Euryali: at subitus miserae calor ossa reliquit; Excussi manibus radii, revolutaque pensa: Evolat infelix, et femineo ululatu,
Scissa comam, muros amens atque agmina cursu Prima petit: non illa virúm, non illa pericli Telorumque memor; caelum dehinc questibus implet: Hunc ego te, Euryale, adspicio? tune ille, senectae Sera meae requies? potuisti linquere solam, Crudelis? nec te, sub tanta pericula missum, Affari extremùm miserae data copia matri? 480 Heu! terra ignota, canibus date praeda Latinis Alitibusque, jaces! nec te, tua funera, mater Produxi, pressive oculos, aut vulnera lavi, Veste tegens, tibi quam noctes festina diesque Urgebam, et tela curas solabar aniles! Quò sequar, aut quae nunc artus, avulsaque membra Et funus lacerum, tellus habet? Hoc mihi de te, Nate, refers? hoc sum terraque marique secuta? Figite me, si qua est pietas; in me omnia tela Conjicite, o Rutuli; me primam absumite ferro. 490 Aut tu, magne pater divům, miserere, tuoque Invisum hoc detrude caput sub tartara telo, Quando aliter nequeo crudelem abrumpere vitam. Hoc fletu concussi animi, maestusque per omnes It gemitus: torpent infractae ad prælia vires. Illam incendentem luctus Idacus et Actor,
Scorre intanto pel borgo a torbid'ale
Nuncia la fama, e l'infelice assalta
Madre d'Eurialo: orror la ghiaccia, e l'esce Di man la spuola, escon di sesta i licci. L'egra fuor sbalza; urla e singhiozza; i crini Strappasi, e al muro e al primo stuol, qual ebbra, Corre: non rischi ella rammenta o cura,
Non armi o schiere; e il ciel di lagni assorda: Figlio, ahi! qual ti vegg'io! tu dunque, il folcro De' cadenti miei dì, lasciarmi sola?
Crudel! nè teco, anzi al fatal cimento, Poter lassa alternar gli accenti estremi?
Ah! in terra ignota, ai Latin cani e augelli Preda, ti stai! nè te al tuo rogo io madre Trassi, o ti chiusi i rai, le piaghe astersi, Del manto le coprii, che notte e giorno Presta ti ordía, del senil peso a scarco! Eurialo ah! dove or sei? le tronche e sparte Membra qual terra ha in sen? Di te qual m'offri Scena! e io n'andai per mari e terre in cerca? Deh! per pietà mi trafiggete; ogn'arme Piombi, o Rutuli, in me; prim'ostia io cada. Tu almen, gran Giove, ah! miserere, e spingi Col fulmin tuo quest'egro capo all'orco,
S'altro a troncarmi il tristo fil non sorge.
Scosse i cuor questo pianto, e un gemer mesto Per tutti andò: langue ogni nerbo all'armi. L'egra, che accende il duol, da Idéo, da Attorre,
Ilionei monitu, et multùm lacrymantis Iuli, Corripiunt, interque manus sub tecta reponunt. At tuba terribilem sonitum procul aere canoro Increpuit: sequitur clamor, caelumque remugit.500 Accelerant, acta pariter testudine, Volsci, Et fossas implere parant, ac vellere vallum. Quaerunt pars aditum, et scalis ascendere muros, Quà rara est acies, interlucetque corona
Non tam spissa viris. Telorum effundere contra Omne genus Teucri, ac duris detrudere contis, Assueti longo muros defendere bello.
Saxa quoque infesto volvebant pondere, si qua Possent tectam aciem perrumpere; quum tamen omnes Ferre juvat subter densa testudine casus. 510 Nec jam sufficiunt; nam, quà globus imminet ingens, Immanem Teucri molem volvuntque ruuntque, Quae stravit Rutulos late; armorumque resolvit Tegmina. Nec curant caeco contendere marte Amplius audaces Rutuli; sed pellere vallo Missilibus certant.
Parte alia horrendus visu quassabat Etruscam Pinum, et fumiferos infert Mezentius ignes. At Messapus, equúm domitor, Neptunia proles, Rescindit vallum, et scalas in mœnia poscit.
Vos, o Calliope, precor, adspirate canenti, Quas ibi tunc ferro strages, quae funera Turnus Ediderit, quem quisque virum demiserit Orco; Et mecum ingentes oras evolvite belli.
« 前へ次へ » |