ページの画像
PDF
ePub

Confossus, placidaque ibi demum morte quievit.
Fortunati ambo, si quid mea carmina possunt,
Nulla dies umquam memori vos eximet aevo,
Dum domus AEneae Capitoli immobile saxum
Accolet, imperiumque pater Romanus habebit.
Victores praeda Rutuli spoliisque potiti
Volscentem exanimum flentes in castra ferebant.
Nec minor in castris luctus, Rhamnete reperto
Exsangui, et primis una tot caede peremptis, 449
Sarranoque, Numaque; ingens concursus ad ipsa
Corpora, seminecesque viros, tepidaque recentem
Caede locum, et pleno spumantes sanguine rivos.
Agnoscunt spolia inter se, galeamque nitentem
Messapi, et multo phaleras sudore receptas.
Et jam prima novo spargebat lumine terras
Tithoni croceum linquens Aurora cubile.

Jam sole infuso, jam rebus luce retectis,
Turnus in arma viros, armis circumdatus ipse,
Suscitat, aeratasque acies in prœlia cogit:
Quisque suos; variisque acuunt rumoribus iras.460
Quin ipsa arrectis, visu miserabile, in hastis
Praefigunt capita, et multo clamore sequuntur,
Euryali et Nisi.

AEneadae duri murorum in parte sinistra
Opposuere aciem; nam dextera cingitur amni;
Ingentesque tenent fossas, et turribus altis
Stant maesti: simul ora virúm praefixa movebant,
Nota nimis miseris, atroque fluentia tabo.

[ocr errors][merged small]

Piagato, e l'alma in bel sopor vi esala.
Coppia felice, ah! se vivran miei carmi,
Di non fia, che d'oblio tuoi fasti asperga,
Finchè i figli d'Enea l'immoto accolga

Tarpeo gran sasso, e il Roman padre imperi.
Colta la preda, i vincitor Volscente

Portan fra i pianti al marzio chiostro. Un lutto

Quì regna ugual, visto un Rannete esangue;
Visti più eroi, Numa e Sarrano, involti

Nel rio macel. Corrono in frotta e a' freddi
Corpi e a' languenti, e ove ancor fuma il fresco
Scempio, e ove spuma a pieni rivi il sangue.
Scernon spoglie da spoglie, e il tuo, Messapo,
Bell'elmo, e i fregi a gran sudor ripresi.
E allor dal croceo uscía Titonio letto,
Spargendo il suol di nuovi rai, l'Aurora.

Già infuso il sol, reso alle cose il lume,

Turno all' armi i guerrier, già desso in armi,
Desta, e a tenzon stende gli accinti: ogn' altro
Fa i suoi sfilar, l'ire col dir ne irrita.
Anzi erette lungh'aste (ahi! flebil vista)
D'Eurialo e Niso alzan le teste infitte,
E a gara ognun con rio clamor le insulta.
Del muro i ferrei Teucri al manco lato
Locaro arcier; ch'argin dell'altro è il fiume;
Gli ampli fossi occuparo e l'ardue torri.

Di duol stan carchi: han que' due teschi al guardo Lor noti ahi! troppo, anco di tabe intrisi.

Interea pavidam volitans pennata per urbem
Nuntia fama ruit, matrisque adlabitur aures 470
Euryali: at subitus miserae calor ossa reliquit;
Excussi manibus radii, revolutaque pensa:
Evolat infelix, et femineo ululatu,

Scissa comam, muros amens atque agmina cursu
Prima petit: non illa virúm, non illa pericli
Telorumque memor; caelum dehinc questibus implet:
Hunc ego te, Euryale, adspicio? tune ille, senectae
Sera meae requies? potuisti linquere solam,
Crudelis? nec te, sub tanta pericula missum,
Affari extremùm miserae data copia matri? 480
Heu! terra ignota, canibus date praeda Latinis
Alitibusque, jaces! nec te, tua funera, mater
Produxi, pressive oculos, aut vulnera lavi,
Veste tegens, tibi quam noctes festina diesque
Urgebam, et tela curas solabar aniles!
Quò sequar, aut quae nunc artus, avulsaque membra
Et funus lacerum, tellus habet? Hoc mihi de te,
Nate, refers? hoc sum terraque marique secuta?
Figite me, si qua est pietas; in me omnia tela
Conjicite, o Rutuli; me primam absumite ferro. 490
Aut tu, magne pater divům, miserere, tuoque
Invisum hoc detrude caput sub tartara telo,
Quando aliter nequeo crudelem abrumpere vitam.
Hoc fletu concussi animi, maestusque per omnes
It gemitus: torpent infractae ad prælia vires.
Illam incendentem luctus Idacus et Actor,

Scorre intanto pel borgo a torbid'ale

Nuncia la fama, e l'infelice assalta

Madre d'Eurialo: orror la ghiaccia, e l'esce
Di man la spuola, escon di sesta i licci.
L'egra fuor sbalza; urla e singhiozza; i crini
Strappasi, e al muro e al primo stuol, qual ebbra,
Corre: non rischi ella rammenta o cura,

Non armi o schiere; e il ciel di lagni assorda:
Figlio, ahi! qual ti vegg'io! tu dunque, il folcro
De' cadenti miei dì, lasciarmi sola?

Crudel! nè teco, anzi al fatal cimento,
Poter lassa alternar gli accenti estremi?

Ah! in terra ignota, ai Latin cani e augelli
Preda, ti stai! nè te al tuo rogo io madre
Trassi, o ti chiusi i rai, le piaghe astersi,
Del manto le coprii, che notte e giorno
Presta ti ordía, del senil peso a scarco!
Eurialo ah! dove or sei? le tronche e sparte
Membra qual terra ha in sen? Di te qual m'offri
Scena! e io n'andai per mari e terre in cerca?
Deh! per pietà mi trafiggete; ogn'arme
Piombi, o Rutuli, in me; prim'ostia io cada.
Tu almen, gran Giove, ah! miserere, e spingi
Col fulmin tuo quest'egro capo all'orco,

S'altro a troncarmi il tristo fil non sorge.

Scosse i cuor questo pianto, e un gemer mesto Per tutti andò: langue ogni nerbo all'armi. L'egra, che accende il duol, da Idéo, da Attorre,

Ilionei monitu, et multùm lacrymantis Iuli,
Corripiunt, interque manus sub tecta reponunt.
At tuba terribilem sonitum procul aere canoro
Increpuit: sequitur clamor, caelumque remugit.500
Accelerant, acta pariter testudine, Volsci,
Et fossas implere parant, ac vellere vallum.
Quaerunt pars aditum, et scalis ascendere muros,
Quà rara est acies, interlucetque corona

Non tam spissa viris. Telorum effundere contra
Omne genus Teucri, ac duris detrudere contis,
Assueti longo muros defendere bello.

Saxa quoque infesto volvebant pondere, si qua
Possent tectam aciem perrumpere; quum tamen omnes
Ferre juvat subter densa testudine casus. 510
Nec jam sufficiunt; nam, quà globus imminet ingens,
Immanem Teucri molem volvuntque ruuntque,
Quae stravit Rutulos late; armorumque resolvit
Tegmina. Nec curant caeco contendere marte
Amplius audaces Rutuli; sed pellere vallo
Missilibus certant.

Parte alia horrendus visu quassabat Etruscam
Pinum, et fumiferos infert Mezentius ignes.
At Messapus, equúm domitor, Neptunia proles,
Rescindit vallum, et scalas in mœnia poscit.

520

Vos, o Calliope, precor, adspirate canenti, Quas ibi tunc ferro strages, quae funera Turnus Ediderit, quem quisque virum demiserit Orco; Et mecum ingentes oras evolvite belli.

« 前へ次へ »