ページの画像
PDF
ePub

Di triegua ordir' sei giorni e sei; cui ferma,
Per selve in monti impune gían commisti
Teucri e Latin: suona il colpito a scure
Frassino altier; l'aereo, pin s'atterra;
Nè a cunei aprir cedri odorati e querce,
Nè orni cessan portar su stridul plaustro.
D'un tanto duol nunzia precorsa a volo
Già Evandro empiè, reggia e città, la fama,
Che or or dicea gran vincitor Pallante.
Corron ratti alle porte, e meste faci
Tolgon gli Arcadi al rito: in lunga lista
La via fiammeggia, e ampia divide i campi.
De' Troj lo stuol, che opposto vien, le schiere
Piagnenti addoppia. Al cui por piè nell' egra
Città, d'omei tutta la empier' le madri.
Fren non v' ha per Evandro; in mezzo erompe;
Fa il féretro por giù; boccon sul figlio

Cade, e strettosi a lui lagrima e geme;
E a stento alfin schiude a tai voci il varco:
No, tai non fur le tue promesse, o figlio,
D'ir cauto incontro a crudo marte! ah! tema
Feami il saper, quanto in suo nascer possa
D'armi l'onor, di prima palma il dolce.
Misero primo fior! d'attigua guerra
Scuola feral! vani miei voti, illusi
Da tutti i dei! Te in tuo morir felice,
Nè a tal strazio serbata, alma consorte!
Vivendo io vinsi il mio destin, per orbo

169

Restarem ut genitor. Troum socia arma secutum
Obruerent Rutuli telis! animam ipse dedissem;
Atque haec pompa domum me, non Pallanta, referret!
Nec vos arguerim, Teucri, nec fœdera, nec quas
Junximus hospitio dextras: sors ista senectae
Debita erat nostrae. Quòd si immatura manebat
Mors natum; caesis Volscorum millibus ante,
Ducentem in Latium Teucros cecidisse juvabit.
Quin ego non alio digner te funere, Palla,
Quàm pius AEneas, et quàm magni Phryges, et quàm
Tyrrhenique duces, Tyrrhenúm exercitus omnis:
Magna tropaea ferunt, quos dat tua dextera leto.
Tu quoque nunc stares immanis truncus in armis,
Esset par aetas, et idem si robur ab annis,
Turne. Sed infelix Teucros quid demoror armis?
Vadite, et haec memores regi mandata referte:
Quòd vitam moror invisam, Pallante perempto,
Dextera caussa tua est, Turnum gnatoque patrique
Quam debere vides: meritis vacat hic tibi solus
Fortunaeque locus. Non vitae gaudia quaero, 180
Nec fas; sed gnato manes perferre sub imos.

Aurora interea miseris mortalibus almam
Extulerat lucem, referens opera atque labores.
Jam pater AEneas, jam curvo in littore Tarcho
Constituére pyras; huc corpora quisque suorum
More tulere patrum; subjectisque ignibus atris
Conditur in tenebras altum caligine caelum.
Ter circum accensos, cincti fulgentibus armis,

Restar. Co' Teucri ito foss' io là in campo!
Ben m'opprimean Rutuli teli! io dava
L'alma; e trarrían me, non Pallante, a lutto!
Nè voi, Troj, nè la lega, o il mutuo accuso
Pegno ospital: ah! si dovea tal colpo
A mia vecchiezza. Almen, se acerba il figlio
Morte attendea, colto il godrò, de' Volsci ·
Fatto macel, schiuso a' Trojani il regno.
Nè oltr' io d'onor degno t'avrò, Pallante,
Che t'ebbe il pio Signor, che i magni Frigi,
Che i Toschi duci, e ogni lor schiera: insigni
Portan trofei d'ostie al tuo braccio. In armi
Qui pur staría tuo maggior tronco, o Turno,
Se ugual l'età, se ugual degli anni il nerbo,
Pallante avea. Ma che vi tardo, o prodi?
Ite, e per voi m'oda il re vostro a dirgli:
Che, spento il figlio, ingrata vita io soffra,
Tua destra il fa, che al figlio debbe e al padre
Turno immolar: questo sol vôto al merto
Vaca e al destin. Non vo' nè posso in vita
Goder; ma nunzio irne al garzon tra l'ombre.
L'aurora intanto almo chiaror diffuse,

Che a' suoi lavor l'egro mortal rappella.
Già Tarconte, già Enea, le pire al lido
Alzar'; quà ognun sul prisco rito i corpi
Recò de' suoi; gli ardon funerei fuochi,
E al fumo il ciel di tenebría s'opaca.
Tre volte, in lucid'armi, intorno al rogo

190

Decurrêre rogos; ter maestum funeris ignem
Lustravere in equis, ululatusque ore dedere.
Spargitur et tellus lacrymis, sparguntur et arma:
It caelo clamorque virúm, clangorque tubarum.
Hinc alii spolia occisis derepta Latinis
Conjiciunt igni, galeas, ensesque decoros,
Frenaque, ferventesque rotas; pars munera nota,
Ipsorum clypeos, et non felicia tela.

Multa boum circa mactantur corpora morti;
Setigerosque sues, raptasque ex omnibus agris
In flammam jugulant pecudes: tum littore toto
Ardentes spectant socios, semiustaque servant 200
'Busta; neque avelli possunt, nox humida donec
Invertit caelum stellis fulgentibus aptum.

Nec minus et miseri diversa in parte Latini
Innumeras struxere pyras, et corpora partim
Multa virúm terrae infodiunt, avectaque partim
Finitimos tollunt in agros, urbique remittunt.
Cetera, confusaeque ingentem caedis acervum,
Nec numero nec honore cremant. Tunc undique vasti
Certatim crebris collucent ignibus agri.
Tertia lux gelidam caelo dimoverat umbram,
Maerentes altum cinerem et confusa ruebant
Ossa focis, tepidoque onerabant aggere terrae.
Jam verò in tectis praedivitis urbe Latini
Praecipuus fragor, et longi pars màxima luctus:
Hic matres miseraeque nurus, hic cara sororum
Pectora maerentum, puerique parentibus orbi,

210

Giraro a piè; tre il mesto vampo in sella
Cerchiar' lustrando, e in flebil tuon dier urli.
Bagnan lagrime il suol, bagnano l'armi:
D'uomin clamor, squillo di trombe, introna.
Chi getta poi dentro all' ardor le spoglie
Tolte a' spenti Latin, bei brandi ed elmi,
Freni e fervide ruote; e chi le infauste
Degli arsi a scampo aste lor note e targhe.
Mandrie di buoi sacran là intorno a morte;
E ispidi verri, e da ogni campo tolte
Sgozzan greggie alla fiamma: e in tutto il lido
Miran socii bruciar, mezz'arse pire
Guardan; nè san partir, finchè le stelle,
Rivolto il ciel, l'umida notte allumi.

Lassi anch'essi i Latin cataste altrove
Fer cento e cento, e molti corpi ascose
Cavo terren, molti n'andar' tradotti

Ne' campi affini, e alla città ritratti.

Gli altri a gran mucchi ardon confusi e misti,
Senza ruol, senza onor. Di spessi fuochi
Splendono a gara i vasti campi intorno.
Già surto il terzo dì, smovean dolenti
La cener alta, e le confuse a bragge
Ossa togliean, calde chiudeanle in tombe.

Ma il maggior rombo, e il lamentío più tristo L'ampia Latina aula e cittade inonda:

Qui madri e nuore in rio squallor, qui mestę
Sorelle, e figli orbi di padre, in ira
VIRGIL. Eneid. Tom. II.

K k

« 前へ次へ »