Di triegua ordir' sei giorni e sei; cui ferma, Per selve in monti impune gían commisti Teucri e Latin: suona il colpito a scure Frassino altier; l'aereo, pin s'atterra; Nè a cunei aprir cedri odorati e querce, Nè orni cessan portar su stridul plaustro. D'un tanto duol nunzia precorsa a volo Già Evandro empiè, reggia e città, la fama, Che or or dicea gran vincitor Pallante. Corron ratti alle porte, e meste faci Tolgon gli Arcadi al rito: in lunga lista La via fiammeggia, e ampia divide i campi. De' Troj lo stuol, che opposto vien, le schiere Piagnenti addoppia. Al cui por piè nell' egra Città, d'omei tutta la empier' le madri. Fren non v' ha per Evandro; in mezzo erompe; Fa il féretro por giù; boccon sul figlio
Cade, e strettosi a lui lagrima e geme; E a stento alfin schiude a tai voci il varco: No, tai non fur le tue promesse, o figlio, D'ir cauto incontro a crudo marte! ah! tema Feami il saper, quanto in suo nascer possa D'armi l'onor, di prima palma il dolce. Misero primo fior! d'attigua guerra Scuola feral! vani miei voti, illusi Da tutti i dei! Te in tuo morir felice, Nè a tal strazio serbata, alma consorte! Vivendo io vinsi il mio destin, per orbo
Restarem ut genitor. Troum socia arma secutum Obruerent Rutuli telis! animam ipse dedissem; Atque haec pompa domum me, non Pallanta, referret! Nec vos arguerim, Teucri, nec fœdera, nec quas Junximus hospitio dextras: sors ista senectae Debita erat nostrae. Quòd si immatura manebat Mors natum; caesis Volscorum millibus ante, Ducentem in Latium Teucros cecidisse juvabit. Quin ego non alio digner te funere, Palla, Quàm pius AEneas, et quàm magni Phryges, et quàm Tyrrhenique duces, Tyrrhenúm exercitus omnis: Magna tropaea ferunt, quos dat tua dextera leto. Tu quoque nunc stares immanis truncus in armis, Esset par aetas, et idem si robur ab annis, Turne. Sed infelix Teucros quid demoror armis? Vadite, et haec memores regi mandata referte: Quòd vitam moror invisam, Pallante perempto, Dextera caussa tua est, Turnum gnatoque patrique Quam debere vides: meritis vacat hic tibi solus Fortunaeque locus. Non vitae gaudia quaero, 180 Nec fas; sed gnato manes perferre sub imos.
Aurora interea miseris mortalibus almam Extulerat lucem, referens opera atque labores. Jam pater AEneas, jam curvo in littore Tarcho Constituére pyras; huc corpora quisque suorum More tulere patrum; subjectisque ignibus atris Conditur in tenebras altum caligine caelum. Ter circum accensos, cincti fulgentibus armis,
Restar. Co' Teucri ito foss' io là in campo! Ben m'opprimean Rutuli teli! io dava L'alma; e trarrían me, non Pallante, a lutto! Nè voi, Troj, nè la lega, o il mutuo accuso Pegno ospital: ah! si dovea tal colpo A mia vecchiezza. Almen, se acerba il figlio Morte attendea, colto il godrò, de' Volsci · Fatto macel, schiuso a' Trojani il regno. Nè oltr' io d'onor degno t'avrò, Pallante, Che t'ebbe il pio Signor, che i magni Frigi, Che i Toschi duci, e ogni lor schiera: insigni Portan trofei d'ostie al tuo braccio. In armi Qui pur staría tuo maggior tronco, o Turno, Se ugual l'età, se ugual degli anni il nerbo, Pallante avea. Ma che vi tardo, o prodi? Ite, e per voi m'oda il re vostro a dirgli: Che, spento il figlio, ingrata vita io soffra, Tua destra il fa, che al figlio debbe e al padre Turno immolar: questo sol vôto al merto Vaca e al destin. Non vo' nè posso in vita Goder; ma nunzio irne al garzon tra l'ombre. L'aurora intanto almo chiaror diffuse,
Che a' suoi lavor l'egro mortal rappella. Già Tarconte, già Enea, le pire al lido Alzar'; quà ognun sul prisco rito i corpi Recò de' suoi; gli ardon funerei fuochi, E al fumo il ciel di tenebría s'opaca. Tre volte, in lucid'armi, intorno al rogo
Decurrêre rogos; ter maestum funeris ignem Lustravere in equis, ululatusque ore dedere. Spargitur et tellus lacrymis, sparguntur et arma: It caelo clamorque virúm, clangorque tubarum. Hinc alii spolia occisis derepta Latinis Conjiciunt igni, galeas, ensesque decoros, Frenaque, ferventesque rotas; pars munera nota, Ipsorum clypeos, et non felicia tela.
Multa boum circa mactantur corpora morti; Setigerosque sues, raptasque ex omnibus agris In flammam jugulant pecudes: tum littore toto Ardentes spectant socios, semiustaque servant 200 'Busta; neque avelli possunt, nox humida donec Invertit caelum stellis fulgentibus aptum.
Nec minus et miseri diversa in parte Latini Innumeras struxere pyras, et corpora partim Multa virúm terrae infodiunt, avectaque partim Finitimos tollunt in agros, urbique remittunt. Cetera, confusaeque ingentem caedis acervum, Nec numero nec honore cremant. Tunc undique vasti Certatim crebris collucent ignibus agri. Tertia lux gelidam caelo dimoverat umbram, Maerentes altum cinerem et confusa ruebant Ossa focis, tepidoque onerabant aggere terrae. Jam verò in tectis praedivitis urbe Latini Praecipuus fragor, et longi pars màxima luctus: Hic matres miseraeque nurus, hic cara sororum Pectora maerentum, puerique parentibus orbi,
Giraro a piè; tre il mesto vampo in sella Cerchiar' lustrando, e in flebil tuon dier urli. Bagnan lagrime il suol, bagnano l'armi: D'uomin clamor, squillo di trombe, introna. Chi getta poi dentro all' ardor le spoglie Tolte a' spenti Latin, bei brandi ed elmi, Freni e fervide ruote; e chi le infauste Degli arsi a scampo aste lor note e targhe. Mandrie di buoi sacran là intorno a morte; E ispidi verri, e da ogni campo tolte Sgozzan greggie alla fiamma: e in tutto il lido Miran socii bruciar, mezz'arse pire Guardan; nè san partir, finchè le stelle, Rivolto il ciel, l'umida notte allumi.
Lassi anch'essi i Latin cataste altrove Fer cento e cento, e molti corpi ascose Cavo terren, molti n'andar' tradotti
Ne' campi affini, e alla città ritratti.
Gli altri a gran mucchi ardon confusi e misti, Senza ruol, senza onor. Di spessi fuochi Splendono a gara i vasti campi intorno. Già surto il terzo dì, smovean dolenti La cener alta, e le confuse a bragge Ossa togliean, calde chiudeanle in tombe.
Ma il maggior rombo, e il lamentío più tristo L'ampia Latina aula e cittade inonda:
Qui madri e nuore in rio squallor, qui mestę Sorelle, e figli orbi di padre, in ira VIRGIL. Eneid. Tom. II.
« 前へ次へ » |