ページの画像
PDF
ePub

Nec mora, nec requies; vasto certamine tendunt.
Hic mentem AEneae genetrix pulcherrima misit,
Iret ut ad muros, urbique adverteret agmen
Ociùs, et subita turbaret clade Latinos.

560

Ille, ut, vestigans diversa per agmina Turnum,
Huc atque huc acies circumtulit, adspicit urbem
Immunem tanti belli atque impunè quietam.
Continuò pugnae accendit majoris imago.
Mnesthea, Sergestumque vocat, fortemque Serestum,
Ductores; tumulumque capit, quò cetera Teucrúm
Concurrit legio; nec scuta aut spicula densi
Deponunt. Celso medius stans aggere fatur:
Nequa meis esto dictis mora; Juppiter hàc stat:
Neu quis ob inceptum subitum mihi segnior ito.
Urbem hodie, caussam belli, regna ipsa Latini,
Ni frenum accipere et victi parere fatentur,
Eruam, et aequa solo fumantia culmina ponam.
Scilicet exspectem libeat dum prælia Turno
Nostra pati, rursusque velit concurrere victus?
Hoc caput, o cives, haec belli summa nefandi.
Ferte faces propere, fœdusque reposcite flammis.
Dixerat: atque animis pariter certantibus omnes
Dant cuneum, densaque ad muros mole feruntur.
Scalae improvisò, subitusque apparuit ignis.
Discurrunt alii ad portas, primosque trucidant;
Ferrum alii torquent, et obumbrant aethera telis.
Ipse inter primos dextram sub monia tendit
AEneas, magnaque incusat voce Latinum:

570

580

Posa o indugio non v'è; tutt' arde il campo.

Qui al figlio in cuor pon Citerea, ch'ei tenda
Tosto alle mura, e i suoi là rechi, e desto
Subito orror, gli ansii Latin sconvolga.
Poichè, a tracciar per mille file un Turno,
Rotò il guardo quà e là, Laurento avvisa
Scevro d'ogni tal guerra e queto impune.
Già di pugna maggior l'idea l'accende.
Mnestéo, Sergesto e il pro Seresto ei chiama;
Prende un poggio fra lor: là tutta accorre
L'oste de' Troj; nè in sì gran frotta un smette
Lo scudo o i dardi. Alto sta in mezzo, e parla:
Foga al mio dir; Giove è per noi: men ratto,
Perchè nuovo è il pensier, nessun mi vada.
Oggi e reggia e città, cagion di guerra,

Se al fren non venga e al nuovo giogo il vinto,
Schiantar vogl' io, stender fumanti al suolo.
Che inerte io stia, finchè mia lotta a Turno
Piaccia soffrir, vinto armeggiar? Miei fidi,
E il capo e il fin dell' empia guerra è questo.
Quà faci, olà; vendichin fiamme il patto.
Si disse: e tutti ecco veloci a gara

Far conio, e girne in densa mole ai muri.
Ecco apparir scale repente e fuochi.
Chi alle porte trascorre, e i primi ancide;

Chi a ferro archeggia, e il ciel di dardi adombra.
Enea fra i primi alla città la destra

Tende, e Latin sgrida a gran voce: e giura

Testaturque deos iterum se ad prælia cogi,
Bis jam Italos hostes, haec altera fœdera rumpi.
Exoritur trepidos inter discordia cives:

Urbem alii reserare jubent, et pandere portas
Dardanidis, ipsumque trahunt in mania regem;
Arma ferunt alii, et pergunt defendere muros.
Inclusas ut quum latebroso in pumice pastor
Vestigavit apes, fumoque implevit amaro;
Illae intus trepidae rerum per cerea castra
Discurrunt, magnisque acuunt stridoribus iras: 590
Volvitur ater odor tectis, tum murmure caeco
Intus saxa sonant; vacuas it fumus ad auras.
Accidit haec fessis etiam fortuna Latinis,
Quae totam luctu concussit funditus urbem.
Regina, ut tectis venientem prospicit hostem,
Incessi muros, ignes ad tecta volare;
Nusquam acies contra Rutulas, nulla agmina Turni:
Infelix pugnae juvenem in certamine credit
Exstinctum; et, subito mentem turbata dolore,
Se caussam clamat crimenque caputque malorum;
Multaque per maestum demens effata furorem, 601
Purpureos moritura manu discindit amictus,
Et nodum informis leti trabe nectit ab alta.
Quam cladem miserae postquam accepere Latina,
Filia prima manu flavos Lavinia crines
Et roseas laniata genas; tum cetera circum
Turba furit: resonant late plangoribus aedes.
Hinc totam infelix vulgatur fama per urbem.

Che imprende astretto altra tenzon, che l'Italo
Due volte è ostil, rompe due volte i patti.
Discordia dentro e feral moto insorge:
Vuol altri a' Troj schiuse le porte, e date
In man le mura, e il re n'è tratto al margo;
Altri ne corre alla difesa, all' armi.

Tal, se pastor di cavo sasso in grembo
L'api adocchiò, d'atro vapor le avvolse;
Erra il trepido stuol pe' cerei chiostri
Smarrito, e l'ire alto stridendo aguzza:
Volge pel covo il mal odor, poi cupo
Suona dentro il ronzío; va il fumo all' aure.
E ah questo avvenne altro malor, che tutta
Empiè d'omei l'egra città. Quì Amata,
Visto il Trojan farsi alla rocca, invase
Le mura andar, volar le fiamme a' tetti;
Niun Rutulo apparir, null' uom di Turno:
Lassa, il garzon nel rio conflitto estinto
Crede; e al subito duol di senno uscita,
Vuol sè de' guai seme e fermento; e dette,
Pazza, più cose in flebil estro, squarcia
Sacra a morir le regie vesti, e intesse
D'indegna morte ad alta trave il nodo.
Come il reo fin l'egre Latine udiro,
Pria Lavinia la figlia il roseo volto

Si strazia e l'aureo crin; poi tutto intorno
Smania il drappel: suon d'ampio lutto introna.
L'acerbo avviso empie Laurento, e ogn'alma

610

Demittunt mentes: it scissa veste Latinus,
Conjugis attonitus fatis urbisque ruina,
Canitiem immundo perfusam pulvere turpans;
[Multaque se incusat qui non acceperit ante
Dardanium Ænean, generumque adsciverit ultro.]
Interea extremo bellator in aequore Turnus
Palantes sequitur paucos, jam segnior, atque
Jam minùs atque minùs successu laetus equorum.
Attulit hunc illi caecis terroribus aura

Commixtum clamorem, arrectasque impulit aures
Confusae sonus urbis, et illaetabile murmur.
Hei mihi! quid tanto turbantur monia luctu? 620
Quisve ruit tantus diversa clamor ab urbe?
Sic ait, adductisque amens subsistit habenis.
Atque huic, in faciem soror ut conversa Metisci
Aurigae currumque et equos et lora regebat,
Talibus occurrit dictis: Hàc, Turne, sequamur
Trojugenas, quà prima viam victoria pandit;
Sunt alii qui tecta manu defendere possint.
Ingruit AEneas Italis, et proelia miscet:
Et nos saeva manu mittamus funera Teucris.
Nec numero inferior, pugnae nec honore, recedes.
Turnus ad haec:

631

O soror, et dudum agnovi, quum prima per artem
Foedera turbasti, teque haec in bella dedisti:
Et nunc nequidquam fallis, dea. Sed quis olympo
Demissam tantos voluit te ferre labores?
An fratris miseri letum ut crudele videres?

« 前へ次へ »