Nec mora, nec requies; vasto certamine tendunt. Hic mentem AEneae genetrix pulcherrima misit, Iret ut ad muros, urbique adverteret agmen Ociùs, et subita turbaret clade Latinos.
Ille, ut, vestigans diversa per agmina Turnum, Huc atque huc acies circumtulit, adspicit urbem Immunem tanti belli atque impunè quietam. Continuò pugnae accendit majoris imago. Mnesthea, Sergestumque vocat, fortemque Serestum, Ductores; tumulumque capit, quò cetera Teucrúm Concurrit legio; nec scuta aut spicula densi Deponunt. Celso medius stans aggere fatur: Nequa meis esto dictis mora; Juppiter hàc stat: Neu quis ob inceptum subitum mihi segnior ito. Urbem hodie, caussam belli, regna ipsa Latini, Ni frenum accipere et victi parere fatentur, Eruam, et aequa solo fumantia culmina ponam. Scilicet exspectem libeat dum prælia Turno Nostra pati, rursusque velit concurrere victus? Hoc caput, o cives, haec belli summa nefandi. Ferte faces propere, fœdusque reposcite flammis. Dixerat: atque animis pariter certantibus omnes Dant cuneum, densaque ad muros mole feruntur. Scalae improvisò, subitusque apparuit ignis. Discurrunt alii ad portas, primosque trucidant; Ferrum alii torquent, et obumbrant aethera telis. Ipse inter primos dextram sub monia tendit AEneas, magnaque incusat voce Latinum:
Posa o indugio non v'è; tutt' arde il campo.
Qui al figlio in cuor pon Citerea, ch'ei tenda Tosto alle mura, e i suoi là rechi, e desto Subito orror, gli ansii Latin sconvolga. Poichè, a tracciar per mille file un Turno, Rotò il guardo quà e là, Laurento avvisa Scevro d'ogni tal guerra e queto impune. Già di pugna maggior l'idea l'accende. Mnestéo, Sergesto e il pro Seresto ei chiama; Prende un poggio fra lor: là tutta accorre L'oste de' Troj; nè in sì gran frotta un smette Lo scudo o i dardi. Alto sta in mezzo, e parla: Foga al mio dir; Giove è per noi: men ratto, Perchè nuovo è il pensier, nessun mi vada. Oggi e reggia e città, cagion di guerra,
Se al fren non venga e al nuovo giogo il vinto, Schiantar vogl' io, stender fumanti al suolo. Che inerte io stia, finchè mia lotta a Turno Piaccia soffrir, vinto armeggiar? Miei fidi, E il capo e il fin dell' empia guerra è questo. Quà faci, olà; vendichin fiamme il patto. Si disse: e tutti ecco veloci a gara
Far conio, e girne in densa mole ai muri. Ecco apparir scale repente e fuochi. Chi alle porte trascorre, e i primi ancide;
Chi a ferro archeggia, e il ciel di dardi adombra. Enea fra i primi alla città la destra
Tende, e Latin sgrida a gran voce: e giura
Testaturque deos iterum se ad prælia cogi, Bis jam Italos hostes, haec altera fœdera rumpi. Exoritur trepidos inter discordia cives:
Urbem alii reserare jubent, et pandere portas Dardanidis, ipsumque trahunt in mania regem; Arma ferunt alii, et pergunt defendere muros. Inclusas ut quum latebroso in pumice pastor Vestigavit apes, fumoque implevit amaro; Illae intus trepidae rerum per cerea castra Discurrunt, magnisque acuunt stridoribus iras: 590 Volvitur ater odor tectis, tum murmure caeco Intus saxa sonant; vacuas it fumus ad auras. Accidit haec fessis etiam fortuna Latinis, Quae totam luctu concussit funditus urbem. Regina, ut tectis venientem prospicit hostem, Incessi muros, ignes ad tecta volare; Nusquam acies contra Rutulas, nulla agmina Turni: Infelix pugnae juvenem in certamine credit Exstinctum; et, subito mentem turbata dolore, Se caussam clamat crimenque caputque malorum; Multaque per maestum demens effata furorem, 601 Purpureos moritura manu discindit amictus, Et nodum informis leti trabe nectit ab alta. Quam cladem miserae postquam accepere Latina, Filia prima manu flavos Lavinia crines Et roseas laniata genas; tum cetera circum Turba furit: resonant late plangoribus aedes. Hinc totam infelix vulgatur fama per urbem.
Che imprende astretto altra tenzon, che l'Italo Due volte è ostil, rompe due volte i patti. Discordia dentro e feral moto insorge: Vuol altri a' Troj schiuse le porte, e date In man le mura, e il re n'è tratto al margo; Altri ne corre alla difesa, all' armi.
Tal, se pastor di cavo sasso in grembo L'api adocchiò, d'atro vapor le avvolse; Erra il trepido stuol pe' cerei chiostri Smarrito, e l'ire alto stridendo aguzza: Volge pel covo il mal odor, poi cupo Suona dentro il ronzío; va il fumo all' aure. E ah questo avvenne altro malor, che tutta Empiè d'omei l'egra città. Quì Amata, Visto il Trojan farsi alla rocca, invase Le mura andar, volar le fiamme a' tetti; Niun Rutulo apparir, null' uom di Turno: Lassa, il garzon nel rio conflitto estinto Crede; e al subito duol di senno uscita, Vuol sè de' guai seme e fermento; e dette, Pazza, più cose in flebil estro, squarcia Sacra a morir le regie vesti, e intesse D'indegna morte ad alta trave il nodo. Come il reo fin l'egre Latine udiro, Pria Lavinia la figlia il roseo volto
Si strazia e l'aureo crin; poi tutto intorno Smania il drappel: suon d'ampio lutto introna. L'acerbo avviso empie Laurento, e ogn'alma
Demittunt mentes: it scissa veste Latinus, Conjugis attonitus fatis urbisque ruina, Canitiem immundo perfusam pulvere turpans; [Multaque se incusat qui non acceperit ante Dardanium Ænean, generumque adsciverit ultro.] Interea extremo bellator in aequore Turnus Palantes sequitur paucos, jam segnior, atque Jam minùs atque minùs successu laetus equorum. Attulit hunc illi caecis terroribus aura
Commixtum clamorem, arrectasque impulit aures Confusae sonus urbis, et illaetabile murmur. Hei mihi! quid tanto turbantur monia luctu? 620 Quisve ruit tantus diversa clamor ab urbe? Sic ait, adductisque amens subsistit habenis. Atque huic, in faciem soror ut conversa Metisci Aurigae currumque et equos et lora regebat, Talibus occurrit dictis: Hàc, Turne, sequamur Trojugenas, quà prima viam victoria pandit; Sunt alii qui tecta manu defendere possint. Ingruit AEneas Italis, et proelia miscet: Et nos saeva manu mittamus funera Teucris. Nec numero inferior, pugnae nec honore, recedes. Turnus ad haec:
O soror, et dudum agnovi, quum prima per artem Foedera turbasti, teque haec in bella dedisti: Et nunc nequidquam fallis, dea. Sed quis olympo Demissam tantos voluit te ferre labores? An fratris miseri letum ut crudele videres?
« 前へ次へ » |