ページの画像
PDF
ePub

Fa vil: Latin va in fesso manto; il fiede
La cadente città, la sposa esangue;
Squallido i crin d'immonda polve intride;
[E assai s'incolpa in che l' Eroe non anzi
Spontaneo accolse, e in gener suo nol chiese.]
Turno intanto a tenzon nel piano estremo,
Languido omai, pochi dispersi insegue,
Men sempre e men lieto al volar del cocchio.
Misti a' ciechi terror quest'urli e lagni

Dall' aura ei bebbe, e i tesi orecchi scosse
Della città l'orrido suon confuso.

Che tanto, oh dei!, lutto alle mura? e tanto
Dalla rocca clamor che pur m'è lungi?
Qui trae le briglie, e si sofferma assorto.
La suora allor, che nel cocchier Metisco
Reggea conversa e i corridori e il carro,
Ah! sì, ripiglia, urtiam gli Eneidi, o Turno,
Per questa via, ch'or la vittoria schiude;
Altri al forte ben v' ha, che armato il salvi.
Stringe gl' Itali Enea, battaglie mesce:
Portiam noi pur strage crudel su i Teucri.
E il branco ucciso e di tua gloria il lustro
Non fia minor. Turno a tai detti: O suora,
Ben t'avvisai, da che primiera il patto
Turbasti ad arte, e me traesti a guerra:
E or, dea, t'ascondi invan. Ma e chi dal cielo
Scender ti fe'? carco sì reo t'impose?
Vuoi qui mirar l' egro german trafitto?

VIRGIL. Eneid. Tom. II.

Y y

Nam quid ago? aut quae jam spondet fortuna salutem?
Vidi oculos ante ipse meos me voce vocantem
Murranum, quo non superat mihi carior alter,
Oppetere ingentem, atque ingenti vulnere victum.
Occidit infelix, ne nostrum dedecus Ufens 641
Adspiceret: Teucri potiuntur corpore et armis.
Exscindine domos (id rebus defuit unum!)
Perpetiar? dextra nec Drancis dicta refellam?
Terga dabo? et Turnum fugientem haec terra videbit?
Usque adeone mori miserum est? Vos o mihi, Manes,
Este boni, quoniam Superis aversa voluntas.
Sancta ad vos anima, atque istius inscia culpae,
Descendam, magnorum haud umquam indignus avorum.
Vix ea fatus erat; medios volat ecce per hostes 65a
Vectus equo spumante Saces, adversa sagitta
Saucius ora; ruitque, implorans nomine Turnum:
Turne, in te suprema salus; miserere tuorum.
Fulminat AEneas armis; summasque minatur
Dejecturum arces Italúm, excidioque daturum;
Jamque faces ad tecta volant: in te ora Latini,
In te oculos referunt: mussat rex ipse Latinus
Quos generos vocet, aut quae sese ad fœdera flectat.
Praeterea regina, tui fidissima, dextra

Occidit ipsa sua, lucemque exterrita fugit. 660
Soli pro portis Messapus et acer Atinas
Sustentant aciem; circum hos utrimque phalanges
Stant densae, strictisque seges mucronibus horret
Ferrea: tu currum deserto in gramine versas!

Che più mi fo? qual più di scampo ho speme?
Sugli occhi mi vidio Murran, che a nome
M'invoca, e ond' altri io più non ho sì caro,
Grande cader da gran ferita vinto.

Cadde il povero Ufente, i miei gran sfregi
Per non veder: n'ha il Troe la salma e l'armi.
Che i tetti (ah! questo anco mancava!) io lasci
Schiantar? nè oppugni il motteggiar d'un Drance?
Che il tergo io dia? fuggir mi vegga il campo?
È si acerbo il morir? Deh! fausti, o Mani,
Voi siate a me, c'hanno i Celesti in ira.
Fia, ch'alma santa, e di tal fallo ignara,
Io scenda a voi, non de' grand' avi indegno.
Disse; e pe' Teucri ecco Sacete a volo
Su spumante destrier presenta un volto,
Cui stral piagò; Turno ha su i labbri, e il giunge:
Turno, pietà de' tuoi; sei l'ultim' ancora.
Fulmina in armi Enea; minaccia struggere
L'augusta sede, e farne polve; a fiaccole
L'ardor già vola: in te rivolge ogn' Italo
E i voti e i rai: lo stesso re già brontola
A qual lega s'addía, chi scelga in genero.
Di sua man si strozzò la tua grand' auspice
Donna regal, fuggì smarrita al Tartaro.
Soli alle porte, al rio furor fan argine
Messapo e Atína; e ah! d'ogni parte stringonli
Gran schiere, e ferrea a irate punte inasprasi
Messe: e tu il carro in ermo prato avvoltoli!

Obstupuit varia confusus imagine rerum Turnus, et obtutu tacito stetit: aestuat ingens Uno in corde pudor, mixtoque insania luctu, Et furiis agitatus amor, et conscia virtus. Ut primùm discussae umbrae et lux reddita menti, Ardentes oculorum orbes ad monia torsit 670 Turbidus, eque rotis magnam respexit ad urbem. Ecce autem flammis inter tabulata volutus Ad caelum undabat vortex, turrimque tenebat, Turrim compactis trabibus quam eduxerat ipse, Subdideratque rotas, pontesque instraverat altos. Jam jam fata, soror, superant; absiste morari: Quò deus, et quò dura vocat fortuna, sequamur. Stat conferre manum AEneae, stat quidquid acerbi est Morte pati; nec me indecorem, germana, videbis Ampliùs: hunc, oro, sine me furere ante furorem. Dixit, et e curru saltum dedit ociùs arvis: 68 Perque hostes, per tela ruit, maestamque sororem Deserit, ac rapido cursu media agmina rumpit. Ac veluti montis saxum de vertice praeceps Quum ruit avulsum vento, seu turbidus imber Proluit, aut annis solvit sublapsa vetustas; Fertur in abruptum magno mons improbus actu, Exsultatque solo, silvas, armenta, virosque, Involvens secum: disjecta per agmina Turnus Sic urbis ruit ad muros, ubi plurima fuso Sanguine terra madet, striduntque hastilibus aurae; Significatque manu, et magno simul incipit ore:

690

Stupi confuso all' atra scena, e muto Restò Turno a guatar: del sen nell'imo Gran vergogna gli ferve, e insania a lutto Mista, e amor furibondo, e conscio merto. Scosse poi l'ombre, e reso all'alma il lume, Gli ardenti rai tosto alle mura ei torse Torbo, e mirò l'alta città dal cocchio.

Quand' ahil fra i tavolati ad ignee spire Ruota un vortice all'etra, e tien la torre, Torre che desso a inteste travi eresse, L'armò di ruote, alti v'instrusse i ponti. Tronca, o suora, gl'impacci; il fato ha vinto: Su, andiam, ve dio, ve il duro caso, incalza. Vo' lottar con Enea, vo' tutto in morte L' aspro ingozzar; nè più vedrai, germana, Me vil: dehl in braccio al mio furor mi lascia. Disse; e sbalza di cocchio, e va tra l'armi: Va tra l'impeto ostil, s'invola all'egra Suora, e a rapido piè le squadre rompe. Qual, se ruini erto ciglion di monte,

o torbid' acqua

Sia che vento il divelga, o torbid'
Lo scalzi ed urti, o annosa età lo sleghi;
Giù fier scoscende a gran tracollo il masso,
S'avvalla a sbalzi, e seco boschi avvolge,
Mandre e pastor: per l'oste rotta un Turno
Tal precipita al forte, ov'ampia strage
Fe' molle il suol, stridon mill' aste all' aure;
La man fa cenno, e alto incomincia il labbro:

« 前へ次へ »