Parcite jam, Rutuli; et vos, tela inhibete, Latini: Quaecumque est fortuna, mea est; me verius unum Pro vobis fœdus luere, et decernere ferro. Discessere omnes medii, spatiumque dedere. At pater AEneas, audito nomine Turni, Deserit et muros, et summas deserit arces; Praecipitatque moras omnes, opera omnia rumpit, Laetitia exsultans; horrendùmque intonat armis: 700 Quantus Athos, aut quantus Eryx, aut ipse, coruscis Quum fremit ilicibus, quantus, gaudetque nivali Vertice se attollens pater Apenninus ad auras. Jam verò et Rutuli certatim, et Troës, et omnes Convertere oculos Itali, quique alta tenebant Moenia, quique imos pulsabant ariete muros; Armaque deposuere humeris: stupet ipse Latinus, Ingentes, genitos diversis partibus orbis, Inter se coiisse viros, et cernere ferro.
Atque illi, ut vacuo patuerunt aequore campi, 710 Procursu rapido, conjectis eminus hastis, Invadunt martem clypeis atque aere sonoro; Dat gemitum tellus: tum crebros ensibus ictus Congeminant: fors et virtus miscentur in unum. Ac velut ingenti Sila, summove Taburno, Quum duo conversis inimica in prælia tauri Frontibus incurrunt; pavidi cessere magistri; Stat pecus omne metu mutum; mussantque juvencae Quis nemori imperitet, quem tota armenta sequantur; Illi inter sese multa vi vulnera miscent,
Rutuli, or basti; e o voi, Latin, qual ch'ella Sia dell' armi la sorte, è mia; per tutti Deggio il patto segnar, provarmi al ferro. Tutti il mezzo sgombrar', dier largo il campo.
Ma il padre Enea, ch' ode di Turno il nome, Lascia e le mura e l'alte rocche; e ratto Tronca ogn' indugio, ogn' opra rompe; esulta Per gioja, e muove orrido tuon nell'armi: Quanto l' Érice o l'Ato, o quanto anch'esso Scuote l'elci fremente, e il crin nevoso Spinge il padre Appennin fastoso all'etra. Tosto e Rutuli a gara, e Teucri, e tutti Volser gl' Itali il guardo; e quanti o in vetta Stesi alle mura, o ad arietarle intenti; Tutti l'arme abbassar': stupisce il rege, Due grandi eroi, nati all' occaso e all'orto, Là in giostra unirsi, e giudicarsi al ferro.
Quei, nato appena il voto cerchio, in mossa Rapidi entrar'; tratti da lunge i teli,
Van co' scudi alle prese: il bronzo suona, Geme la terra: addoppian colpi a colpi Co' nudi acciar: sorte al valor va mista. Come in dorso al Taburno, o al pian del Sila, Qualor due tori a opposte fronti in lotta Frementi uscir'; scosta la tema i duci; Muti i vitei, ronzan le spose, al bosco Chi re verría, chi seguirían le mandre; Quei menan torvi alterne piaghe, e il corno
Cornuaque obnixi infigunt, et sanguine largo Colla armosque lavant; gemitu nemus omne remugit: Haud aliter Tros AEneas et Daunius heros Concurrunt clypeis: ingens fragor aethera complet. Juppiter ipse duas aequato examine lances Sustinet, et fata imponit diversa duorum; Quem damnet labor; et quo vergat pondere letum. Emicat hic, impunè putans, et corpore toto Alte sublatum consurgit Turnus in ensem, Et ferit. Exclamant Troës trepidique Latini, 730 Arrectaeque amborum acies. At perfidus ensis Frangitur, in medioque ardentem deserit ictu, Ni fuga subsidio subeat: fugit ocior Euro, Ut capulum ignotum dextramque adspexit inermem. Fama est praecipitem, quum prima in prælia junctos Conscendebat equos, patrio mucrone relicto, Dum trepidat, ferrum aurigae rapuisse Metisci: Idque diu, dum terga dabant palantia Teucri, Suffecit; postquam arma dei ad Vulcania ventum, Mortalis mucro, glacies ceu futilis, ictu 740 Dissiluit: fulva resplendent fragmina arena. Ergo amens diversa fuga petit dequora Turnus; Et nunc huc, inde huc, incertos implicat orbes: Undique enim densa Teucri inclusere corona; Atque hinc vasta palus, hinc ardua mœnia cingunt. Nec minùs AEneas, quamquam tardata sagitta Interdum genua impediunt, cursumque recusant, Insequitur, trepidique pedem pede fervidus urget.
Figgonsi a cozzo, e i colli lava e i fianchi
Gran sangue; a lai tutto rimugge il bosco:
Non men fieri i due prodi, il Daunio e il Frige, S'urtan di targhe: ampio fragor tien l'etra. Librate a pel desso sostien due lanci Giove, e dei due ponvi i destin diversi; Palma il salir, morte n'accenni il pondo. Sbalza, e quant'è, colpo sperando impune, Turno sul brando alto levato insorge, E fere. Alzar' Teucri e Latin grand' urlo, Palpita il doppio stuol. Ma il ferro infido Frangesi, e ardente a mezzo colpo il lascia, Stretto a fuggir: fugge più ch' Euro, appena L'else ignoto mirò, la destra inerme. Fama è, che ov' ei rapido salse in biga Pel primo agón, sperso l'acciar paterno, Nell'ansia il tolse al suo Metisco: e a lungo Basto su i Troj, finchè sbattuti il tergo Dier; tocche alfin l'armi Vulcanie, all'urto, Qual fragil ghiado, il mortal brando in schegge Saltó: splendean misti alla sabbia i brani. Turno in quel pian fugge stordito; e incerti Tesse quà e là caracollando i giri:
Chè intorno ei mira in denso cerchio i Teucri, Gran stagno a tergo, e l'ardue mura a fronte. Ma intanto Enea, benchè il ginocchio a tratti Saettato l'impacci, e il corso nieghi, Siegue il fugace, e piè con piè già il preme.
Inclusum veluti si quando flumine nactus Cervum, aut Puniceae septum formidine pennae, Venator cursu canis et latratibus instal:
Ille autem, insidiis et ripa territus alta, Mille fugit refugitque vias; at vividus Umber Haeret hians, jam jamque tenet, similisque tenenti Increpuit malis, morsuque elusus inani est. Tum verò exoritur clamor, ripaeque lacusque Responsant circa, et caelum tonat omne tumultu. Ille, simul fugiens, Rutulos simul increpat omnes, Nomine quemque vocans; notumque efflagitat ensem. AEneas mortem contra praesensque minatur 760 Exitium, si quisquam adeat; terretque trementes, Excisurum urbem minitans, et saucius instat. Quinque orbes explent cursu, totidemque retexunt Huc, illuc; neque enim levia aut ludicra petuntur Praemia, sed Turni de vita et sanguine certant. Fortè sacer Fauno foliis oleaster amaris Hic steterat, nautis olim venerabile signum; Servati ex undis ubi figere dona solebant Laurenti divo, et votas suspendere vestes: Sed stirpem Teucri, nullo discrimine, sacrum Sustulerant, puro ut possent concurrere campo. Hic hasta AEneae stabat; huc impetus illam Detulerat fixam, et lenta in radice tenebat. Incubuit, voluitque manu convellere ferrum Dardanides, teloque sequi quem prendere cursu Non poterat. Tum verò amens formidine Turnus,
« 前へ次へ » |