Reddidit una boum vocem, vastoque sub antro Mugit, et Caci spem custodita fefellit. Hic verò Alcidae furiis exarserat atro
Felle dolor: rapit arma manu, nodisque gravatum Robur, et aetherii cursu petit ardua montis. Tum primùm nostri Cacum vidére timentem, Turbatumque oculis. Fugit ilicet ocior euro, Speluncamque petit: pedibus timor addidit alas. Ut sese inclusit, ruptisque immane catenis Dejecit saxum ferro quod et arte paterna Pendebat, fultosque emuniit obice postes; Ecce furens animis aderat Tirynthius, omnemque Accessum lustrans, huc ora ferebat et illuc, Dentibus infrendens. Ter totum fervidus ira Lustrat Aventini montem; ter saxea tentat Limina nequidquam; ter fessus valle resedit. Stabat acuta silex, praecisis undique saxis, Speluncae dorso insurgens, altissima visu, Dirarum nidis domus opportuna volucrum. Hanc, ut prona jugo laevum incumbebat ad amnem, Dexter in adversum nitens concussit, et imis Avulsam solvit radicibus; inde repente
Impulit, impulsu quo maximus insonat aether: Dissultant ripae, refluitque exterritus amnis. 240 At specus et Caci detecta apparuit ingens Regia, et umbrosae penitùs patuere cavernae: Non secus ac si qua penitùs vi terra dehiscens Infernas reseret sedes, et regna recludat
Delle vacche al clamor, mugghiò per l'antro, Chiusa tradi del rapitor la speme.
Qui sì, che Alcide arse di duol, fremette Pien d'atro fiel: l'armi e la grave a' nocchi Clava afferrò, corse al rio monte in foga. Fu visto allor la prima volta un Caco Turbar gli occhi e tremar. Più ch' euro fugge, Fugge allo speco: al piè il timor diè l'ali. Poichè si chiuse, e rotti i lacci il vasto Masso calò, che a ferrei patrii ordegni Pendea sull' uscio, e ingombro fenne e sbarra; Giunse il Tirinzio, e d'ogni accesso in cerca, Pien d'ira, i rai ruota quà e là, co' denti Ringhia. In furor, tutto a tre giri esplora L'arduo Aventin; tenta le soglie alpestri Tre volte invan; tre siede lasso a terra. Gran selce acuta a rase ciglia in dorso Sorgea dell'antro, alta quant' occhio mira, Di strigi e bufi atta al nidar. Com' essa Sul fiume a manca era in pendío, con impeto La spinge a destra, e acre la squassa, e sbarbala Scinta dall'imo piè; poi rapid' urtala:
Rintuona all'urto il vasto ciel, rimbalzano Le rive, il Tebbro per terror retrograda. L'ampio di Caco antro regal scoperchiasi, E il fondo appar dell'atre bolge orribili: Qual, se a gran forza il suol rotto in voragine Schiuda i Stigii recessi, e i regni pallidi,
Pallida, dis invisa; superque immane barathrum Cernatur, trepident immisso lumine Manes. Ergo insperata deprensum in luce repente, Inclusumque cavo saxo, atque insueta rudentem, Desuper Alcides telis premit, omniaque arma Advocat, et ramis vastisque molaribus instat. 250 Ille autem, neque enim fuga jam super ulla pericli, Faucibus ingentem fumum, mirabile dictu, Evomit, involvitque domum caligine caeca, Prospectum eripiens oculis; glomeratque sub antro Fumiferam noctem, commixtis igne tenebris. Non tulit Alcides animis; seque ipse per ignem Praecipiti injecit saltu, quà plurimus undam Fumus agit, nebulaque ingens specus aestuat atra. Hic Cacum in tenebris incendia vana moventem Corripit, in nodum complexus, et angit inhaerens Elisos oculos, et siccum sanguine guttur. 261 Panditur extemplo foribus domus atra revulsis; Abstractaeque boves abjurataeque rapinae Caelo ostenduntur; pedibusque informe cadaver Protrahitur. Nequeunt expleri corda tuendo Terribiles oculos, vultum, villosaque setis Pectora semiferi, atque exstinctos faucibus ignes. Ex illo celebratus honos, laetique minores Servavere diem; primusque Potitius auctor, Et domus Herculei custos Pinaria sacri, Hanc aram luco statuit, quae maxima semper Dicetur nobis, et erit quae maxima semper.
Che sdegna il ciel; resti a gran di quel baratro, Tutti al nembo del lume i Mani trepidino. Coltol repente in nuova luce esterrito,
Chiuso in que' cavi, e in suo ruggir terribile, D'alto co' teli Ercole il pressa, e onnigene
Vuol arme in giuoco, e arbor gli avventa e macine. Ma quei, che al rischio altro non scorge effugio, Dall'ampie fauci (oh! meraviglia!) vomita Gran fumo, e il tetto avvolge in ria caligine; Toglie al guardo ogni vista, e in l'antro agglomera Gli orror più buj, miste agli ardor le tenebre. L'alto Eroe nol soffrì: si diè precipite Tra le vampe d'un salto, u' l'onda fumida Ruota più densa, e l'atra nebbia ha il fomite. Qui lui tra la sua notte invan flammivomo A due braccia arronciglia, e l'ange e schiaccialo; Fa i rai scoppiar; secca di sangue il gutture. Svelte le porte, il reo covil spalancasi: E i svolti buoi, le spergiurate svelansi Rapine al ciel; pe' piè l'atro cadavere
Sen trae; gli accorsi unqua non sazj ammirano Gli orrid' occhi, e il fier ceffo, e l'aspro a setole Petto del mostro, e i spenti rutti igniferi. Nacque allor questo rito, e il dì fu sacro Per le seguaci età. Potizio il primo, Erculeo Antiste, e i zelator Pinarj, Sacraro il luco, e v'innalzar' quest'ara, Che fia massima sempre e a nome e a rito. VIRGIL. Eneid. Tom. II.
Quare agite, o juvenes, tantarum in munere laudum, Cingite fronde comas, et pocula porgite dextris; Communemque vocate deum, et date vina volentes. Dixerat; Herculea bicolor quum populus umbra Velavitque comas, foliisque innexa pependit; Et sacer implevit dextram scyphus. Ociùs omnes In mensam laeti libant, divosque precantur. Instaurant epulas, et mensae grata secundae Dona ferunt, cumulantque oneratis lancibus aras. Devexo interea propior fit vesper olympo: Jamque sacerdotes primusque Potitius ibant Pellibus in morem cincti, flammasque ferebant. Tum Salii ad cantus, incensa altaria circum, Populeis adsunt evincti tempora ramis;
Hic juvenum, chorus ille senum, qui carmine laudes Herculeas et facta ferunt: ut prima novercae Monstra manu geminosque premens eliserit angues; Ut bello egregias idem disjecerit urbes, Trojamque, Echaliamque; ut duros mille labores Rege sub Eurystheo, fatis Junonis iniquae, Pertulerit. Tu nubigenas, invicte, bimembres Hylaeumque Pholumque manu, tu Cresia mactas Prodigia, et vastum Nemea sub rupe leonem. Te Stygii tremuere lacus, te janitor Orci Ossa super recubans antro semeṣa cruento. Nec te ullae facies, non terruit ipse Typhous Arduus, arma tenens; non te rationis egentem Lernaeus turba capitum circumstetit anguis.
« 前へ次へ » |