ページの画像
PDF
ePub

Reddidit una boum vocem, vastoque sub antro
Mugit, et Caci spem custodita fefellit.
Hic verò Alcidae furiis exarserat atro

221

Felle dolor: rapit arma manu, nodisque gravatum
Robur, et aetherii cursu petit ardua montis.
Tum primùm nostri Cacum vidére timentem,
Turbatumque oculis. Fugit ilicet ocior euro,
Speluncamque petit: pedibus timor addidit alas.
Ut sese inclusit, ruptisque immane catenis
Dejecit saxum ferro quod et arte paterna
Pendebat, fultosque emuniit obice postes;
Ecce furens animis aderat Tirynthius, omnemque
Accessum lustrans, huc ora ferebat et illuc,
Dentibus infrendens. Ter totum fervidus ira
Lustrat Aventini montem; ter saxea tentat
Limina nequidquam; ter fessus valle resedit.
Stabat acuta silex, praecisis undique saxis,
Speluncae dorso insurgens, altissima visu,
Dirarum nidis domus opportuna volucrum.
Hanc, ut prona jugo laevum incumbebat ad amnem,
Dexter in adversum nitens concussit, et imis
Avulsam solvit radicibus; inde repente

230

Impulit, impulsu quo maximus insonat aether:
Dissultant ripae, refluitque exterritus amnis. 240
At specus et Caci detecta apparuit ingens
Regia, et umbrosae penitùs patuere cavernae:
Non secus ac si qua penitùs vi terra dehiscens
Infernas reseret sedes, et regna recludat

Delle vacche al clamor, mugghiò per l'antro,
Chiusa tradi del rapitor la speme.

Qui sì, che Alcide arse di duol, fremette
Pien d'atro fiel: l'armi e la grave a' nocchi
Clava afferrò, corse al rio monte in foga.
Fu visto allor la prima volta un Caco
Turbar gli occhi e tremar. Più ch' euro fugge,
Fugge allo speco: al piè il timor diè l'ali.
Poichè si chiuse, e rotti i lacci il vasto
Masso calò, che a ferrei patrii ordegni
Pendea sull' uscio, e ingombro fenne e sbarra;
Giunse il Tirinzio, e d'ogni accesso in cerca,
Pien d'ira, i rai ruota quà e là, co' denti
Ringhia. In furor, tutto a tre giri esplora
L'arduo Aventin; tenta le soglie alpestri
Tre volte invan; tre siede lasso a terra.
Gran selce acuta a rase ciglia in dorso
Sorgea dell'antro, alta quant' occhio mira,
Di strigi e bufi atta al nidar. Com' essa
Sul fiume a manca era in pendío, con impeto
La spinge a destra, e acre la squassa, e sbarbala
Scinta dall'imo piè; poi rapid' urtala:

Rintuona all'urto il vasto ciel, rimbalzano
Le rive, il Tebbro per terror retrograda.
L'ampio di Caco antro regal scoperchiasi,
E il fondo appar dell'atre bolge orribili:
Qual, se a gran forza il suol rotto in voragine
Schiuda i Stigii recessi, e i regni pallidi,

Pallida, dis invisa; superque immane barathrum
Cernatur, trepident immisso lumine Manes.
Ergo insperata deprensum in luce repente,
Inclusumque cavo saxo, atque insueta rudentem,
Desuper Alcides telis premit, omniaque arma
Advocat, et ramis vastisque molaribus instat. 250
Ille autem, neque enim fuga jam super ulla pericli,
Faucibus ingentem fumum, mirabile dictu,
Evomit, involvitque domum caligine caeca,
Prospectum eripiens oculis; glomeratque sub antro
Fumiferam noctem, commixtis igne tenebris.
Non tulit Alcides animis; seque ipse per ignem
Praecipiti injecit saltu, quà plurimus undam
Fumus agit, nebulaque ingens specus aestuat atra.
Hic Cacum in tenebris incendia vana moventem
Corripit, in nodum complexus, et angit inhaerens
Elisos oculos, et siccum sanguine guttur.
261
Panditur extemplo foribus domus atra revulsis;
Abstractaeque boves abjurataeque rapinae
Caelo ostenduntur; pedibusque informe cadaver
Protrahitur. Nequeunt expleri corda tuendo
Terribiles oculos, vultum, villosaque setis
Pectora semiferi, atque exstinctos faucibus ignes.
Ex illo celebratus honos, laetique minores
Servavere diem; primusque Potitius auctor,
Et domus Herculei custos Pinaria sacri,
Hanc aram luco statuit, quae maxima semper
Dicetur nobis, et erit quae maxima semper.

270

Che sdegna il ciel; resti a gran di quel baratro,
Tutti al nembo del lume i Mani trepidino.
Coltol repente in nuova luce esterrito,

Chiuso in que' cavi, e in suo ruggir terribile,
D'alto co' teli Ercole il pressa, e onnigene

Vuol arme in giuoco, e arbor gli avventa e macine.
Ma quei, che al rischio altro non scorge effugio,
Dall'ampie fauci (oh! meraviglia!) vomita
Gran fumo, e il tetto avvolge in ria caligine;
Toglie al guardo ogni vista, e in l'antro agglomera
Gli orror più buj, miste agli ardor le tenebre.
L'alto Eroe nol soffrì: si diè precipite
Tra le vampe d'un salto, u' l'onda fumida
Ruota più densa, e l'atra nebbia ha il fomite.
Qui lui tra la sua notte invan flammivomo
A due braccia arronciglia, e l'ange e schiaccialo;
Fa i rai scoppiar; secca di sangue il gutture.
Svelte le porte, il reo covil spalancasi:
E i svolti buoi, le spergiurate svelansi
Rapine al ciel; pe' piè l'atro cadavere

Sen trae; gli accorsi unqua non sazj ammirano
Gli orrid' occhi, e il fier ceffo, e l'aspro a setole
Petto del mostro, e i spenti rutti igniferi.
Nacque allor questo rito, e il dì fu sacro
Per le seguaci età. Potizio il primo,
Erculeo Antiste, e i zelator Pinarj,
Sacraro il luco, e v'innalzar' quest'ara,
Che fia massima sempre e a nome e a rito.
VIRGIL. Eneid. Tom. II.

L

Quare agite, o juvenes, tantarum in munere laudum,
Cingite fronde comas, et pocula porgite dextris;
Communemque vocate deum, et date vina volentes.
Dixerat; Herculea bicolor quum populus umbra
Velavitque comas, foliisque innexa pependit;
Et sacer implevit dextram scyphus. Ociùs omnes
In mensam laeti libant, divosque precantur.
Instaurant epulas, et mensae grata secundae
Dona ferunt, cumulantque oneratis lancibus aras.
Devexo interea propior fit vesper olympo:
Jamque sacerdotes primusque Potitius ibant
Pellibus in morem cincti, flammasque ferebant.
Tum Salii ad cantus, incensa altaria circum,
Populeis adsunt evincti tempora ramis;

[ocr errors]

280

290

Hic juvenum, chorus ille senum, qui carmine laudes
Herculeas et facta ferunt: ut prima novercae
Monstra manu geminosque premens eliserit angues;
Ut bello egregias idem disjecerit urbes,
Trojamque, Echaliamque; ut duros mille labores
Rege sub Eurystheo, fatis Junonis iniquae,
Pertulerit. Tu nubigenas, invicte, bimembres
Hylaeumque Pholumque manu, tu Cresia mactas
Prodigia, et vastum Nemea sub rupe leonem.
Te Stygii tremuere lacus, te janitor Orci
Ossa super recubans antro semeṣa cruento.
Nec te ullae facies, non terruit ipse Typhous
Arduus, arma tenens; non te rationis egentem
Lernaeus turba capitum circumstetit anguis.

300

« 前へ次へ »