Audiit, et si quem tellus extrema refuso 'Submovet Oceano, et si quem extenta plagarum 'Quattuor in medio dirimit plaga Solis iniqui. 'Diluvio ex illo tot vasta per aequora vecti 'Dis sedem exiguam patriis litusque rogamus

225

235

'Innocuum, et cunctis undamque auramque patentem. 230 'Non erimus regno indecores, nec vestra feretur Fama levis, tantique abolescet gratia facti, 'Nec Troiam Ausonios gremio excepisse pigebit. 'Fata per Aeneae iuro dextramque potentem, 'Sive fide, seu quis bello est expertus et armis ; 'Multi nos populi, multae (ne temne, quod ultro 'Praeferimus manibus vittas ac verba precantia) 'Et petiere sibi et voluere adiungere gentes. 'Sed nos fata deum vestras exquirere terras 'Imperiis egere suis. Hinc Dardanus ortus; 'Huc repetit iussisque ingentibus urguet Apollo

'Tyrrhenum ad Thybrim et fontis vada sacra Numici. 'Dat tibi praeterea fortunae parva prioris

240

'Munera, reliquias Troia ex ardente receptas.

'Hoc pater Anchises auro libabat ad aras:

245

'Hoc Priami gestamen erat, cum iura vocatis

'More daret populis; sceptrumque, sacerque tiaras, 'Iliadumque labor vestes.'

Talibus Ilionei dictis defixa Latinus

Obtutu tenet ora, soloque inmobilis haeret,
Intentos volvens oculos. Nec purpura regem

250

Picta movet, nec sceptra movent Priameia tantum,
Quantum in conubio natae thalamoque moratur,
Et veteris Fauni volvit sub pectore sortem.
Hunc illum fatis externa ab sede profectum
Portendi generum, paribusque in regna vocari
Auspiciis; huic progeniem virtute futuram
Egregiam, et totum quae viribus occupet orbem.
Tandem laetus ait: 'Di nostra incepta secundent,

255

'Auguriumque suum! Dabitur, Troiane, quod optas; 260 'Munera nec sperno. Non vobis, rege Latino, 'Divitis uber agri Troiaeve opulentia deerit. 'Ipse modo Aeneas, nostri si tanta cupido est, 'Si iungi hospitio properat sociusque vocari,

Adveniat, voltus neve exhorrescat amicos.
'Pars mihi pacis erit, dextram tetigisse tyranni.
'Vos contra regi mea nunc mandata referte.
'Est mihi nata, viro gentis quam iungere nostrae
'Non patrio ex adyto sortes, non plurima caelo
'Monstra sinunt: generos externis adfore ab oris,
'Hoc Latio restare canunt, qui sanguine nostrum
'Nomen in astra ferant. Hunc illum poscere fata
'Et reor, et, si quid veri mens augurat, opto.'
Haec effatus, equos numero pater eligit omni :
Stabant ter centum nitidi in praesepibus altis:
Omnibus extemplo Teucris iubet ordine duci
Instratos ostro alipedes pictisque tapetis:
Aurea pectoribus demissa monilia pendent;

Tecti auro, fulvum mandunt sub dentibus aurum.
Absenti Aeneae currum geminosque iugales,
Semine ab aetherio, spirantes naribus ignem,
Illorum de gente, patri quos daedala Circe
Supposita de matre nothos furata creavit.
Talibus Aeneadae donis dictisque Latini
Sublimes in equis redeunt, pacemque reportant.
Ecce autem Inachiis sese referebat ab Argis
Saeva Iovis coniunx, aurasque invecta tenebat ;
Et laetum Aeneam classemque ex aethere longe
Dardaniam Siculo prospexit ab usque Pachyno.
Moliri iam tecta videt, iam fidere terrae;
Deseruisse rates. Stetit acri fixa dolore.
Tum quassans caput haec effundit pectore dicta :
'Heu stirpem invisam, et fatis contraria nostris
'Fata Phrygum! Num Sigeis occumbere campis,
Num capti potuere capi? num incensa cremavit
'Troia viros? Medias acies mediosque per ignes
'Invenere viam. At, credo, mea numina tandem
'Fessa iacent, odiis aut exsaturata quievi :—
'Quin etiam patria excussos infesta per undas
'Ausa sequi, et profugis toto me opponere ponto.
'Absumptae in Teucros vires caelique marisque.

'Quid Syrtes aut Scylla mihi, quid vasta Charybdis
'Profuit? Optato conduntur Thybridis alveo,
'Securi pelagi atque mei. Mars perdere gentem

265

270

275

280

285

290

295

300

'Inmanem Lapithum valuit; concessit in iras 'Ipse deum antiquam genitor Calydona Dianae ; 'Quod sçelus aut Lapithas tantum, aut Calydona me

rentem?

'Ast ego, magna Iovis coniunx, nil linquere inausum

Quae potui infelix, quae memet in omnia verti,

305

'Vincor ab Aenea. Quod si mea numina non sunt 310 'Magna satis, dubitem haud equidem inplorare quod usquam est.

'Flectere si nequeo Superos, Acheronta movebo.

'Non dabitur regnis, esto, prohibere Latinis,

Atque inmota manet fatis Lavinia coniunx:

'At trahere, atque moras tantis licet addere rebus:
'At licet amborum populos exscindere regum.
'Hac gener atque socer coeant mercede suorum.
'Sanguine Troiano et Rutulo dotabere, virgo,

315

'Et Bellona manet te pronuba. Nec face tantum
6 Cisseis praegnans ignes enixa iugales;
'Quin idem Veneri partus suus, et Paris alter,
'Funestaeque iterum recidiva in Pergama taedae.'

320

Haec ubi dicta dedit, terras horrenda petivit ;
Luctificam Allecto Dirarum ab sede dearum
Infernisque ciet tenebris, cui tristia bella.
Iraeque insidiaeque et crimina noxia cordi
Odit et ipse pater Pluton, odere sorores

325

Tartareae monstrum: tot sese vertit in ora,

Tam saevae facies, tot pullulat atra colubris.

Quam Iuno his acuit verbis, ac talia fatur:

330

Hunc mihi da proprium, virgo sata Nocte, laborem,

'Hanc operam, ne noster honos infractave cedat

'Fama loco, neu conubiis ambire Latinum
'Aeneadae possint, Italosve obsidere fines.
'Tu potes unanimos armare in proelia fratres,
Atque odiis versare domos; tu verbera tectis
Funereasque inferre faces; tibi nomina mille,
'Mille nocendi artes. Fecundum concute pectus,
'Disiice compositam pacem, sere crimina belli;
'Arma velit, poscatque simul, rapiatque iuventus.'
Exin Gorgoneis Allecto infecta venenis
Principio Latium et Laurentis tecta tyranni

335

340

345

350

Celsa petit, tacitumque obsedit limen Amatae, Quam super adventu Teucrum Turnique hymenaeis Femineae ardentem curaeque iraeque coquebant. Huic dea caeruleis unum de crinibus anguem Conicit, inque sinum praecordia ad intima subdit, Quo furibunda domum monstro permisceat omnem. Ille inter vestes et levia pectora lapsus Volvitur attactu nullo, fallitque furentem, Vipeream inspirans animam; fit tortile collo Aurum ingens coluber, fit longae taenia vittae, Innectitque comas, et membris lubricus errat. Ac dum prima lues udo sublapsa veneno Pertemptat sensus, atque ossibus inplicat ignem, Necdum animus toto percepit pectore flammam, Mollius, et solito matrum de more, locuta est, Multa super nata lacrimans Phrygiisque hymenaeis : 'Exsulibusne datur ducenda Lavinia Teucris, 'O genitor? nec te miseret nataeque tuique ? 'Nec matris miseret, quam primo aquilone relinquet 'Perfidus, alta petens, abducta virgine, praedo? At non sic Phrygius penetrat Lacedaemona pastor, 'Ledaeamque Helenam Troianas vexit ad urbes? 'Quid tua sancta fides? quid cura antiqua tuorum, 365 'Et consanguineo totiens data dextera Turno? 'Si gener externa petitur de gente Latinis,

'Idque sedet, Faunique premunt te iussa parentis,

'Omnem equidem sceptris terram quae libera nostris
Dissidet, externam reor, et sic dicere divos.
'Et Turno, si prima domus repetatur origo,
'Inachus Acrisiusque patres, mediaeque Mycenae.'
His ubi nequiquam dictis experta Latinum
Contra stare videt, penitusque in viscera lapsum
Serpentis furiale malum, totamque pererrat,
Tum vero infelix, ingentibus excita monstris,
Inmensam sine more furit lymphata per urbem.
Ceu quondam torto volitans sub verbere turbo,
Quem pueri magno in gyro vacua atria circum
Intenti ludo exercent; ille actus habena
Curvatis fertur spatiis; stupet inscia supra
Inpubesque manus, mirata volubile buxum;

355

360

370

375

386

Dant animos plagae: non cursu segnior illo
Per medias urbes agitur populosque feroces.
Quin etiam in silvas, simulato numine Bacchi,
Maius adorta nefas, maioremque orsa furorem,
Evolat, et natam frondosis montibus abdit,
Quo thalamum eripiat Teucris, taedasque moretur.
Euhoe, Bacche, fremens, solum te virgine dignum
Vociferans: etenim molles tibi sumere thyrsos,
Te lustrare choros, sacrum tibi pascere crinem.
Fama volat, furiisque accensas pectore matres
Idem omnes simul ardor agit, nova quaerere tecta.
Deseruere domos, ventis dant colla comasque :
Ast aliae tremulis ululatibus aethera complent,
Pampineasque gerunt incinctae pellibus hastas.
Ipsa inter medias flagrantem fervida pinum
Sustinet, ac natae Turnique canit hymenaeos,
Sanguineam torquens aciem, torvumque repente

385

390

395

Clamat: 'Io matres, audite, ubi quaeque, Latinae.

400

'Si qua piis animis manet infelicis Amatae Gratia, si iuris materni cura remordet:

'Solvite crinales vittas, capite orgia mecum.' Talem inter silvas, inter deserta ferarum,

Reginam Allecto stimulis agit undique Bacchi.
Postquam visa satis primos acuisse furores,
Consiliumque omnemque domum vertisse Latini :
Protinus hinc fuscis tristis dea tollitur alis

405

Audacis Rutuli ad muros, quam dicitur urbem

Acrisioneis Danae fundasse colonis,

410

Praecipiti delata Noto. Locus Ardea quondam

Dictus avis; et nunc magnum manet Ardea nomen;

Sed fortuna fuit. Tectis hic Turnus in altis

Iam mediam nigra carpebat nocte quietem.

Allecto torvam faciem et furialia membra
Exuit; in voltus sese transformat aniles,
Et frontem obscenam rugis arat: induit albos
Cum vitta crines; tum ramum innectit olivae :
Fit Calybe, Iunonis anus templique sacerdos,

415

Et iuveni ante oculos his se cum vocibus offert :
'Turne, tot incassum fusos patiere labores,
'Et tua Dardaniis transcribi sceptra colonis?

420