'Rex tibi coniugium et quaesitas sanguine dotes
'Abnegat, externusque in regnum quaeritur heres.
'I nunc, ingratis offer te, inrise, periclis;
'Tyrrhenas, i, sterne acies; tege pace Latinos.
'Haec adeo tibi me, placida cum nocte iaceres,
'Ipsa palam fari omnipotens Saturnia iussit.
'Quare age, et armari pubem portisque moveri
'Laetus in arma para, et Phrygios, qui flumine pulchro 430 Consedere, duces pictasque exure carinas. 'Caelestum vis magna iubet. Rex ipse Latinus, 'Ni dare coniugium et dicto parere fatetur, 'Sentiat, et tandem Turnum experiatur in armis.' Hic iuvenis, vatem irridens, sic orsa vicissim Ore refert: Classes invectas Thybridis undam, ‘Non, ut rere, meas effugit nuntius aures: 'Ne tantos mihi finge metus: nec regia Iuno 'Inmemor est nostri.
'Sed te victa situ verique effeta senectus,
'O mater, curis nequiquam exercet, et arma
'Regum inter falsa vatem formidine ludit.
'Cura tibi divom effigies et templa tueri;
'Bella viri pacemque regant, quis bella gerenda.'
Talibus Allecto dictis exarsit in iras.
At iuveni oranti subitus tremor occupat artus;
Deriguere oculi: tot Erinnys sibilat hydris,
Tantaque se facies aperit. Tum flammea torquens
Lumina cunctantem et quaerentem dicere plura
Reppulit, et geminos erexit crinibus angues,
Verberaque insonuit, rabidoque haec addidit ore:
'En, ego, victa situ, quam veri effeta senectus 'Arma inter regum falsa formidine ludit;
'Respice ad haec; adsum dirarum ab sede sororum; 'Bella manu letumque gero.'
Virgea suggeritur costis undantis aeni,
Exsultantque aestu latices; furit intus aquai
Fumidus atque alte spumis exuberat amnis;
Nec iam se capit unda; volat vapor ater ad auras.
Ergo iter ad regem polluta pace Latinum
Indicit primis iuvenum, et iubet arma parari,
Tutari Italiam, detrudere finibus hostem;
Se satis ambobus Teucrisque venire Latinisque.
Haec ubi dicta dedit divosque in vota vocavit,
Certatim sese Rutuli exhortantur in arma:
Hunc decus egregium formae movet atque iuventae,
Hunc atavi reges, hunc claris dextera factis.
Dum Turnus Rutulos animis audacibus implet,
Allecto in Teucros Stygiis se concitat alis,
Arte nova speculata locum, quo litore pulcher
Insidiis cursuque feras agitabat Iulus.
Hic subitam canibus rabiem Cocytia virgo
Obicit, et noto nares contingit odore,
Ut cervum ardentes agerent: quae prima laborum
Causa fuit, belloque animos accendit agrestes.
Cervus erat forma praestanti et cornibus ingens,
Tyrrhidae pueri quem matris ab ubere raptum
Nutribant, Tyrrheusque pater, cui regia parent
Armenta, et late custodia credita campi.
Adsuetum imperiis soror omni Silvia cura
Mollibus intexens ornabat cornua sertis,
Pectebatque ferum, puroque in fonte lavabat.
Ille, manum patiens mensaeque adsuetus herili,
Errabat silvis, rursusque ad limina nota
Ipse domum sera quamvis se nocte ferebat.
Hunc procul errantem rabidae venantis Iuli
Commovere canes, fluvio cum forte secundo
Deflueret, ripaque aestus viridante levaret.
Ipse etiam, eximiae laudis succensus amore,
Ascanius curvo direxit spicula cornu:
Nec dextrae erranti deus afuit, actaque multo
Perque uterum sonitu perque ilia venit arundo.
Saucius at quadrupes nota intra tecta refugit,
Successitque gemens stabulis, questuque cruentus
Atque imploranti similis tectum omne replebat.
Silvia prima soror, palmis percussa lacertos,
Auxilium vocat, et duros conclamat agrestes.
Olli (pestis enim tacitis latet aspera silvis)
Inprovisi adsunt, hic torre armatus obusto,
Stipitis hic gravidi nodis: quod cuique repertum
Rimanti, telum ira facit. Vocat agmina Tyrrheus,
Quadrifidam quercum cuneis ut forte coactis
Scindebat, rapta spirans immane securi.
At saeva e speculis tempus dea nacta nocendi
Ardua tecta petit stabuli, et de culmine summo
Pastorale canit signum, cornuque recurvo
Tartaream intendit vocem: qua protinus omne
Contremuit nemus, et silvae insonuere profundae.
Audiit et Triviae longe lacus; audiit amnis
Sulfurea Nar albus aqua, fontesque Velini;
Et trepidae matres pressere ad pectora natos.
Tum vero ad vocem celeres, qua buccina signum
Dira dedit, raptis concurrunt undique telis
Indomiti agricolae: nec non et Troia pubes
Ascanio auxilium castris effundit apertis.
Direxere acies. Non iam certamine agresti,
Stipitibus duris agitur sudibusve praeustis;
Sed ferro ancipiti decernunt, atraque late
Horrescit strictis seges ensibus, aeraque fulgent
Sole lacessita, et lucem sub nubila iactant :-
Fluctus uti primo coepit cum albescere vento,
Paulatim sese tollit mare, et altius undas
Erigit, inde imo consurgit ad aethera fundo.
Hic iuvenis primam ante aciem stridente sagitta,
Natorum Tyrrhei fuerat qui maximus, Almo
Sternitur; haesit enim sub gutture volnus, et udae
Vocis iter tenuemque inclusit sanguine vitam;
Corpora multa virum circa, seniorque Galaesus,
Dum paci medium se offert, iustissimus unus
Qui fuit, Ausoniisque olim ditissimus arvis.
Quinque greges illi balantum, quina redibant
Armenta, et terram centum vertebat aratris.
Atque ea per campos aequo dum Marte geruntur, 540 Promissi dea facta potens, ubi sanguine bellum
Imbuit, et primae commisit funera pugnae,
Deserit Hesperiam, et caeli conversa per auras
Iunonem victrix adfatur voce superba :
'En, perfecta tibi bello discordia tristi :
'Dic in amicitiam coeant, et foedera iungant.
'Quandoquidem Ausonio respersi sanguine Teucros,
'Hoc etiam his addam, tua si mihi certa voluntas;
'Finitimas in bella feram rumoribus urbes,
'Accendamque animos insani Martis amore,
'Undique ut auxilio veniant; spargam arma per agros.'
Tum contra Iuno: 'Terrorum et fraudis abunde est.
'Stant belli causae: pugnatur comminus armis.
'Quae fors prima dedit, sanguis novus imbuit arma.
'Talia coniugia et tales celebrent hymenaeos
'Egregium Veneris genus et rex ipse Latinus.
'Te super aetherias errare licentius auras
'Haud Pater ille velit, summi regnator Olympi.
Cede locis. Ego, si qua super fortuna laborum est,
'Ipsa regam.' Tales dederat Saturnia voces.
Illa autem attollit stridentes anguibus alas,
Cocytique pedit sedem, supera ardua linquens.
Est locus Italiae medio sub montibus altis,
Nobilis et fama multis memoratus in oris,
Ampsancti valles; densis hunc frondibus atrum
Urguet utrimque latus nemoris, medioque fragosus
Dat sonitum saxis et torto vertice torrens.
Hic specus horrendum et saevi spiracula Ditis
Monstrantur, ruptoque ingens Acheronte vorago
Pestiferas aperit fauces: quis condita Erinys,
Invisum numen, terras caelumque levabat.
Nec minus interea extremam Saturnia bello
Imponit regina manum. Ruit omnis in urbem
Pastorum ex acie numerus, caesosque reportant
Almonem puerum, foedatique ora Galaesi;
Implorantque deos, obtestanturque Latinum.
Turnus adest, medioque in crimine caedis et igni
Terrorem ingeminat: Teucros in regna vocari;
Stirpem admisceri Phrygiam; se limine pelli.
Tum, quorum attonitae Baccho nemora avia matres 580 Insultant thiasis, (neque enim leve nomen Amatae,) Undique collecti coeunt, Martemque fatigant.
Ilicet infandum cuncti contra omina bellum,
Contra fata deum, perverso numine poscunt.
Certatim regis circumstant tecta Latini:
Ille velut pelagi rupes inmota resistit;
Ut pelagi rupes magno veniente fragore,
Quae sese, multis circum latrantibus undis,
Mole tenet; scopuli nequiquam et spumea circum
Saxa fremunt, laterique inlisa refunditur alga.
Verum ubi nulla datur caecum exsuperare potestas
Consilium, et saevae nutu Iunonis eunt res :
Multa deos aurasque pater testatus inanes,
'Frangimur heu fatis,' inquit, 'ferimurque procella!
'Ipsi has sacrilego pendetis sanguine poenas,
'O miseri. Te, Turne, nefas, te triste manebit
'Supplicium; votisque deos venerabere seris.
'Nam mihi parta quies, omnisque in limine portus ;
'Funere felici spolior.' Nec plura locutus
Saepsit se tectis, rerumque reliquit habenas.
Mos erat Hesperio in Latio, quem protinus urbes
Albanae coluere sacrum, nunc maxima rerum
Roma colit, cum prima movent in proelia Martem,
Sive Getis inferre manu lacrimabile bellum,
Hyrcanisve Arabisve parant, seu tendere ad Indos,
Auroramque sequi Parthosque reposcere signa.
Sunt geminae Belli portae, (sic nomine dicunt,)
Religione sacrae et saevi formidine Martis :
Centum aerei claudunt vectes aeternaque ferri
Robora, nec custos absistit limine Ianus.
Has, ubi certa sedet patribus sententia pugnae,
Ipse Quirinali trabea cinctuque Gabino
Insignis reserat stridentia limina Consul;
Ipse vocat pugnas; sequitur tum cetera pubes,
Aereaque adsensu conspirant cornua rauco.
Hoc et tum Aeneadis indicere bella Latinus
More iubebatur tristesque recludere portas.
Abstinuit tactu pater, aversusque refugit
Foeda ministeria, et caecis se condidit umbris.
Tum Regina deum caelo delapsa morantes
Impulit ipsa manu portas, et cardine verso
Belli ferratos rumpit Saturnia postes.
|