Congressi iungunt dextras, mediisque residunt
Aedibus, et licito tandem sermone fruuntur.
Rex prior haec :

'Maxime Teucrorum ductor, quo sospite numquam
'Res equidem Troiae victas aut regna fatebor,
'Nobis ad belli auxilium pro nomine tanto
'Exiguae vires: hinc Tusco claudimur amni,

470

'Hinc Rutulus premit, et murum circumsonat armis.
'Sed tibi ego ingentes populos opulentaque regnis
Iungere castra paro, quam fors inopina salutem
'Ostentat. Fatis huc te poscentibus affers.
'Haud procul hinc saxo incolitur fundata vetusto
'Urbis Agyllinae sedes, ubi Lydia quondam
'Gens bello praeclara iugis insedit Etruscis.
'Hanc multos florentem annos rex deinde superbo
'Imperio et saevis tenuit Mezentius armis.

475

480

Quid memorem infandas caedes, quid facta tyranni 'Effera? Di capiti ipsius generique reservent! 'Mortua quin etiam iungebat corpora vivis,

485

Componens manibusque manus atque oribus ora, 'Tormenti genus, et sanie taboque fluentes

Complexu in misero longa sic morte necabat. 'At fessi tandem cives infanda furentem 'Armati circumsistunt ipsumque domumque, 'Obtruncant socios, ignem ad fastigia iactant. 'Ille inter caedem Rutulorum elapsus in agros 'Confugere, et Turni defendier hospitis armis. Ergo omnis furiis surrexit Etruria iustis;

'Regem ad supplicium praesenti Marte reposcunt.
His ego te, Aenea, ductorem millibus addam.
'Toto namque fremunt condensae litore puppes,
'Signaque ferre iubent; retinet longaevus haruspex
'Fata canens: "O Maeoniae delecta iuventus,

6

490

495

'Flos veterum virtusque virum, quos iustus in hostem 500
'Fert dolor, et merita accendit Mezentius ira,
'Nulli fas Italo tantam subiungere gentem:

Externos optate duces." Tum Etrusca resedit
Hoc acies campo, monitis exterrita divom.

'Ipse oratores ad me regnique coronam

Cum sceptro misit mandatque insignia Tarchon,

AEN. VIII.

505

3

510

515

'Succedam castris Tyrrhenaque regna capessam. 'Sed mihi tarda gelu saeclisque effeta senectus 'Invidet imperium, seraeque ad fortia vires. 'Natum exhortarer, ni mixtus matre Sabella 'Hinc partem patriae traheret. Tu, cuius et annis 'Et generi fata indulgent, quem numina poscunt, 'Ingredere, o Teucrum atque Italum fortissime ductor. 'Hunc tibi praeterea, spes et solacia nostri, 'Pallanta adiungam; sub te tolerare magistro 'Militiam et grave Martis opus, tua cernere facta 'Adsuescat, primis et te miretur ab annis. 'Arcadas huic equites bis centum, robora pubis 'Lecta, dabo, totidemque suo tibi nomine Pallas.' Vix ea fatus erat; defixique ora tenebant Aeneas Anchisiades et fidus Achates, Multaque dura suo tristi cum corde putabant; Ni signum caelo Cytherea dedisset aperto. Namque improviso vibratus ab aethere fulgor Cum sonitu venit, et ruere omnia visa repente, Tyrrhenusque tubae mugire per aethera clangor. Suspiciunt iterum atque iterum fragor increpat ingens. Arma inter nubem caeli in regione serena Per sudum rutilare vident et pulsa tonare. Obstipuere animis alii; sed Troius heros Adgnovit sonitum et divae promissa parentis.

520

525

530

Tum memorat: 'Ne vero, hospes, ne quaere profecto, 'Quem casum portenta ferant; ego poscor Olympo. 'Hoc signum cecinit missuram diva creatrix, 'Si bellum ingrueret, Volcaniaque arma per auras 'Laturam auxilio.

535

'Heu quantae miseris caedes Laurentibus instant!

Quas poenas mihi, Turne, dabis! quam multa sub undas 'Scuta virum galeasque et fortia corpora volves,

'Thybri pater! Poscant acies, et foedera rumpant.' Haec ubi dicta dedit, solio se tollit ab alto;

540

Et primum Herculeis sopitas ignibus aras
Excitat, hesternumque Larem parvosque Penates
Laetus adit; mactat lectas de more bidentes
Euandrus pariter, pariter Troiana iuventus.

545

Post hinc ad naves graditur, sociosque revisit:

Quorum de numero, qui sese in bella sequantur,
Praestantes virtute legit; pars cetera prona
Fertur aqua, segnisque secundo defluit amni,
Nuntia ventura Ascanio rerumque patrisque.
Dantur equi Teucris Tyrrhena petentibus arva:
Ducunt exsortem Aeneae, quem fulva leonis
Pellis obit totum, praefulgens unguibus aureis.
Fama volat parvam subito volgata per urbem,
Ocius ire equites Tyrrheni ad litora regis.
Vota metu duplicant matres, propiusque periclo
It timor, et maior Martis iam apparet imago.
Tum pater Euandrus dextram complexus euntis
Haeret, inexpletus lacrimans, ac talia fatur:
'O mihi praeteritos referat si Iuppiter annos,
'Qualis eram, cum primam aciem Praeneste sub ipsa
'Stravi scutorumque incendi victor acervos,

'Et regem hac Erulum dextra sub Tartara misi :
'Nascenti cui tres animas Feronia mater,

550

555

560

570

'Horrendum dictu, dederat; terna arma movenda, 565 'Ter leto sternendus erat; cui tum tamen omnes 'Abstulit haec animas dextra, et totidem exuit armis: 'Non ego nunc dulci amplexu divellerer usquam, 'Nate, tuo; neque finitimo Mezentius umquam, 'Huic capiti insultans tot ferro saeva dedisset Funera, tam multis viduasset civibus urbem. 'At vos, o superi, et divom tu maxime rector 'Iuppiter, Arcadii, quaeso, miserescite regis, 'Et patrias audite preces: si numina vestra 'Incolumem Pallanta mihi, si fata reservant, 'Si visurus eum vivo et venturus in unum, 'Vitam oro; patior quemvis durare laborem: 'Sin aliquem infandum casum, Fortuna, minaris, 'Nunc, o nunc liceat crudelem abrumpere vitam, 'Dum curae ambiguae, dum spes incerta futuri, 'Dum te, care puer, mea sola et sera voluptas, 'Complexu teneo; gravior neu nuntius aures 'Volneret.' Haec genitor digressu dicta supremo Fundebat: famuli conlapsum in tecta ferebant.

Iamque adeo exierat portis equitatus apertis, Aeneas inter primos et fidus Achates,

575

585

585

Inde alii Troiae proceres; ipse agmine Pallas
In medio, chlamyde et pictis conspectus in armis :
Qualis ubi Oceani perfusus Lucifer unda,

Quem Venus ante alios astrorum diligit ignes,

590

Extulit os sacrum caelo tenebrasque resolvit.

Stant pavidae in muris matres, oculisque sequuntur
Pulveream nubem et fulgentes aere catervas.
Olli per dumos, qua proxuma meta viarum,
Armati tendunt: it clamor, et agmine facto
Quadrupedante putrem sonitu quatit ungula campum.
Est ingens gelidum lucus prope Caeritis amnem,
Religione patrum late sacer; undique colles
Inclusere cavi et nigra nemus abiete cingunt.
Silvano fama est veteres sacrasse Pelasgos,

595

600

Arvorum pecorisque deo, lucumque diemque,

Qui primi fines aliquando habuere Latinos.

Haud procul hinc Tarcho et Tyrrheni tuta tenebant

Castra locis, celsoque omnis de colle videri
Iam poterat legio, et latis tendebat in arvis.
Huc pater Aeneas et bello lecta iuventus
Succedunt, fessique et equos et corpora curant.
At Venus aetherios inter dea candida nimbos
Dona ferens aderat; natumque in valle reducta
Ut procul et gelido secretum flumine vidit,
Talibus adfata est dictis, seque obtulit ultro:
'En perfecta mei promissa coniugis arte

605

610

'Munera, ne mox aut Laurentes, nate, superbos,

'Aut acrem dubites in proelia poscere Turnum.'
Dixit, et amplexus nati Cytherea petivit;
Arma sub adversa posuit radiantia quercu.
Ille deae donis et tanto laetus honore

615

Expleri nequit, atque oculos per singula volvit,
Miraturque interque manus et bracchia versat
Terribilem cristis galeam flammasque vomentem,
Fatiferumque ensem, loricam ex aere rigentem,
Sanguineam, ingentem, qualis cum caerula nubes
Solis inardescit radiis longeque refulget;
Tum leves ocreas electro auroque recocto,
Hastamque, et clipei non enarrabile textum.
Illic res Italas Romanorumque triumphos,

620

625

Haud vatum ignarus venturique inscius aevi,
Fecerat Ignipotens ; illic genus omne futurae
Stirpis ab Ascanio, pugnataque in ordine bella.
Fecerat et viridi fetam Mavortis in antro
Procubuisse lupam: geminos huic ubera circum
Ludere pendentes pueros, et lambere matrem

Inpavidos; illam tereti cervice reflexam

Mulcere alternos, et corpora fingere lingua.

630

Nec procul hinc Romam et raptas sine more Sabinas 635
Consessu caveae, magnis Circensibus actis,

Addiderat, subitoque novum consurgere bellum
Romulidis Tatioque seni Curibusque severis.
Post idem inter se posito certamine reges

Armati Iovis ante aram paterasque tenentes

640

Stabant et caesa iungebant foedera porca.

Raptabatque viri mendacis viscera Tullus

Haud procul inde citae Mettum in diversa quadrigae
Distulerant, (at tu dictis, Albane, maneres !)

645

Per silvam, et sparsi rorabant sanguine vepres.
Nec non Tarquinium eiectum Porsenna iubebat
Accipere, ingentique urbem obsidione premebat;
Aeneadae in ferrum pro libertate ruebant.
Illum indignanti similem similemque minanti
Aspiceres, pontem auderet quia vellere Cocles,
Et fluvium vinclis innaret Cloelia ruptis.
In summo custos Tarpeiae Manlius arcis
Stabat pro templo et Capitolia celsa tenebat,
Romuleoque recens horrebat regia culmo.
Atque hic auratis volitans argenteus anser
Porticibus Gallos in limine adesse canebat;
Galli per dumos aderant, arcemque tenebant,
Defensi tenebris et dono noctis opacae:
Aurea caesaries ollis, atque aurea vestis;
Virgatis lucent sagulis; tum lactea colla

Auro innectuntur; duo quisque Alpina coruscant
Gaesa manu, scutis protecti corpora longis.
Hic exsultantes Salios, nudosque Lupercos,
Lanigerosque apices, et lapsa ancilia caelo
Extuderat; castae ducebant sacra per urbem
Pilentis matres in mollibus. Hinc procul addit

650

655

660

665