Prima tulit tellus, eadem vos ubere læto 95 100 majorum, eadem fertili sinu excipiet vos redeuntes: quærite veterem genitricem. Ilic familia Enea regnabit in regiones omnes, et filii filiorum, et qui orientur ab illis. Apollo hæc dixit: et gaudium magnum ortum est mixto tumultu, et omnes inquirunt quae sit ea urbs, quo Phœbus revocet vagos, et imperet eos redire. pater meus recogitans historias antiquorum hominum, dixit: O primates, audite, et intelligite spes vestras. Creta, insula Jovis magni, sita est in medio mari: ubi Tunc sup. v. 40.-94. de stirpe aliquot Pieriani.-95. lata pr. Rottend. pro var. lect. vel toto Sprot.-96. exq. terram Zulich. ex interpr.-98. ab ipsis Ven.— 99. excita Hugen.-100. sint hæc Ven. quæ sunt Leid., sed v. Burm. cf. sup. п, 123.—101. jubeatve ed. Ald. et Junt. Goth. pr.-102. volvens veterum multi. prierum Montalb.-103. o deest quatuor Burm. dicite tres.—104. medio magni NOTE Hic autem ambiguum est, an velum simpliciter, an etiam tripodis tentoriam significet: cum dubium sit an ex tripode, an per puellam, an per Anium regem, an sola Dei voce redditum sit ex adytis hoc Æneæ oraculum. 95 Ubere] De ubere terræ, pro ubertate, Æn. 1. 535. et Ge. 11. 185. 97 Domus Enea, &c.] Versus ii duo vaticinium continent, de magnitadine Romani imperii. Traducti sunt ex Homero Iliad. xx. 306. ubi Neptunus Æneam ab Achille occidendum periculo eripit. Sed apud Homerum illic, et in hymno Veneris 197. omnia exemplaria habent, non πάντεσσιν cunctis, sed Τρώεσσιν Trojanis: unde plerique putant Æneam non venisse in Italiam, sed post Priameæ familiæ excidium Trojæ reg nasse: cujus rei sane multa vestigia et argumenta profert Bochartus in dissertatione quam Segresius præfixit Gallico suo Virgilio: prævaluit tamen Italorum opinio, quam secutus est Virgilius. 102 Volvens monumenta, &c.] Erravit in ea explicatione oraculi et pater et filius: pater quidem, quod in re dubia, qualis erat origo Trojanæ gentis, quæ per Dardanum ex Italia, per Teucrum e Creta oriebatur, minime dubitarit: filius autem, quod patrem non monuerit, se a Creusa abeunte audivisse, sibi sedes a Diis in Italia ad Tybrim fluvium esse paratas; quod in alteram interpretationis partem deflectere patris animum potuisset : vide Æn. 11. 781. 104 Creta, &c.] Candie, ingens insula Mediterranei Maris: inter Mons Idæus ubi, et gentis cunabula nostræ. 105 110 est mons Ida, et origo nationis nostræ; incolæ illius occupant centum urbes magnas, regna fertilissima: unde, si bene memini auditarum rerum, maximus pater Teucer primo advenit ad promontorium Rhateum, et elegit sedem regni: nondum Ilium et arx Pergamus condita erat, degebant in profundis vallibus. Hinc venit mater Cybele protectrix loci et cymbala Corybantia, et sylva Idæa: hinc fidele arcanum Goth. tert.-105. ibi multi ap. Burm. et deest Zalich.-106. urbis multi Pier. et duo Heins. At urbes Valerius Probus in codice, qui ipsius Maronis fuerat, scriptum repererat, ap. Gell. x111, 19.-108. Teucrus defendit Heins. e libris et Grammaticis; adde fragm. Vatic, alii Teucer, vel Teucros, v. Pier. et Bened. adductus alter Hamb. delectus pro delatus, et a m. sec. devectus Leid. unus. primum transvectus Goth. sec. in oras multi ap. Pier. fragm. Vatic. p. 172, et tres Goth. Critheas-in oras Dorvill.-109. Aptavitque aliquot Burm. cum Goth. sec. regni Hamb. sec. Ilion et duo etiam hic.-111. Hic Nonius Marcellus in colere, Serv. ad Æn. x, 220 et Wall. Porro varie scribitur, Cybele, Cybeles, Cybeli (hoc quidem inani, ut solet, verborum apparatu ornat Catrous) apud Pier. et Heinsium, cujus docta nota est NOTE Egeum et Libycum mare: olim urbibus clara centum, unde ab Homero in Iliade kaтóμmoλis dicitur: in Odyss. habet tantum urbes évvevhkovтa nonaginta: præcipuæ fuerunt Gnossus, Gortyna, Cydon, Dictynna. De Jovis in ea insula cunabulis; deque Cybele et Corybantibus, Ge. iv. 151. et mox 111. 108 Teucrus Rhoteas] Teucer, Scamandri Cretensis filius, cum insula frugum inopia laboraret, dicitur, ad sedes novas quærendas, cum tertia populi parte solvisse; acceptoque oraculo, ibi se positurum sedes, ubi esset a terrigenis noctu oppugnatus, in Phrygia circa Amaxitum et Rhoteum Troadis in Hellesponto promontorium maxima murium multitudine vexatus, ibi sedem fixit, templum qui Phrygia aut Cretica lingua σμίνθος appellatur. Præterea veterum colonorum more, patria nomina intulit in Troadem, et montem vocavit Idam ab Ida Cretensi monte. Æn. 11. 801. à patre suo Scamandrum fluvium, qui antea Xanthus vocabatur; unde Homerus ait Xanthum a Diis vocari, Scamandrum ab hominibus; id est nomen hoc esse illo recentius. Denique cultum Cybeles matris Deorum in Phrygiam intulit e Creta, ubi illa Jovem pepererat et aluerat. 109 Optavitque locum regno] Elegit: sic Æn. 1. 429. Pars optare locum tecto.' Et vero primus ibi regnavit : pauloque post veuit ex Italia Dardanus, qui ab ipso in generum ac successorem ascitus est. Æn. 1. 239. 111 Mater, &c.] Quæ et Rhea, constituit Apollini Smintheo, cujus et Ops, Saturni uxor, mater Desimulacrum pede premebat murem, orum ac terra ipsa. Nomen, vel a Idæumque nemus; hinc fida silentia sacris, Et juncti currum dominæ subiere leones. Ergo agite, et, Divum ducunt qua jussa, sequamur : Nec longo distant cursu; modo Jupiter adsit, 115 ceremoniarum, et juncti leones traxerunt currum Deæ. Itaque agite, et eamus qua mandata Deorum nos ducunt. Propitiemus ventos, et proficiscamur in regnum Creticum. Neque abest longo spatio: dum Jupiter faceat, tertia dies appellet Mates ad littus Creticum. Sic locutus immolavit in altaribus dignas victimas: Nep ad h. 1. et, ut Cybeles cum ceteris conveniret, mutatum etiam mater in matris, et refinxere adeo: Hinc matris cultri Cybeles ap. Pier. Nam librariorum lapSES Sunt Cybili, Cibili, Cibeli, Cybile, Cibela, et al. Sane mons ille Phrygiæ, qui Matri Deum nomen dedit, recte scribitur et Cybelus, sc. mons, et Cybele, et Cubelon, Græcisque τὸ Κύβελον, τὰ Κύβελα, ἡ Κυβέλη (unde ipsa Dea ή KvBen et Kußhan). Heinsius Cybelæ prætulit hic et x1, 768, quoniam Virgilius talem formam amat, et quod hoc proximum est lectioni vulg. Cybele, quæ in plerisque libris, etiam Medic. et Fragm. Vatic., occurrit (item in tribus Goth.), et a Nonio Marcello firmatur. Interpretati autem erant vulgo, ut ex PomC. ira Witt. pro æra. pon. Sab. apparet: mater Cybele cultrix, sc. sacrorum. -112. et fida Schol. Cruqu. Horat. ııı Ód. 1.—113. vincti Franc. victi Dorvill. -114. Dicum Gud. quo Goth, sec. qua ducunt tres Burm. qua fata ed. Ven.→→ 115. Gnosia e scriptis tuetur Heins. Gud. et alii Cnosia. Vulgo Gnossia; sed de hac scripturæ varietate auctores de numis et marmoribus sunt videndi. Dijudicanda omnino res est ex eo, quod simplici litera veteres, geminata seriores, utebantur.-116. Nec distant longo Menag. sec.-117. sistat Hamb. sec. NOTE Cybele monte Phrygiæ: vel a Kußße, in caput saltare, caput rotare, quod in sacris ejus ministri crebro caput rotarent. Et vero Græcis ipsa dicitur et Kußéan, et Kußhß. Vocabantur ministri illi Corybantes, Curetes, et Dactyli Idai, Jovis altores, qui frequenti cymbalorum æreorum pulsu in sacris utebantur. Vehebatur curru, quia ex Lucret. 1. 11. 600. terra est, terra autem in medio pendet. Trahebatur a leonibus, quia mater est omnium, et parentum officiis proles etiam ferocissima molliri debet. Cetera ejus mysteria ibi fuse ab eodem Lucretio explicantur. Premebantur autem ejus sacra gravi silentio, nt et Cereris ceremoniæ: fortasse ut inscrutabilem terræ profunditatem exprime Sic fatus, meritos aris mactavit honores, 120 tuno taurum ; tibi taurum, o Phœbe formose: Tempestati ovem nigram, Zephyris propitiis candidum. Rumor spargitur, ducem Idomeneum ejectum abiisse e paternis regnis, et littora Creta esse vacua, domos carere hostibus, et regionem relictam patere. Linquimus portus Deli, et mari currimus: et radimus Naxum in montibus cf. Burm.—118. mactabat ap. Nonium in honor, et ap. Macrob. Iv Sat. 1.— 121. regno c. paterno pr. Hamb., quod esset pedestre.-123. domus aliquot Heins. ut fere semper variant scripti in h. v. domum aliquot Pieriani, it. fragm. Vatic. atque vacare Zulich. a m. sec. Porro libri et grammatici olim distinxerunt: desertaque l. C. Hoste, v. d. Possit etiam distingui: desertaque 1. C. Hoste vacare, domos sedesque a. r. Sed vulgaris interpunctio satis comNOTE selosive utrumque Jupiter Simul secundus incidisset in pedem.' 118 Honores] Pro sacrificiis sæpe sumuntur: infra, 547. Junoni Argivæ jussos adolemus honores.' De Neptuno, Æn. 1. 129. De Apolline, Ecl. III. 104. 120 Nigram Hyemi, &c.] Per Hyemem, intelligit Tempestates, quæ ex Cicer. de Nat. Deorum 111. 51. Populi Romani ritu consecratæ sunt..... nostri duces, mare ingredientes, immolare hostiam fluctibus consueverunt.' Ad hunc morem allusit Virgilius, hic, et v. 772. Tempestatibus agnam Cædere deinde jubet.' Et notat hic Taubmannus ex Plauto, pecudem maxime de ovino genere dici. Venti quoque Deorum loco habiti sunt, tam apud Græcos ex Herodoto, qui 1. VII. Athenienses inducit Borea sacrificantes; quam apud Romanos ex Seneca Natur, Quæst. 1. v. 17. qui ait, Augustum in Gallia commorantem, Circio, Galliæ Narbonensis peculiari vento, templum vovisse ac fecisse. De Zephyro, Ecl. v. 5. At notat Macrobius hæc sacrificia, non in templo Deliaco facta esse, ubi sanguinem fundi nefas erat. Et vero non sacrificasset Hyemi et Ventis ad aram Apollinis. Ubi igitur? fortasse in littore. 122 Idomenea] Ionice, Idouevña, ut longa sit penultima, ut Æn, 1. 615. 'Ilionea petit dextra.' Idomeneus filius Deucalionis, nepos fuit Minois Cretensis regis, duxitque Cretenses ad Trojanum bellum : unde rediens cum in tempestate vovisset se sacrificaturum Diis, quod sibi appulso primum occurreret, occurrissetque filius; eum pater immolavit; orta deinde peste pulsus est rex a civibus, quasi impius in prolem, atque ita Diis invisus. Inde abiisse dicitur in Calabriam Italiæ, et ad Salentinum promontorium urbem condidisse. Ait tamen interpres Lycophronis, eum a Nauplio pulsum, Eubœæ rege: qui ut necem Palamedis filii, Ulyssis dolo a Græcis ad Trojam occisi, vindicaret; Cretam occupaverat. Diodorus non pulsum Idomenea, sed in patria diem obiisse censet. 124 Orlygia] Antiquum nomen Deli insulæ vel ab oprvž, coturnix, Bacchatamque jugis Naxon, viridemque Donusam, 125 sonantem tumultu Baccharum, et viridem Donysam, et Olearon, et Paron can didam, et Cycladas sparsas per mare, et freta distincta multis insulis. Tollitur clamor nautarum diverso conatu. Socii impellunt sese, ut adeamus Cretam et moda.-125. Bacchantemque Menag. pr. Naxum fragm. Vatic., ut mox Olearum et Parum. Nason aliquot Pierii, quem vide. Donysam vulgo legitur: sed Donusam aliquot ejusdem, ut in codd. Plinii et Taciti scribitur; et Græce Δοροῦσα vel Δονουσία; nemo scribit Δονύσα, etsi ex Διονυσία ductum esse volunt. v. Steph. h. v. Donisam, Donissam, Dinosam alii, vitiose.-126. OleaTon Heins, secundum Medic. et vetustiores alios. Olearum fragm. Vatic. At alii Oliaron. Græce utrumque scribitur 'Nλíapos et 'Nλéapos. v. Heins. et Pier. Parum aliquot Pier. cum fragm. Vatic. Pharon Medic. et al.—127. freta concita omnes fere libri, etiam fragm. Vatic., edd. item (cum Servio et Donato) Grammatici ap. Heins., qui tamen prætulit consita, ut jam Dan. Heins. ediderat, laudatque pro ea lectione primum Moret. Ad Sporadas referendum id esse, facile patet. Sed, quid in illa tot tantisque auctoritatibus firmata lectione concita reprehendendum sit, non facile videas. Hoc porro video, esse eam doctiorem, quam consita, et ex maris natura in fretis. Denique non intelligo, quam poëticum hoc sit, tam accurate Cycladas et Sporadas distinguere, quod vix in geographicis libellis fieri solet. Suo jam tempore consita a multis lectum narrat Cerda, recte tamen inhæret alteri, vel Paullini auctoritate, qui et ipse legerat ac probarat concita. concita remis aliquot Pier. ventis pr. Hamb. pro var. lect. Wall. a m. pr., sed terris a sec. -128. exagitur Oudart. vario hortamine, cum hiatu, fuere, qui conjicerent jam ap. Pierium, et nuper firmare voluit vir doctus inter Danos, ut ex Nova Biblioth. Litt. et Artt. eleg. T. IV, P. 1, p. 5, intelleximus. Verum clamor nauticus est illud ipsum celeusma vel hortamen, neque adeo cum hortamine exoriri potest; sequitur porro: Hortantur socii. Denique vario certamine bene ex poëtici sermonis more adjectum; certant inter se manuum opera, studio, dum discessum parant. vario discrimine Goth. tert. lapsu librarii, NOTE caille; quod genus illic, aut primum, aut magna multitudine visum volunt grammatici vel juxta alios, ab Ortygia Etoliæ; cujus et hanc, et alias complures Ortygias, colonias fuisse volunt. 125 Bacchatamque jugis Naxon] Narus, una Cycladum, insula nobilissima, ad meridiem Deli, vino fertilis, unde Baccho dicata: quia Ariadnen, a Theseo raptam ibique relictam, fertur excepisse. Bacchata dicitur, id ést frequentata a Bacchis, furiosis aa Bacchi comitibus fœminis: Ecl, v. 29. 69. Hodie Naxi. Viridemque Donusam] Jacet inter Icariam et Gyarum, marmore viridi celebris: hodie Donussa. 126 Olearon, &c.] Olearos vel Oli aros; juxta Nigrum nunc dicta Quiniminio. Paron.] Paros, hodie Pario, niyeo marmore nobilis. De Cycladibus, supra, 74. 127 Concita] Propter angusta inter insulas spatia. Alii consita, i. e. ubi variæ terræ, seu insulæ, quasi sutą et seminatæ sunt, |