Procurvam exspectant falcem rastrosque tenacis,
Cum semel haeserunt arvis aurasque tulerunt ;
Ipsa satis tellus, cum dente recluditur unco,
Sufficit humorem et gravidas cum vomere fruges.
425 Hoc pinguem et placitam Paci nutritor olivam.

Poma quoque, ut primum truncos sensere valentis
Et viris habuere suas, ad sidera raptim

Vi propria nituntur opisque haud indiga nostrae.
Nec minus interea fetu nemus omne gravescit,
430 Sanguineisque inculta rubent aviaria bacis.
Tondentur cytisi, taedas silva alta ministrat,
Pascunturque ignes nocturni et lumina fundunt.
Et dubitant homines serere atque inpendere curam?
Quid maiora sequar? salices humilesque genestae,
435 Aut illae pecori frondem aut pastoribus umbras
Sufficiunt, saepemque satis et pabula melli
Et iuvat undantem buxo spectare Cytorum
Naryciaeque picis lucos, iuvat arva videre
Non rastris, hominum non ulli obnoxia curae.
440 Ipsae Caucasio steriles in vertice silvae,
Quas animosi Euri adsidue franguntque feruntque,

est.

cultura indigentibus, vss. 420-457.
421. tenaces, assiduos, assiduum
rastrorum usum; ut ira, morbus,
tenax dicitur. 422. cum e semi-
nario translata radices fixerit et
tempestatem ferre consueverit; cf.
vs. 318. et 332. 423. satis, hic
i. q. arboribus.
dente unco, bi-
dente; nisi forte dente unco, ut
alibi, ipse vomer significatur et il-
lud, quod sequitur, cum vomere, ex
poetica copia et ubertate adiectum
424. cum vomere, si aratur;
quemadmodum Ovidius: „,dabat (hu-
mus) curvo sine vomere fruges;"
i. e. etsi non arabatur. 425. Hoc,
propterea. nutritor antique pro
nutrito, nutri, ut bellantur pro
bellant A. XI, 660. 426. Poma
hic i. q. pomi, ut vs. 33. corna i.
q.
cornus. 428. que est, qui malit
omissum ; sed v. I, 142. 431. sq.
taedas, unde pascuntur ignes, s.
quae materiam praebent igni, i. e.
quae incensae lumen fundunt.
433. Quae cum ita sint, non est
rusticis subterfugiendus is labor, ea
cura, ut serant eiusmodi frutices
arboresque; v. A. VI, 807. 434.

sqq. Quid maiores arbores (cum
etiam minores, qualis salix et ge-
nesta, suum habeant usum) recen-
seam, ut buxum, piceas, cedros,
cupressos? nam etiam buxus, qua-
lis erat in Cytoro, monte Paphla-
goniae, proceritate insignis erat.
Alii sequor.
435. illae non est
otiosum, sed vim addit orationi;
sic enim fit, ut notione vocabuli, ad
quod spectat hoc pronomen, quo-
dam modo geminata animus ad illud
magis attendere iubeatur; cf. A. XI,
494. Inprimis saepe ille cum Par-
ticipiis, etiam Adiectivis, ita iun-
ctum reperitur, ut A. I, 3. V, 457.
IX, 796. XII, 5.
437. Et post
plura interposita continuat oratio-
nem, ut A. V, 113. IX, 179.; sed
v. etiam E. IV, 6. undantem,
in modum aquae vento motae flu-
ctuantem. 438. Naryciae h. 1.
idem, quod Bruttiae; Naryx enim
s. Narycium oppidum erat Locro-
rum Epicnemidiorum; colonia autem
Narycia Locros oppidum in Brut-
tiis condidit.
arva, sc. silvis
consita.
441. ferunt, decussos
ramulos et frondes auferunt; est no-

Dant alios aliae fetus, dant utile lignum

Navigiis pinos, domibus cedrumque cupressosque.
Hinc radios trivere rotis, hinc tympana plaustris
445 Agricolae, et pandas ratibus posuere carinas.
Viminibus salices fecundae, frondibus ulmi,
At myrtus validis hastilibus et bona bello
Cornus; Ituraeos taxi torquentur in arcus.
Nec tiliae leves aut torno rasile buxum
450 Non formam accipiunt ferroque cavantur acuto.
Nec non et torrentem undam levis innatat alnus,
Missa Pado; nec non et apes examina condunt
Corticibusque cavis vitiosaeque ilicis alveo.

Quid memorandum aeque Baccheia dona tulerunt?
455 Bacchus et ad culpam caussas dedit; ille furentis
Centauros leto domuit, Rhoetumque Pholumque
Et magno Hylaeum Lapithis cratere minantem.
O fortunatos nimium, sua si bona norint,
'Agricolas! quibus ipsa, procul discordibus armis,
460 Fundit humo facilem victum iustissima tellus.
Si non ingentem foribus domus alta superbis
Mane salutantum totis vomit aedibus undam,
Nec varios inhiant pulchra testudine postis,
Inlusasque auro vestes, Ephyreiaque aera,
465 Alba neque Assyrio fucatur lana veneno,
Nec casia liquidi corrumpitur usus olivi:

442. fetus, uti

strum zerzausen.
litates. 444. trivere, v. I, 49.
446. frondibus, quae pro pabulo
dabantur pecori. 447. At myrtus
cornusque, ad bellum utilis, validis
hastilibus (unde iacula, hastae, fie-
bant) fecundae sunt. 448. Itu-
raeam ultra Iordanem sitam, inco-
lebant Arabes sagittandi arte clari;
et v. E. I, 55. 449. Nec non
til., etiam t. et buxus tornari et
scalpi possunt. 452. Missa P.,
immissa in Padum de navalibus; et
ripae Padi alnis erant consitae.
453. cf. IV, 44. 455. ad culp.,
ad scelera committenda. 456. cf.
Ovid. Met. XII, 210. sqq.

VII. Laus vitae rusticae, vss. 458-540.459. ipsa, lubens volensque; proprie i. q. sponte; quod autem sponte quis facit, id solet libenter facere. 460. facilem, affluentem, apdovov⚫ cui epitheto convenit verbum fundit, quod ipsum copiae notionem adiunctam

habet. iustissima, quia creditum
(semen) cum fenore reddere solet.
461. sqq. Describitur fastus et
luxus potentium. foribus vomit,
i. e. per fores. superbis, fabre-
factis et magnificis, cf. III, 26. A.
VI, 20.
462. Solebant mane
clientes patronos suos salutatum ve-
nire. 463. inhiant, agricolae.
varios, πεποικιλμένους. 464. Il-
lusas, pictas ornatasque; ludere ar-
tifices dicuntur rebus varie ornan-
dis indulgentes. Vestes intelliges
stragulas. Eph. aera, vasa ex
aere Corinthio, quod in summo ha-
bebatur pretio; 'Equqa antiquum
nomen Corinthi. 465. venenum,
ut qaquanov, quivis sucus acrior.
Assyrium saepe apud poetas
Syrium; Syria rursus complecteba-
tur Phoenicen; itaque Assyrio v.
i. q. purpura Phoenicia. 466.
casiae id genus h. 1. intelligen-
dum, cuius odoratus cortex oleo ab
unguentariis admiscebatur; rustici

q.

At secura quies et nescia fallere vita,
Dives opum variarum, at latis otia fundis,
Speluncae, vivique lacus, at frigida Tempe,
470 Mugitusque boum, mollesque sub arbore somni
Non absunt; illic saltus ac lustra ferarum,

Et patiens operum exiguoque adsueta iuventus,
Sacra deum, sanctique patres; extrema per illos
Iustitia excedens terris vestigia fecit.

475 Me vero primum dulces ante omnia Musae,
Quarum sacra fero ingenti percussus amore,
Accipiant, caelique vias et sidera monstrent,
Defectus solis varios, lunaeque labores;

Unde tremor terris, qua vi maria alta tumescant
480 Obiicibus ruptis rursusque in se ipsa residant,
Quid tantum Oceano properent se tinguere soles
Hiberni, vel quae tardis mora noctibus obstet.
Sin, has ne possim naturae accedere partis,
Frigidus obstiterit circum praecordia sanguis :
485 Rura mihi et rigui placeant in vallibus amnes;
Flumina amem silvasque inglorius. O, ubi campi
Spercheosque, et virginibus bacchata Lacaenis
Taygeta! o, qui me gelidis in vallibus Haemi
Sistat, et ingenti ramorum protegat umbra!
490 Felix, qui potuit rerum cognoscere caussas,

contenti sunt oleo liquido, i. e. puro et limpido. 467. At, sc. non abest; quod repetes e vs. 471. nescia fallere vita, a dolis et fallaciis libera. 468. op. var., variarum frugum, fructuum, cet. porro delectatur agricolae otium prospectu per agros late patenti. 469. vivi, natura, non arte facti, affluente ex fontibus rivisque aqua; v. III, 449. fr. Tempe, umbrosae valles. Téμлεα, Тéμлη, erant vallis amoenissima Thessaliae. 472. operum, opus inprimis dicitur, quod ruri fit. 473. Sacra d., sc. caste ibi coluntur; quam notionem repetes ex iis, quae subiiciuntur; sanctique p., i. e. ibi patres sancte ac pie coluntur. 474. v. E. IV, 6. 475. dulces a. omn., dulcissimae. 476. sacra ferre, est sacrificantis, ut A. III, 19. maxime sacerdotis; poetae autem Musarum sacerdotes, Movoάov εqάnovtes, appellantur. - 477. Musae accipiunt eum, qui se iis tradit, con

secrat. Ceterum v. G. I, 173.
478. labores, defectus, dum quasi
invita obscuratur. 479. sq. cau-
sas accessus et recessus maris ae-
stuantis. 480. obiic., litoribus;
fit enim, ut cum vehementior est
maris accessus, super litora mare
se effundat.
481. Sol putabatur
confecto cursu diurno in Oceanum
descendere. 482, vel cur aestate
breviores sint noctes. 484. Fri-
gidior sanguis putabatur hebetiora
et tardiora reddere ingenia. 487.
Spercheos, fluv. Thessaliae; v. 1,
173, bacchata, passive, in qui-
bus virgines Lac. bacchari, orgia
celebrare, solent; cf. A. III, 125,

-

488. Taygeta, sc. oon, montes ex Arcadia per totam Laconicam procurrentes. —o, qui me ... Sistat, utinam me aliquis s.; qui optandi vim habet, ut A, XII, 883. Terent, Phorm. I, 2, 73.:,,Homo confidens: qui illum di omnes perduint." Haemi, v. I, 492. 490, sqq, Beata est vita philosophi, beata etiam

Atque metus omnis et inexorabile fatum
Subiecit pedibus strepitumque Acherontis avari!
Fortunatus et ille, deos qui novit agrestis,
Panaque Silvanumque senem Nymphasque sorores:
495 Illum non populi fasces, non purpura regum
Flexit et infidos agitans discordia fratres,
Aut coniurato descendens Dacus ab Histro,
Non res Romanae perituraque regna; neque ille
Aut doluit miserans inopem, aut invidit habenti.
500 Quos rami fructus, quos ipsa volentia rura
Sponte tulere sua, carpsit; nec ferrea iura
Insanumque forum aut populi tabularia vidit.
Sollicitant alii remis freta caeca, ruuntque
In ferrum, penetrant aulas et limina regum ;
505 Hic petit excidiis urbem miserosque Penatis,
Ut gemma bibat et Sarrano dormiat ostro;
Condit opes alius, defossoque incubat auro;
Hic stupet attonitus Rostris; hunc plausus hiantem
Per cuneos geminatus enim plebisque patrumque
510 Corripuit; gaudent perfusi sanguine fratrum,

agricolae. 491. sq. qui se ab
omni metu mortis aliarumque rerum
liberavit; v. A. VII, 100. 494.
v. E. X, 24.
495. pop. fasc.,
magistratus, quos dat populus.
496. Flexit, flectere solet, v. G. I,
49. Nihil omnia ista curat rusticus.
non purpura fratres: vi-
dentur significari Tiridates et Phraa-
tes, consanguinei proptereaque fra-
tres dicti, qui de regno Parthico
armis inter se certantes, Imperato-
ris Augusti gratiam ambiebant.
497. Daci ad sinistram ripam Istri
in montibus habitantes Istrum glacie
obductum transire vicinamque regio-
nem Romanis subiectam populari so-
lebant. Ister coniuratus, populi
ad Istrum, qui cum Dacis coniurave-
rant, i. e. arma sociaverant. 498.
Non r. R. p. r., haec in unam notio-
nem sunt coniungenda: bella Roma-
norum cum exteris gesta, his exitiosa.

499. Agricola semper aequo contentoque animo esse solet, quia tantum habet, quantum_requiritur ad vitam sustentandam; itaque nec inopiam novit, qua misera plebs in urbe laborat, nec luxum divitiarum, quibus invideat. habenti, to exovti, i. e. diviti. 501. ferrea, rigida,

sunt.

aut. p.

506.

508.

quae nullo modo flecti, deleniri, pos502. Ins., insano clamore litigantium perstrepens. t. v., nullum nec vectigal, nec portorium, nec pascua a populo tamquam publicanus conduxit, quarum redemtionum tabulae in tabulario publico, quod Romae erat in atrio Libertatis, servabantur. 503. sq. Alii expeditiones in longinquas terras faciunt, regna eversuri. caeca, plena incertorum casuum. 505. Alii patriae bellum inferunt. gemma, poculis ex gemma factis, quae immensi erant pretii. sqq. Alius miratur eloquentiae forensis laudem, alius captat gratiam populi. hiantem prae admiratione et stupore scilicet. Corripuit, animum commovit. iunge plausus per cuneos, i. e. ab iis, qui per cuneos sedent, editus, cf. Horat. Od. I, 20, 3. sq. Cic. Or. Phil. I, 12. geminatus, repetitus, Horat. Od. II, 17, 25. sq.:,,populus frequens Laetum theatris ter crepuit sonum. enim, v. A. VIII, 84. 510. sqq. ibi (in urbe) immania scelera, parricidia, exsilia, ignota illa rusticis. gaudent perfusi, g. perfundi; Graeco more Par

66

-

Exsilioque domos et dulcia limina mutant,
Atque alio patriam quaerunt sub sole iacentem.
Agricola incurvo terram dimovit aratro:

Hinc anni labor, hinc patriam parvosque nepotes
515 Sustinet, hinc armenta boum meritosque iuvencos.
Nec requies, quin aut pomis exuberet annus,
Aut fetu pecorum, aut Cerealis mergite culmi,
Proventuque oneret sulcos atque horrea vincat.
Venit hiemps: teritur Sicyonia baca trapetis,
520 Glande sues laeti redeunt, dant arbuta silvae;
Et varios ponit fetus autumnus, et alte
Mitis in apricis coquitur vindemia saxis.
Interea dulces pendent circum oscula nati,
Casta pudicitiam servat domus, ubera vaccae
525 Lactea demittunt, pinguesque in gramine laeto
Inter se adversis luctantur cornibus haedi.
Ipse dies agitat festos, fususque per herbam,
Ignis ubi in medio et socii cratera coronant,
Te, libans, Lenaee, vocat, pecorisque magistris
530 Velocis iaculi certamina ponit in ulmo,

Corporaque agresti nudant praedura palaestrae.
Hanc olim veteres vitam coluere Sabini,

Hanc Remus et frater, sic fortis Etruria crevit
Scilicet et rerum facta est pulcherrima Roma,
535 Septemque una sibi muro circumdedit arces.
Ante etiam sceptrum Dictaei regis, et ante
Impia quam caesis gens est epulata iuvencis,

annuus.

...

ticipium cum verbo gaudendi iun-
ctum, ut A. X, 500. XII, 6.
dulcia, v. E. I, 3. 513. v. I,
49.
514. anni l.,
516-522. Nec requies, quin
Semper aliquem fructum capit ru-
sticus vel ex pomis, vel ex pecori-
bus, vel ex agris, cet. 519. Ve-
nit, i. e. Cum venit; similiter Ho-
rat. Sat. I, 53.: Caldior est, acres
inter numeretur;" i. e. si cald. est;
adde A. I, 572. VI, 31. Sicyon
olivifera, v. E. I, 55. 520. Glande
redeunt, a glande, quam in silvis
fregerunt; Verba a re incipientia
saepe cum nudo Ablativo iunguntur,
ut I, 275. urbe reportat, IV, 88.
acie revocaveris, A. I, 358. 679. X,
473. 521. pon. f. aut., au-
tumno poma ex arboribus decidunt.
527. Ipse, dominus praedii; is
autem agitare dies festos dicitur,

--

non quasi solus ac semper ferietur,
sed quia ad eum procuratio sollem-
nium pertinet. Varia autem cum
sint sollemnia, unum commemorat
poeta, quod peracta vindemia in ho-
norem Bacchi celebrabatur, v. E. V,
67. sqq. 528. Ignis, sc. in ara.
socii sc. operis rustici, cf. Hor.
Ep. II, 1, 142. cr. coronant,
fronde redimiunt, ex more illius
aevi, cf. A. III, 525.; diversum est
ab hoc Homericum illud ἐπιστέψα-
odai noτoło. 530, cert. ponit,
instituit, dyæva ngotídnoiv.
ulmo, ut aut ipsa ulmus, aut ali-
quid ulmo affixum pro scopo sit.
531. palaestrae, i. e. ad luctam in-
eundam. 534. rerum, i. e. omnium
pulch.

in

535. arces, montes, colÎes, IV, 461. 536, ante imperium lovis, cf. IV, 152. 537. Columella de Re Rust. 1. VI. Praefat.: