Ille simul fugiens, Rutulos simul increpat omnes, Nomine quemque vocans, notumque efflagitat
Æneas mortem contrà, præsensque minatur
Exitium, si quisquam adeat; terretque trementes,
Excisurum urbem minitans, et saucius instat
Quinque orbes explent cursu, totidemque retexunt
Huc illuc. Neque enim levia aut ludicra petuntur
Præmia; sed Turni de vita et sanguine certant. 765
Forte sacer Fauno foliis oleaster amaris
Hic steterat, nautis olim venerabile lignum ;
Servati ex undis ubi figere dona solebant
Laurenti divo, et votas suspendere vestes.
Sed stirpem Teucri nullo discrimine sacrum
Sustulerant, puro ut possent concurrere campo.
Hìc hasta Æneæ stabat: huc impetus illam
Detulerat, fixam et lentă in radice tenebat.
Incubuit voluitque manu convellere ferrum
Dardanides, teloque sequi, quem prendere cursu 775
Non poterat. Tum vero amens formidine Turnus,
"Faune, precor, miserere," inquit; "tuque optima
ferrum
Terra tene colui vestros si semper honores,
Quos contrà Æneadæ bello fecere profanos."
Dixit, opemque dei non cassa in vota vocavit. 780
Namque diu luctans, lentoque in stirpe moratus,
Viribus haud ullis valuit discludere morsūs
Roboris Æneas. Dum nititur acer, et instat,
Rursus in aurigæ faciem mutata Metisci
Procurrit, fratrique ensem dea Daunia reddit. 785
Quod Venus audaci Nymphæ indignata licere
Accessit, telumque altă ab radice revellit.
Olli sublimes, armis animisque refecti,
Hic gladio fidens, hic acer et arduus hastā,
Adsistunt contrà certamine Martis anheli.
Junonem interea Rex omnipotentis Olympi
Alloquitur, fulvā pugnas de nube tuentem :
Quæ jam finis erit, conjux ? quid denique restat? Indigetem Ænean scis ipsa, et scire fateris, Deberi cœlo, fatisque ad sidera tolli.
Quid struis? aut quã spe gelidis in nubibus hæres ? Mortalin' decuit violari vulnere divum ?
Aut ensem-quid enim sine te Juturna valeret ?— Ereptum reddi Turno, et vim crescere victis? Desine jam tandem, precibusque inflectere nostris ; Nec te tantus edat tacitam dolor; et mihi curæ 801 Sæpe tuo dulci tristes ex ore recursent.
Ventum ad supremum est. Terris agitare vel undis
Trojanos potuisti; infandum accendere bellum,
Deformare domum, et luctu miscere hymenæos :
Ulterius tentare veto." Sic Jupiter orsus;
Sic dea submisso contrà Saturnia vultu :
"Ista quidem quia nota mihi tua, magne, voluntas,
Jupiter, et Turnum et terras invita reliqui.
Nec tu me aëriā solam nunc sede videres
Digna indigna pati; sed flammis cincta sub ipsā Starem acie, traheremque inimica in prælia Teu
Juturnam misero, fateor, succurrere fratri
Suasi, et pro vitā majora audere probavi ;
Non ut tela tamen, non ut contenderet arcum; 815 Adjuro Stygii caput implacabile fontis,
Una superstitio superis quæ reddita divis.
Et nunc cedo equidem, pugnasque exosa relinquo. Illud te, nulla fati quod lege tenetur,
Pro Latio obtestor, pro majestate tuorum : 820
Quum jam connubiis pacem felicibus, esto,
Component, quum jam leges et fœdera jungent :
Ne vetus indigenas nomen mutare Latinos,
Neu Troas fieri jubeas, Teucrosque vocari;
Aut vocem mutare viros, aut vertere vestem.
Sit Latium, sint Albani per secula reges ;
Sit Romana potens Italā virtute propago;
Occidit, occideritque sinas cum nomine Troja."
Olli subridens hominum rerumque repertor:
"Et germana Jovis, Saturnique altera proles, 830
Irarum tantos volvis sub pectore fluctus ?
Verum age, et inceptum frustrà submitte furorem.
Do, quod vis; et me victusque volensque remitto.
Sermonem Ausonii patrium moresque tenebunt ;
Utque est, nomen erit; commixti corpore tantùm
Subsident Teucri. Morem ritusque sacrorum 836
Adjiciam, faciamque omnes uno ore Latinos.
Hinc genus Ausonio mixtum quod sanguine surget,
Supra homines, supra ire deos pietate videbis ;
Nec gens ulla tuos æque celebrabit honores." 840
Annuit his Juno, et mentem lætata retorsit.
Interea excedit cœlo, nubemque reliquit.
His actis, aliud Genitor secum ipse volutat,
Juturnamque parat fratris dimittere ab armis.
Dicuntur geminæ pestes cognomine Diræ,
Quas et Tartaream Nox intempesta Megæram
Uno eodemque tulit partu, paribusque revinxit
Serpentum spiris, ventosasque addidit alas.
Hæ Jovis ad solium, sævique in limine regis,
Apparent, acuuntque metum mortalibus ægris, 850
Si quando letum horrificum morbosque deûm rex
Molitur, meritas aut bello territat urbes.
Harum unam celerem demisit ab æthere summo
Jupiter, inque omen Juturnæ occurrere jussit.
Illa volat, celerique ad terram turbine fertur: 855
Non secus ac nervo per nubem impulsa sagitta,
Armatam sævi Parthus quam felle veneni,
Parthus, sive Cydon, telum immedicabile, torsit,
Stridens et celeres incognita transilit umbras.
Talis se sata Nocte tulit, terrasque petivit.
Postquam acies videt Iliacas atque agmina Turni,
Alitis in parvæ subitam collecta figuram,
Quæ quondam in bustis aut culminibus desertis
Nocte sedens serum canit importuna per umbras ;
Hanc versa in faciem Turni se pestis ob ora 865
Fertque refertque sonans, clipeumque everberat
alis.
Illi membra novus solvit formidine torpor ;
Arrectæque horrore comæ, et vox faucibus hæsit.
At procul ut Diræ stridorem agnovit et alas,
Infelix crines scindit Juturna solutos,
Unguibus ora soror fœdans, et pectora pugnis :
66 Quid nunc te tua, Turne, potest germana juvare?
Aut quid jam duræ superat mihi? qua tibi lucem
Arte morer? talin' possum me opponere monstro?
Jam jam linquo acies. Ne me terrete timentem, 875
Obscenæ volucres; alarum verbera nosco,
Letalemque sonum; nec fallunt jussa superba
Magnanimi Jovis. Hæc pro virginitate reponit?
Quò vitam dedit æternam ? cur mortis adempta est
Conditio? possem tantos finire dolores
880
Nunc certè, et misero fratri comes ire per umbras.
Immortalis ego? aut quidquam mihi dulce meorum
Te sine, frater, erit? O quæ satìs alta dehiscat
Terra mihi, Manesque deam demittat ad imos?"
Tantum effata, caput glauco contexit amictu
Multa gemens, et se fluvio dea condidit alto.
Æneas instat contrà, telumque coruscat
Ingens arboreum, et sævo sic pectore fatur :
"Quæ nunc deinde mora est? aut quid jam, Turne,
Non cursu, sævis certandum est comminus armis. Verte omnes tete in facies; et contrahe, quid
Sive animis sive arte vales; opta ardua pennis
Astra sequi, clausumve cavā te condere terrā.”
Ille caput quassans: "Non me tua fervida terrent
Dicta, ferox ; dî me terrent, et Jupiter hostis." 895
Nec plura effatus, saxum circumspicit ingens,
Saxum antiquum, ingens, campo quod fortè jacebat,
Limes agro positus, litem ut discerneret arvis ;
Vix illud lecti bis sex cervice subirent,
Qualia nunc hominum producit corpora tellus : 900
Ille manu raptum trepidā torquebat in hostem,
|