Ut primùm fari potuit, sic institit ore :

"Quam pro me curam geris, hanc precor, optime, pro me

Deponas, letumque sinas pro laude pacisci.

Et nos tela, pater, ferrumque haud debile dextrā 50
Spargimus, et nostro sequitur de vulnere sanguis.
Longè illi dea mater erit, quæ nube fugacem
Femineā tegat, et vanis sese occulat umbris.”
At regina, novā pugnæ conterrita sorte,

Flebat, et ardentem generum moritura tenebat: 55
66 Turne, per has ego te lacrimas, per si quis Amatæ
Tangit honos animum-spes tu nunc una, senectæ
Tu requies miseræ : decus imperiumque Latini
Te penes; in te omnis domus inclinata recumbit-
Unum oro desiste manum committere Teucris. 60
Qui te cumque manent isto certamine casūs,
Et me, Turne, manent : simul hæc invisa relinquam
Lumina, nec generum Ænean captiva videbo."
Accepit vocem lacrimis Lavinia matris

Flagrantes perfusa genas: cui plurimus ignem 65
Subjecit rubor, et calefacta per ora cucurrit.
Indum sanguineo veluti violaverit ostro
Siquis ebur, aut mixta rubent ubi lilia multā
Alba rosā : tales virgo dabat ore colores.

Illum turbat amor, figitque in virgine vultūs : 70
Ardet in arma magis, paucisque affatur Amatam •
"Ne, quæso, ne me lacrimis, neve omine tanto
Prosequere in duri certamina Martis euntem,
O mater: neque enim Turno mora libera mortis.
Nuntius hæc Idmon Phrygio mea dicta tyranno 75

Haud placitura refer: Quum primùm crastina cœlo Puniceis invecta rotis Aurora rubescit,

Non Teucros agat in Rutulos: Teucrûm arma quiescant

Et Rutulûm: nostro dirimamus sanguine bellum : Illo quæratur conjux Lavinia campo." 80

Hæc ubi dicta dedit, rapidusque in tecta recessit, Poscit equos, gaudetque tuens ante ora frementes, Pilumno quos ipsa decus dedit Orithyia ; Qui candore nives anteirent, cursibus auras. Circumstant properi aurigæ, manibusque lacessunt Pectora plausa cavis, et colla comantia pectunt. 86 Ipse dehinc auro squalentem alboque orichalco Circumdat loricam humeris; simul aptat habendo Ensemque clipeumque et rubræ cornua cristæ,— Ensem, quem Dauno ignipotens deus ipse parenti 90 Fecerat, et Stygia candentem tinxerat undā. Exin, quæ mediis ingenti adnixa columnæ

Ædibus adstabat, validam vi corripit hastam,
Actoris Aurunci spolium; quassatque trementem,
Vociferans: "Nunc, o nunquam frustrata vocatūs 95
Hasta meos, nunc tempus adest; te maximus
Actor,

Te Turni nunc dextra gerit. Da sternere corpus,
Loricamque manu validā lacerare revulsam
Semiviri Phrygis, et fœdare in pulvere crines
Vibratos calido ferro, myrrhāque madentes."
His agitur furiis: totoque ardentis ab ore
Scintillæ absistunt; oculis micat acribus ignis.
Mugitus veluti quum prima in prælia taurus

100

Terrificos ciet, atque irasci in cornua tentat,
Arboris obnixus trunco, ventosque lacessit
Ictibus, et sparsā ad pugnam proludit arenā.
Nec minùs interea maternis sævus in armis
Æneas acuit Martem, et se suscitat irā,
Oblato gaudens componi fœdere bellum.
Tum socios mœstique metum solatur Iuli,
Fata docens; regique jubet responsa Latino
Certa referre viros, et pacis dicere leges.

Postera vix summos spargebat lumine montes Orta dies; quum primum alto se gurgite tollunt Solis equi, lucemque elatis naribus efflant; 115 Campum ad certamen magnæ sub moenibus urbis Dimensi Rutulique viri Teucrique parabant ; In medioque focos et dîs communibus aras Gramineas. Alii fontemque ignemque ferebant, Velati limo, et verbenā tempora vincti. Procedit legio Ausonidum, pilataque plenis Agmina se fundunt portis. Hinc Troïus omnis Tyrrhenusque ruit variis exercitus armis ;

120

Haud secùs instructi ferro, quàm si aspera Martis
Pugna vocet. Nec non mediis in millibus ipsi 125
Ductores auro volitant ostroque decori;

Et genus Assaraci Mnestheus, et fortis Asylas,
Et Messapus equûm domitor, Neptunia proles.
Utque, dato signo, spatia in sua quisque recessit,
Defigunt tellure hastas, et scuta reclinant.
Tum studio effusæ matres, et vulgus inermum,
Invalidique senes, turres et tecta domorum
Obsedere ; alii portis sublimibus adstant.

130

At Juno e summo, qui nunc Albanus habetur,Tum neque nomen erat, nec honos, aut gloria monti135 Prospiciens tumulo campum aspectabat, et ambas Laurentum Tröumque acies urbemque Latini. Extemplo Turni sic est affata sororem,

Diva deam, stagnis quæ fluminibusque sonoris Præsidet; hunc illi rex ætheris altus honorem 140 Jupiter ereptā pro virginitate sacravit :

"Nympha, decus fluviorum, animo gratissima nostro,

Scis, ut te cunctis unam, quæcumque Latinæ
Magnanimi Jovis ingratum ascendere cubile,
Prætulerim, cœlique lubens in parte locârim: 145
Disce tuum-ne me incuses, Juturna-dolorem.
Quà visa est Fortuna pati, Parcæque sinebant
Cedere res Latio, Turnum et tua monia texi.
Nunc juvenem imparibus video concurrere fatis,
Parcarumque dies et vis inimica propinquat. 150
Non pugnam aspicere hanc oculis, non fœdera pos-

sum.

Tu, pro germano si quid præsentius audes,

Perge; decet. Forsan miseros meliora sequentur." Vix ea quum lacrimas oculis Juturna profudit, Terque quaterque manu pectus percussit hones155

tum.

"Non lacrimis hoc tempus," ait Saturnia Juno: "Accelera, et fratrem, si quis modus, eripe morti ; Aut tu bella cie, conceptumque excute fœdus. Auctor ego audendi." Sic exhortata reliquit

160

165

Incertam, et tristi turbatam vulnere mentis. Interea reges, ingenti mole Latinus Quadrijugo vehitur curru, cui tempora circùm Aurati bis sex radii fulgentia cingunt, Solis avi specimen: bigis it Turnus in albis, Bina manu lato crispans hastilia ferro. Hinc pater Æneas, Romanæ stirpis origo, Sidereo flagrans clipeo et cœlestibus armis, Et juxtà Ascanius, magnæ spes altera Romæ, Procedunt castris; purăque in veste sacerdos Setigeri fetum suis, intonsamque bidentem Attulit, admovitque pecus flagrantibus aris. Illi ad surgentem conversi lumina solem Dant fruges manibus salsas, et tempora ferro Summa notant pecudum, paterisque altaria libant. Tum pius Æneas stricto sic ense precatur : 175 "Esto nunc Sol testis et hæc mihi Terra vocanti, Quam propter tantos potui perferre labores, Et Pater omnipotens, et tu Saturnia Juno

170

Jam melior, jam, diva, precor, tuque inclyte Mavors,
Cuncta tuo qui bella, pater, sub numine torques; 180
Fontesque, Fluviosque voco, quæque Ætheris alti
Religio, et quæ cæruleo sunt numina ponto.
Cesserit Ausonio si fòrs victoria Turno,
Convenit Evandri victos discedere ad urbem ;
Cedet Iulus agris; nec pòst arma ulla rebelles 185
Æneadæ referent, ferrove hæc regna lacessent.
Sin nostrum annuerit nobis Victoria Martem,-
Ut potiùs reor, et potiùs dî numine firment—
Non ego nec Teucris Italos parere jubebo,