Nec mihi regna peto: paribus se legibus ambæ 190 Invictæ gentes æterna in fœdera mittant.
Sacra deosque dabo; socer arma Latinus habeto;
Imperium sollenne socer: mihi monia Teucri
Constituent, urbique dabit Lavinia nomen."
Sic prior Æneas; sequitur sic deinde Latinus 195
Suspiciens cœlum, tenditque ad sidera dextram :
"Hæc eadem, Ænea, Terram, Mare, Sidera, juro,
Latonæque genus duplex, Janumque bifrontem,
Vimque deûm infernam et duri sacraria Ditis;
Audiat hæc Genitor, qui fœdera fulmine sancit ; 200
Tango aras; medios ignes et numina testor :
Nulla dies pacem hanc Italis, nec fœdera rumpet,
Quo res cumque cadent; nec me vis ulla volentem
Avertet non, si tellurem effundat in undas,
Diluvio miscens, cœlumque in Tartara solvat: 205
Ut sceptrum hoc (dextrā sceptrum nam fortè gere-
bat)
Nunquam fronde levi fundet virgulta neque umbras,
Quum semel in silvis imo de stirpe recisum
Matre caret, posuitque comas et brachia ferro;
Olim arbos-nunc artificis manus ære decoro
Inclusit, patribusque dedit gestare Latinis."
Talibus inter se firmabant foedera dictis,
Conspectu in medio procerum. Tum rite sacratas
In flammam jugulant pecudes, et viscera vivis
Eripiunt, cumulantque oneratis lancibus aras.
At vero Rutulis impar ea pugna videri
Jamdudum, et vario misceri pectora motu ;
Tum magis, ut propiùs cernunt non viribus æquis.
Adjuvat incessu tacito progressus et aram
Suppliciter venerans demisso lumine Turnus, 220
Tabentesque genæ, et juvenali in corpore pallor.
Quem simul ac Juturna soror crebrescere vidit
Sermonem, et vulgi variare labantia corda :
In medias acies, formam assimulata Camerti—
Cui genus a proavis ingens, clarumque paternæ 225
Nomen erat virtutis, et ipse acerrimus armis-
In medias dat seše acies, haud nescia rerum,
Rumoresque serit varios, ac talia fatur :
“Non pudet, o Rutuli, pro cunctis talibus unam Objectare animam? numerone an viribus æqui 230 Non sumus? En, omnes et Troës, et Arcades, hi sunt:
[Fatalisque manus, infensa Etruria Turno.]
Vix hostem, alterni si congrediamur, habemus.
Ille quidem ad superos, quorum se devovet aris,
Succedet famā, vivusque per ora feretur :
Nos, patria amissā, dominis parere superbis
Cogemur, qui nunc lenti consedimus arvis.”
Talibus incensa est juvenum sententia dictis
Jam magis atque magis; serpitque per agmina
Ipsi Laurentes mutati, ipsique Latini :
Qui sibi jam requiem pugnæ rebusque salutem Sperabant, nunc arma volunt, fœdusque precantur Infectum, et Turni sortem miserantur iniquam. His aliud majus Juturna adjungit, et alto
Dat signum cœlo; quo non præsentius ullum 245 Turbavit mentes Italas, monstroque fefellit.
Namque volans rubrā fulvus Jovis ales in æthrā
Litoreas agitabat aves turbamque sonantem
Agminis aligeri; subitò quum lapsus ad undas
Cycnum excellentem pedibus rapit improbus uncis.
Arrexere animos Itali, cunctæque volucres
251
Convertunt clamore fugam, mirabile visu,
Ætheraque obscurant pennis, hostemque per auras
Factā nube premunt: donec vi victus, et ipso
Pondere, defecit, prædamque ex unguibus ales 255
Projecit fluvio, penitusque in nubila fugit.
Tum vero augurium Rutuli clamore salutant,
Expediuntque manūs; primusque Tolumnius augur,
"Hoc erat, hoc votis," inquit, " quod sæpe petivi :
Accipio, agnoscoque deos: me, me duce ferrum 260
Corripite, o miseri, quos improbus advena bello
Territat invalidas ut aves, et litora vestra
Vi populat. Petet ille fugam, penitusque profundo
Vela dabit. Vos unanimi densate catervas,
Et regem vobis pugnā defendite raptum."
Dixit, et adversos telum contorsit in hostes
Procurrens; sonitum dat stridula cornus, et auras
Certa secat. Simul hoc, simul ingens clamor, et
Turbati cunei, calefactaque corda tumultu.
Hasta volans, ut forte novem pulcherrima fratrum Corpora constiterant contrà, quos fida creârat 271 Una tot Arcadio conjux Tyrrhena Gylippo,
Horum unum ad medium, teritur qua sutilis alvo Balteus, et laterum juncturas fibula mordet,
Egregium formā juvenem, et fulgentibus armis, 275
Transadigit costas, fulvaque effundit arenă.
At fratres, animosa phalanx accensaque luctu,
Pars gladios stringunt manibus, pars missile fer-
Corripiunt, cæcique ruunt. Quos agmina contra Procurrunt Laurentum: hinc densi rursus inund
Troës Agyllinique et pictis Arcades armis.
Sic omnes amor unus habet decernere ferro.
Diripuere aras; it toto turbida cœlo
Tempestas telorum, ac ferreus ingruit imber;
Craterasque focosque ferunt. Fugit ipse Latinus
Pulsatos referens infecto fœdere divos.
Infrenant alii currūs, aut corpora saltu
Subjiciunt in equos, et strictis ensibus adsunt.
Messapus regem, regisque insigne gerentem,
Tyrrhenum Aulesten, avidus confundere fœdus,
Adverso proterret equo: ruit ille recedens,
Et miser oppositis a tergo involvitur aris
In caput inque humeros. At fervidus advolat hastā Messapus, teloque orantem multa trabali
Desuper altus equo graviter ferit, atque ita fa
Hoc habet; hæc melior magnis data victima divis. Concurrunt Itali, spoliantque calentia membra. Obvius ambustum torrem Corynæus ab arā Corripit, et venienti Ebuso plagamque ferenti Occupat os flammis: olli ingens barba reluxit, 300 Nidoremque ambusta dedit: super ipse sequutus Cæsariem læva turbati corripit hostis,
Impressoque genu nitens terræ applicat ipsum ;
Sic rigido latus ense ferit. Podalirius Alsum
Pastorem, primāque acie per tela ruentem,
Ense sequens nudo superimminet: ille securi
Adversi frontem mediam mentumque reductā
Disjicit, et sparso latè rigat arma cruore,
Olli dura quies oculos et ferreus urget
Somnus; in æternam clauduntur lumina noct-
At pius Æneas dextram tendebat inermem Nudato capite, atque suos clamore vocabat:
Quò ruitis? quæve ista repens discordia surgit? O cohibete iras! ictum jam fœdus, et omnes Compositæ leges; mihi jus concurrere soli; Me sinite, atque auferte metus. Ego fœdera faxo Firma manu; Turnum jam debent hæc mihi sacra." Has inter voces, media inter talia verba, Ecce, viro stridens alis allapsa sagitta est; Incertum, qua pulsa manu, quo turbine adacta; 320 Quis tantam Rutulis laudem, casusne deusne, Attulerit. Pressa est insignis gloria facti ; Nec sese Æneæ jactavit vulnere quisquam. Turnus, ut Ænean cedentem ex agmine vidit Turbatosque duces, subită spe fervidus ardet; 325 Poscit equos atque arma simul, saltuque superbus Emicat in currum, et manibus molitur habenas. Multa virûm volitans dat fortia corpora leto; Semineces volvit multos, aut agmina curru
Proterit, aut raptas fugientibus ingerit hastas. 330 Qualis apud gelidi quum flumina concitus Hebri
|