At patiens operum parvoque adfueta juventus
Aut raftris terram domat, aut quatit oppida bello.
Omne aevom ferro teritur, verfaque juvencûm
Terga fatigamus hafta: nec tarda fenectus
Debilitat vires animi, mutatque vigorem.
Canitiem galea premimus; femperque recentis
Conportare juvat praedas, et vivere rapto.
Vobis picta croco et fulgenti murice veftis,
Defidiae cordi; juvat indulgere choreis:

Et tunicae manicas, et habent redimicula mitrae.
O verè Phrygiae, neque enim Phryges, ite per alta
Dindyma; ubi adfuetis biforem dat tibia cantum.
Tympana vos buxufque vocat Berecyntia matris
Idaeae. finite arma viris, et cedite ferro.
Talia jactantem dictis, ac dira canentem
Non tulit Afcanius; nervoque obverfus equino
Intendit telum, diverfaque brachia ducens
Conftitit, ante Jovem fupplex per vota precatus >
Juppiter omnipotens, audacibus adnue coeptis.
Ipfe tibi ad tua templa feram follemnia dona,
Et ftatuam ante aras aurata fronte juvencum
Candentem, pariterque caput cum matre ferentem;
Jam cornu petat, et pedibus qui fpargat arenam.
Audiit, et caeli genitor de parte ferena
Intonuit laevom: fonat una fatifer arcus.
Effugit horrendum ftridens adducta fagitta :
Perque caput Remuli venit, et cava tempora ferro
Trajicit. I, verbis virtutem inlude fuperbis.
Bis capti Phryges haec Rutulis refponfa remittunt.
Hoc tantum Afcanius. Teucri clamore fequuntur,
Laetitiaque fremunt, animofque ad fidera tollunt.
Aetheria tum forte plaga crinitus Apollo
Defuper Aufonias acies urbemque videbat
Nube fedens; atque his victorem adfatur Iulum:
Macte nova virtute, puer. fic itur ad aftra;
Dis genite, et geniture deos. jure omnia bella
Gente fub Affaraci fato ventura refident:
Nec te Troja capit. fimul haec effatus, ab alto
Aethere fe mittit, fpirantis dimovet auras,

Afcani

Afcaniumque petit. formam tum vertitur oris
Antiquom in Buten. hic Dardanio Anchifae
Armiger ante fuit, fidufque ad limina cuftos.
Tum comitem Afcanio pater addidit. ibat Apollo
Omnia longaevo fimilis, vocemque, coloremque,
Et crinis albos, et faeva fonoribus arma :
Atque his ardentem dictis adfatur Iulum:
Sit fatis, Aeneida, telis inpune Numanum
Oppetiiffe tuis. primam hanc tibi magnus Apollo
Concedit laudem, et paribus non invidet armis.
Cetera parce, puer, bello. fic orfus Apollo
Mortalis medio adfpectus fermone reliquit,
Et procul in tenuem ex oculis evanuit auram.
Adgnovêre deum proceres divinaque tela
Dardanidae, pharetramque fuga sensere sonantem.
Ergo avidum pugnae, dictis ac numine Phoebi,
Afcanium prohibent: ipfi in certamina rurfus
Succedunt, animafque aperta pericula mittunt.
It clamor totis per propugnacula muris :
Intendunt acris arcus, amentaque torquent.
Sternitur omne folum telis: tum fcuta cavaeque
Dant fonitum flictu galeae: pugna afpera furgit.
Quantus ab occafu veniens pluvialibus Haedis
Verberat imber humum : quam multa grandine nimbi
In vada praecipitant; cum Juppiter horridus auftris
Torquet aquofam hiemem, et caelo cava nubila rumpit.
Pandarus et Bitias Idaeo Alcanore creti,
Quos Jovis eduxit luco filveftris Hiera

Abietibus juvenes patriis et montibus aequos,
Portam, quae ducis imperio conmiffa, recludunt
Freti armis, ultroque invitant moenibus hoftem.
Ipfi intus dextra ac laeva pro turribus adftant
Armati ferro, et criftis capita alta corufci:
Quales aëriae liquentia flumina circum,
Sive Padi ripis, Athefim feu propter amoenum,
Confurgunt geminae quercus, intonfaque caelo
Adtollunt capita, et fublimi vertice nutant.
Inrumpunt, aditus Rutuli ut videre patentis.
Continuo Quercens, et pulcher Aquicolus armis,

Et

Et praeceps animi Tmaros, et Mavortius Haemon,
Agminibus totis aut verfi terga dedere,
Aut ipfo portae pofuere in limine vitam.
Tum magis increfcunt animis difcordibus irae,
Et jam conlecti Troës glomerantur eodem,
Et conferre manum, et procurrere longius audent.
Ductori Turno, diverfa in parte furenti,
Turbantique viros, perfertur nuncius, hoftem
Fervere caede nova, et portas praebere patentis.
Deferit inceptum, atque inmani concitus ira
Dardaniam ruit ad portam, fratrefque fuperbos :
Et primum Antiphaten (is enim fe primus agebat)
Thebana de matre nothum Sarpedonis alti,
Conjecto fternit jaculo. volat Itala cornus
Aëra per tenerum, ftomachoque infixa sub altum
Pectus abit: reddit fpecus atri volneris undam
Spumantem, et fixo ferrum in pulmone tepefcit. [dnum:
Tum Meropem atque Erymantha manu, tum fternit Aphi-
Tum Bitian ardentem oculis, animifque frementem,
Non jaculo: neque enim jaculo vitam ille dediffet:
Sed magnum ftridens contorta phalarica venit,
Fulminis acta modo: quam nec due taurea terga,
Nec duplici fquama lorica fidelis et auro
Suftinuit: conlabfa ruunt inmania membra.
Dat tellus gemitum, et clipeum fuperintonat ingens,
Qualis in Euboico Baiarum litore quondam
Saxea pila cadit ; magnis quam molibus ante
Conftructam ponto jaciunt: fic illa ruinam
Prona trahit, penitufque vadis inlifa recumbit.
Mifcent fe maria, et nigrae adtolluntur arenae.
Tum fonitu Prochyta alta tremit, durumque cubile
Inarime Jovis imperiis inpofta Typhoëo.

Hic Mars armipotens animum viresque Latinis
Addidit, et stimulos acris sub pectore vertit :
Inmifitque fugam Teucris, atrumque timorem.
Undique conveniunt; quoniam data copia pugnae,
Bellatorque animos deus incidit.

Pandarus, ut fufo germanum corpore cernit,
Et quo fit fortuna loco, qui cafus agat res,

Portam

Portam vi multa converfo cardine torquet
Obnixus latis humeris, multofque fuorum
Moenibus exclufos duro in certamine linquit,
Aft alios fecum includit recipitque ruentis :
Demens, qui Rutulum in medio non agmine regem
Viderit inrumpentem, ultroque incluferit urbi:
Inmanem veluti pecora inter inertia tigrin.
Continuo nova lux oculis offulfit, et arma
Horrendum fonuere: tremunt in vertice criftae
Sanguineae, clipeoque micantia fulgura mittunt.
Adgnofcunt faciem invifam atque inmania membra
Turbati fubito Aeneadae. tum Pandarus ingens
Emicat, et mortis fraternae fervidus ira
Effatur: non haec dotalis regia Amatae,
Nec muris cohibet patriis media Ardea Turnum.
Caftra inimica vides: nulla hinc exire poteftas.
Olli fubridens fedato pectore Turnus :

Incipe, fi qua

animo virtus, et confere dextram e
Hic etiam inventum Priamo narrabis Achillen.
Dixerat. ille rudem nodis et cortice crudo
Intorquet fummis adnixus viribus haftam.
Excepere aurae volnus; (Saturnia Juno
Detorfit veniens) portaeque infigitur hafta.
At non hoc telum, mea quod vi dextera verfat,
Effugies:
: neque enim is teli nec volneris auctor.
Sic ait, et fublatum alte confurgit in enfem,
Et mediam ferro gemina inter tempora frontem
Dividit, inpubefque inmani volnere malas.
Fit fonus ingenti concuffa eft pondere tellus.
Conlabfos artus atque arma cruenta cerebro
Sternit humi moriens: atque illi partibus aequis
Huc caput atque illuc humero ex utroque pependit.
Diffugiunt verfi trepida formidine Troës.

Et fi continuo victorem ea cura fubiffet,
Rumpere clauftra manu fociofque inmittere portis ;
Ultimus ille dies bello gentique fuiffet.

Sed furor ardentem caedifque infana cupido
Egit in adverfos.

Principio Phalerim, et fuccifo poplite Gygen

Excipit &

Excipit: hinc raptas fugientibus ingerit haftas
In tergus. Juno vires animumque miniftrat.
Addit Halyn comitem, et confixa Phegea parma;
Ignaros deinde in muris Martemque cientis
Alcandrumque Haliumque Noëmonaque Prytaninque,
Lyncea tendentem contra, fociofque vocantem,
Vibranti gladio connixus ab aggere dexter
Occupat: huic uno dejectum conminus ictu
Cum galea longe jacuit caput. inde ferarum
Vaftatorem Amycum, quo non felicior alter
Unguere tela manu, ferrumque armare veneno:
Et Clytium Aeoliden, et amicum Crethea Mufis ;
Crethea Mufarum comitem, cui carmina femper
Et citharae cordi, numerofque intendere nervis :
Semper equos, atque arma virûm, pugnafque canebat.
Tandem ductores, audita caede fuorum,

Conveniunt Teucri, Mneftheus acerque Sereftus;
Palantifque vident focios, hoftemque receptum.

Et Mneftheus: quo deinde fugam, quo tenditis? inquit.
Quos alios muros, quae jam ultra moenia habetis?
Unus homo, et veftris, ô cives, undique feptus
Aggeribus tantas ftrages impune per urbem
Ediderit? juvenum primos tot miferit Orco ?
Non infelicis patriae, veterumque deorum,
Et magni Aeneae, fegnes miferetque pudetque?
Talibus accenfi firmantur, et agmine denfo
Confiftunt. Turnus paullatim excedere pugna,
Et fluvium petere, ac partem, quae cingitur unda.
Acrius hoc Teucri clamore incumbere magno,
Et glomerare manum: faevom ceu turba leonem
Cum telis premit infenfis: at territus ille

Afper, acerba tuens, retro redit: et neque terga
Ira dare aut virtus patitur: nec tendere contra
Jlle, quidem hoc cupiens, potis eft per tela virofque,
Haud aliter retro dubius veftigia Turnus
Inproperata refert, et mens exaeftuat ira.
Quin etiam bis tum medios invaserat hoftis:
Bis confufa fuga per muros agmina vertit.
Sed manus e caftris propere coit omnis in unum:

Noc