1

80

"*

85

Quid, face Trojanos atra vim ferre Latinis?
Arva aliena jugo premere, atque avertere praedas?
Quid, soceros legere, et gremiis abducere pactas? 1
Pacem orare manu, praefigere puppibus arma?
Tu potes Aenean manibus subducere Grajûm,
Proque viro nebulam et ventos obtendere inanes;
Et potes in totidem classem couvertere Nymphas :
Nos aliquid Rutulos contra juvisse, nefandum est?
Aeneas ignarus abest: ignarus et absit.
Est Paphus, Idaliumque tibi, sunt alta Cythera:
Quid gravidam bellis urbem et corda aspera tentas?
Nosne tibi fluxas Phrygiae res vertere fundo
Conamur? nos? an miseros qui Troas Achivis
Objecit? quae caussa fuit, consurgere in arma
Europamque Asiamque, et foedera solvere furto?
Me duce Dardanius Spartam expugnavit adulter?
Aut ego tela dedi, fovive Cupidine bella?
Tum decuit metuisse tuis; nune sera querelis
Haud justis assurgis, et irrita jurgia jactas.

90

95

Talibus orabat Juno, cunctique fremebant Coelicolae assensu vario. Geu flamina prima, Quum deprensa fremunt silvis, et caeca volutant Murmura, venturos nautis prodentia ventos. Tum Pater omnipotens, rerum cui summa potestas, 100

4) Dorv. inferre. Face atra significat primos belli motus a Trojanis excitatos. 78) C. 7, 8. evertere. Hic vers. in C. 1, 6, 8 sequenti postponitur. 79) C. 8. socios. Leid, addcere. Soceros eligere, et gremiis eorum abducere pactas aliis, sc. Laviniam. 80) Rom. et praef. Pacem orare manu, est supplicum ritu ramos olivae, taeniis laneis implicatos, manu praetendere. 81) Aeneam Venus e Diomedis manibus eripuit, nebula pepli instar obducta. 82) C. 7. praetendere. Ven. vetitos obt. manes. Parrh. ostendere. 83) G8 classes. C. 6. potest. 81) C. 6. aliquod. 85) C. 1, 8. Cythara, G. 6, 7. Paphos. Men. I. sint. 87) Multa bella gerentem urbem Laurentum, cuius imperium affectare Aeneas videbatur, per Laviniae conjugium 88) Mor II. Troiae res. Bigot. mittere. Leid fundere vento; sed funditus evertere. 89 Dorv. quis, Venus fuit auctor belli Trojani; ad Parin alluditur. 90) Oud. concurrère. Europam, ubi Graecia; Asiam, ubi Troas, Spartam, qua urbem Peloponnesi. 91 Furto, s raptu 92) Paris, é regia Dardani familia 93) C. 1. 8. fovique cupidine, amore mutuo Helenae et Paridis. Cupido, alias Veneris filius. 94) C. 1, 7. Tunc. 97) C. 8. vario assensu: 98) C. 8. depressa premunt. Deprensa, inclusa, intercepta. 99) Med. ventis. Fulgura praedicunt ventos. 100) C. 7. Tunc

Infit. Eo dicente deûm domus alta silescit,
Et tremefacta solo tellus; silet arduus aether;
Tum Zephyri posuere; premit placida aequora pontus.
Accipite ergo, animis atque haec mea figite dicta.
Quandoquidem Ausonios conjungi foedere Teucris 105
Haud licitum, nec vestra capit discordia finem:
Quae cuique est fortuna hodie, quam quisque secat
spem,

110

Tros Rutulusve fuat, nullo discrimine habebo;
Seu fatis Italûm castra obsidione tenentur,
Sive errore malo Trojae monitisque sinistris.
Nec Rutulos solvo. Sua cuique exorsa laborem
Fortunamque ferent. Rex Jupiter omnibus idem.
Fata viam invenient. Stygii per flumina fratris,
Per pice torrentes atraque voragine ripas
Annuit, et totum nutu tremefecit Olympum.
Hic finis fandi. Solio tum Jupiter aureo
Surgit, coelicolae medium quem ad limina ducunt.

115

Interea Rutuli portis circum omnibus instant Sternere caede viros, et moenia cingere flammis. At legio Aeneadum vallis obsessa tenetur, Nec spes ulla fugae. Miseri stant turribus altis Nequidquam, et rara muros cinxere corona: Asius Imbrasides, Hicetaoniusque Thymoetes, Assaracique duo, et senior cum Castore Thymbris,

120

ego

102) Goth. III. salo; sed solo, s. profunditate, qua solida terra est. 103) C. 7. Tunc. Ven. pos. minas, premit aeq. P. 104) Hamb. I. f. verba. 105) Hug. Quando equidem, Gad. Ausoniis c. f. Teucros. 106) C. 6, 8. licitum est. C. 8. fines. 107) C. 6 cui. Pier. aliq. Quaecunque. Dorv. tenet spem, s. fortunam, quam alterùter aut habet, aut sibi ipse evertit. 108) C. 1. fiat. Rom. Rutulusne. Parrh. luat. Mont. ruat. Med. fiat. Plur. habeto. Fuat pro fuerit, est defectivum futuri temporis. N. dis. h., neutris studebo. 109) C. I. facis. 110) C. 6. Seu. Hug. Troes. Bigot. moritisve sin. impulsi sunt, ut urbe se clauderent. ) C. 6. exora laborum. Med. quisque. 112) Bigot. ferant. 113) Plur. inveniant. Styga est Plutonis inferorumque flumen, per quod Dii jurabant. 114) C. 1. torrentis. Alta aqua nigra defluens flumen. 116) C. 8. Hic. C. 7. tunc. 117) Ad limina, ex patenti aula, ubi habitum concilium fuerat; ad ipsius interioris domus januam. 119) M. c. fl., immittere undique ignes. 121) C. 7. N. 3. v. f. miseris. 123) C. 1. Caoniusque, C. 8. Ethaoniusque timetis.

Prima ace Lycia comitantur ab alta.

germani Sarpedonis ambo, 125

130

Te quoque magnanime viderunt Ismare gentes 1ɔ 140

Vulnera dirigere et calamos armare veneno,
Maeonia generose domo: ubi pinguia culta
Exercentque viri, Pactolosque irrigat auro.
Adfuit et Mnestheus, quem pulsi pristina Turni
Aggere moerorum sublimem gloria tollit;

Et Capys: hinc nomen Campanae ducitur urbi. 145
Illi inter sese duri certamina belliupit
Contulerant: media Aeneas freta nocte secabat.

125) C. 7. Sarpedinis. Fratres Sarpedonis, qui Lyciae rex occisus est a Patroclo in obsidione Trojae, germani dicuntur, quia ex sunt, aut ex eadem genitrice modem germine et 126) C. 8. Temon. Cerda: Et Cl., et Haemon, nomina virorum e Lycia. 127) Hamb. I. c. pectore. 128) C. 8. agmen. Lyrnessíus, ex urbe Phrygiae Lyr. messo, non longe a Thebe. 129) Al. Mnestheo.133) Hamb. II. ipse puer; non tantum Trojanus, sed ex regia Dardani familia etiam oriundus. 1311 Caput fortasse ad Julium Cae sarem refertur. 136) C. 8. Corithia, al. Orithia, Coricia. Oricum est oppidum Macedoniae, in Epiri confinio, ad mare Ionium. Terebinthus est arbor resinae speciem fundens, ligno ebeni instar eximii ac nigri splendoris, brevis nascitur in Maced. 137) G. 1. crinis. 138) Al. Excipit. Bigot. subnetus; vulgo subnectit. 139) Itali magnanimi. 141) C. 8. generosa Med. M. g. modo. Lub. cui p. o. Natus nobili genere in Lydia, quae est Asiae min, mediterranea regio. 142) C 18. viro. C. 6, 8 Pactolusque. C. 7. Pactulusque. 143) Bigot. Adfluit. 144) C. 1, 6, 8, 7. murorum. 145) Ald I. Campaniae. Burm. aliq. dicitur. Ca. pua fuit Campaniae caput. Duri, s. durantis. 146) Hug. divi. 147) Med, nocte, quae diem pugnae memoratae in

secuta est.

Namque ut, ab Evandro castris ingressus Etruscis,
Regem adit, et regi memorat nomenque genusque;
Quidve petat, quidve ipse ferat; Mezentius arma 150
Quae sibi conciliet, violentaque pectora Turni,
Edocet; humanis quae sit fiducia rebus

Admonet, immiscetque preces: haud fit mora; Tarcho
Jungit opes, foedusque ferit; tum libera fati
Classem conscendit jussis gens Lydia divûm,
Externo commissa duci. Aeneïa puppis

Prima tenet, rostro Phrygios subjuncta leones:
Imminet Ida super, profugis gratissima Teucris.
Hic magnus sedet Aeneas, secumque volutat
Eventus belli varios; Pallasque sinistro
Affixus lateri jam quaerit sidera, opacae
Noctis iter, jam quae passus terraque marique.

155

160

Pandite nunc Helicona, deae, cantusque movete Quae manus interea Tuscis comitetur aboris Aenean, armetque rates, pelagoque vehatur.

Massicus aerata princeps secat aequora tigri:
Sub quo mille manus juvenum, qui moenia Clusi,
Quique urbem liquere Cosas: quis tela, sagittae
Corytique leves humeris et letifer arcus.
Una torvus s Abas: huic totum insignibus armis
Agmen, et aurato fulgebat Apolline puppis.

165

170

151) Zul. praemia vel praelia. 153) C. 1. ammiscetq. 154) 7,8. fatis, quia his prohibebatur, ne, post expulsum Mezentium, alium sibi regem, nisi externãe stirpis assumeret. 155) Etrusci s. Tyrrheni e Lydia oriundi. 157) C. 7. subducta; al. submissa pro additos leones, qui sacri sunt Cybele, Phrygios, quia Cybeles cultus in Phrygia praecipue vigebat, Idam habuit in insignibus, quia in illo Phrygiae monte classem ad fugam aedificaverat. 159) Goth. III. voluptas. 160) Pallas, Evandri filius. 161) C. 8. deest hie versus, Zul. sidus. Sidera, quibus navis cursus per noctem regitur. 162) Med N. idem. 163) C. 6. monete. Deae,. musae. Helicon est mons Boeotiae, Parnasso vicinus, Musis sacer. 164) Leid. Etruscis. Hug. comitatur. Hamb. 1. comitentur. 165) Oud, pelagove. 166) Massicus, sc. Rex Cosae Osinius Clusii. A erata tigri, pro navi cum figu, ra tigridis in prora. Naves aeratae sunt rostratae. 167) Leid. Clusii, nunc Chiusi, urbs Etruriae mediterranea; Cosa est urbs maritima ad promontorium Argentarium. 169) G. 7. Sorithique. C. 7. lemes. Coryti, vox graeca, theca sagittarum. 170) C. 8. Turnus. C. 7. tronus. Rom. torvos. 171) Apollo hujus navis tutela.

Sexcentos illi dederat Populonia mater :
Expertos belli juvenes; ast Ilva trecentos
Insula, inexhaustis Chalybum generosa metallis,
Tertius, ille hominum divûmque interpres Asylas, 175
Cui pecudum fibrae, coeli cui sidera parent,
Et linguae volucrum, et praesagi fulminis ignes,
Mille rapit densos acie atque horrentibus hastis.
Hos parere jubent Alpheae ab origine Pisae:
Urbs Etrusca solo. Sequitur pulcherrimus Astur, 180
Astur equo fidens et versicoloribus armis.

Tercentum adjiciunt, mens omnibus una, sequendi,
Qui Caerete domo, qui sunt Minionis in arvis,
Et Pyrgi veteres, intempestaeque Graviscae. T

Non ego te, Ligurum ductor fortissime bello, 185 Transierim, Cinyra, et paucis comitate Cupavo, Cujus olorinae surgunt de vertice pennae,

[Crimen amor vestrum, formaeque insigne paternae.] Namque ferunt luctu Cycnum Phaethontis amati, Populeas inter frondes umbramque sororum

miterra

190

acuvis fri 172) Multi sescentos. Patria Pop. ad urbem Piombino. 173) Goth. LI. ast illa. Ilva s. Elba fecunda ferro, cujus cu dendi ars praecipua fuit apud Chalybes, populos vel Ponti vel Hispanidesa quibus ferrum optime temperatum dicitur chalybs. 174) Parrh. inexustis. Goth. II. mox haustis. Vel in metallis exhaustis, vel quia nequit exhauriri. 175) Rega Asillas 176) C. 8. cui caeli. 178) Č. 8. armis. Hamb. I. umbris, Rapit, ducit. 179 C. 7, 1, Alphea. Pisa est urbs ad Alpheum fluvium in Peloponneso, sicut in confi nio Etruriae, prope Ligures. 180) C. 7, 8. Austur. Med. Astyr Zul. hasta 181) C. 8, 7. Austur. Bigot. versisque coloribus, Picta arma intelliguntur, quae in pretio apud veteres. 188) C. 8. armis. C. 7. Quae. Caerete domo, er urbe Caeretana, cui prius Mezentius imperabat. Minio, hodie Mugnone, fluviolus, qui ab ea urbe distat lencis aliquot ad occidentem. 184) Rom. Gabiscae. Sprot Gra biscae, Goth. II. Agruscae. Gravisca, urbs maritima, nomen habet a gravitate aeris, vicinarum paludum odore corrupti; ideo intempesta. Pyrgi inhabitant oppidum maritimum Caeretanae urbi vicinum. 185) Liguria alia est littorea, alia mediterranea. 186) C. 1, 6, 8. Cinere; al. Cycne C. 7. comitante. Cycnus, Ligurum rex, pater Cupavonis, qui cristam habet ex pennis olorinis. 187) C. 6. pinnae 188) Crimen familiae illius vestrae fuit amor in Phaetonta, dolorque nimius de ejus interitu: quo offensi Dii tam multos ex eadem familia in alienas formas immu→ tarunt. 189) C. 1. Phethont. Rott. II. amici. 190) C. 8. suorum. Parrh. umbrasque. Populeas, Phaetontis so

rores.