Loricam clipeique ingens onus impedit hasta.
Tum caput orantis nequidquam, et multa parantis
Dicere, deturbat terrae; truncumque tepentem 555
Provolvens, super haec inimico pectore fatur:
Istic nunc, metuende, jace. Non te optima mater
Condet humi, patriove onerabit membra sepulcro:
Alitibus linquere feris, aut gurgite mersum
Unda feret, piscesque impasti vulnera lambent. 560
Protenus Antaeum et Lucam, prima agmina Turni,
Persequitur, fortemque Numam, fulvumque Camertem,
Magnanimo Volscente satum; ditissimus agri
Qui fuit Ausonidum, et tacitis regnavit Amyclis.
Aegaeon qualis, centum cui brachia dicunt,
Centenasque manus, quinquaginta oribus ignem
Pectoribusque arsisse, Jovis quum fulmina contra
Tot paribus streperet clipeis, tot stringeret enses:
Sic toto Aeneas desaevit in aequore victor,
Ut semel intepuit mucro. Quin ecce Niphaei
Quadrijuges in equos adversaque pectora tendit;
Atque illi, longe gradientem et dira frementem
Ut videre, metu versi retroque ruentes

Effunduntque ducem, rapiuntque ad litora currus.

565

570

553) Ven. Lorica. Al impetit. Tarquitus longam hastam in Aeneam dextra intendebat; hic eam retorsit; quam cum ille non amitteret manu, inde clypeus ejus hasta transversa impeditus, patentem vulneri focum remittit. 554) C. 7. Tunc multa sine et. Al. Cum. 555) Al. repente. Rom. petentem. Mor. III. jacentem. 556) C. 8. pervolvens. C. 7. hoc. 557) Al. Nunc, Nam. Multis abest te. Apud veteres illi sepeliebant, qui maiori necessitudine conjuncti cum defuncto. 558 C. 7. 8. patrioque, s. natali C. 8. honorabit. C. 7. onerabat, tumulo, quo alias mortuus premi dicitur. 559 Dorv. liquere. 561) C. 1, 6, 8. Licam. Pr. agm, qui pagnabant in prima acie. 502) Burm. aliq. Prosequitur. Cum Nisus et Euryalus Numam jam occiderant, alius Numa in eodem exercitu fuisse videtur. 563) Bigot. dit. agris. 564) Dorv. regnabat. Amy clae, urbs fuit Peloponnesi, Lacedaemoni vicina. Tacitae, quod propter nimiam modestiam, injurias a finitimis acceptas cum tacerent ac dissimularent, ab iisdem oppressae sunt. 565) Aegaeon, gigas, coeli et telluris filius. 566) Franc. orbibus. Hamb. II. auribus: 567) C. 7. flumina. 568) Sprot. et stringeret: 5691 Pier. aliq. in agmine. 570) C. 1. Quin nece. C. 7. intrepuit 571) C. 1. Quadrijugos. Plur. Quadrijugis in equis. 572) Men. I. illum. Dorv. et dura. Longis passibus incedentem. 573) Hamb. II. retroque fluentes. 574) C 1, 8. currum. C. 7. cursus. Ed. Ald. in littore.

Interea bijugis infert se Lucagus albis

1

In medios, fraterque Liger; sed frater habenis
Flectit equos; strictum rotat acer Lucagus ensem.
Haud tulit Aeneas tanto fervore furentes:
Irruit, adversaque ingens apparuit hasta.

Cui Liger:

Non Diomedis equos, nec currus cernis Achilli,
Aut Phrygiae campos: nunc belli finis et aevi
His dabitur terris. Vesano talia late

Dicta volant Ligeri. Sed non et Troius heros

575

580

590

Dicta parat contra; jaculum nam torquet in hostem. 585
Lucagus ut pronus pendens in verbera telo
Admonuit bijugos; projecto dum pede laevo
Aptat se pugnae: subit oras hasta per imas
Fulgentis clipei, tum laevum perforat inguen;
Excussus curru moribundus volvitur arvis.
Quem pius Aeneas dictis affatur amaris:
Lucage, nulla tuos currus fuga segnis equorum
Prodidit, aut vanae vertere ex hostibus umbrae.
Ipse rotis saliens juga deseris. Haec ita fatus
Arripuit bijugos. Frater tendebat inermes
Infelix palmas, curru delapsus eodem:
Per te, per qui te talem genuere parentes,

595

Vir Trojane, sine hanc animam, et miserere precantis. Pluribus oranti Aeneas: haud talia dudum

Dicta dabas. Morere, et fratrem ne desere frater. 600 Tum, latebras animae, pectus mucrone recludit. Talia per campos edebat funera ductor

575) Al. Ligagus, Licagus, 576) C. 6. medio. 578) C. 1. ruentis. 581) Č. 1, 8, 7. currum-Achillis. E curru frequentius, quam ex equo duces pugnantes inducunt Poetae. 582) C. 8. Haud. C. 7. At. Goth. II. Phrygios campos, quasi imbelles ex mollitie Phrygum, 583) C. 1. dabit in. C. talia rite. Dorv. His d. telis. Goth. III. Vesani.

6, 8. hostes. C. 7. jam. 586) C1. at. C. 1. pendent.585. C. I.

tela, sed male. 587) C. 8. pr. dum p. l., habitus pugnatoris, qui projecto pede solet se librare ad ictus, et veluti pendere. 588) Heins. duo Aptet. Mor. II. sub imas. 589) Inguen, pars illa corporis, qua femur, imo ventri vicinum, complicatur. 590) C. 1. exculsus. 593) C. 7. evertere. Ven. Perdidit. Equi pavidi vitium est, umbram timere, aut suam, aut aliorum. 594) C. 1 fatur. 595) C. 1, 6, 8, 7. inertis; al. inertes 596) Sprot. delatus. 600) Burm. duo non 601) C. 8. recludis. Hamb. I. resolvit. 602) C. 6, 8, 7. victor.

Dardanius, torrentis aquae vel turbinis atri

More furens. Tandem erumpunt, et castra relinquunt
Ascanius puer et nequidquam obsessa juventus.

Junonem interea compellat Jupiter ultro:
O germana mihi atque eadem gratissima conjunx,
Ut rebare, Venus (nec te sententia fallit)
Trojanas sustentat opes: non vivida bello

605

Dextra viris, animusque ferox, patiensque pericli. 610
Cui Juno submissa: Quid, o pulcherrime conjunx,
Sollicitas aegram et tua tristia dicta timentem?
Si mihi, quae quondam fuerat, quamque esse decebat,
Vis in amores foret: non hoc mihi namque negares,
Omnipotens, quin et pugnae subducere Turnum, 6151
Et Dauno possem incolumem servare parenti.
Nunc pereat, Teucrisque piordet sanguine poenas. A
Ille tamen nostra deducit origine nomen,
Pilumnusque illi quartus pater; et tua larga
Saepe manu multisque oneravit limina donis.
Cui rex aetherii breviter sic fatur Olympi:
Si mora praesentis leti tempusque caduco
Oratur juveni, meque hoc ita ponere sentis:
Tolle fuga Turnum, atque instantibus eripe fatis.
Hactenus indulsisse vacat. Sin altior istis
Sub precibus venia ulla latet, totumque moveri
Mutarive putas bellum: spes pascis inanes.

620

625

603) Pier. aliq. Dardanus et. Turbo ventus est repentino impetu universa perturbans. 604) C. 8. fremens. Mor. I. erumpit. Parrh. claustra. Castra, s. urbem obsessam. 606) C. 7. compellit. 607) C. 7. ac. bjurgas aegram, et Y acerba dicta tim 6c9) C. 6. Trojanus. Sprot. Trojanis. Parrh. non invida. 610) C. 1. animosque. Č. 8. pericli est. 611) C. 8. Tum; al, Cum, Et. 612) Med. tr. jussa t. 613) C. 1. quaque. C. 7. docebat. Mont. quemque. 614) C. 8. haec. Si tantum apud te possem amore meo, quantum olim poteram, non hoc mihi negares, ut Latini quoque virtute atque animo superiores essent. Namque pro utique. 615) C. 8. nunc pugnae.. 616) Oud. Vel D. Leid. possim. 617) C. 1. modo det. 618) Origine, sc. divina, genus. 620) Al. ornavit. Numerus certus expositus est invidiae; unum olim donum pro multis. 621) C. 1, 8, 7. fatus. C. 6. aetherei. 622) Caduco, cui mox moriendum est. 623) C. 8. haec. Interpretaris me hoc ita statuere, ut Turni fata differantur, non ut mutentur. 625) C. 1. altis. Fuit opinio veterum, fata omnino impediri ne a Jove quidem posse, aliquantum tamen differri. 626) Venia, concessio. 6:7) C. 1. inanis. C. 7. putes. C. 7. spesne. Med. Multarive.

These come after 612.

Et Juno allacrimans: Quid si, quod voce gravaris,
Mente dares; atque haec Turno rata vita maneret?
Nunc manet insontem gravis exitus: aut ego veri 630
Vana feror. Quod ut o potius formidine falsa
Ludar, et in melius tua, qui potes, orsa reflectas!
Haec ubi dicta dedit, coelo se protenus alto
Misit, agens hiemem nimbo succincta per auras;
Iliacamque aciem et Laurentia castra petivit.
Tum dea nube cava tenuem sine viribus umbram
In faciem Aeneae (visu mirabile monstrum)
Dardaniis ornat telis; clipeumque jubasque
Divini assimulat capitis; dat inania verba;

635

Dat sine mente sonum, gressusque effingit euntis. 640)
Morte obita quales fama est volitare figuras,
Aut quae sopitos deludunt somnia sensus.
At primas laeta ante acies exsultat imago,
Irritatque virum telis, et voce lacessit.

Instat cui Turnus, stridentemque eminus hastam 645
Conjicit; illa dato vertit vestigia tergo.

Tum vero Aenean aversum ut cedere Turnus
Credidit, atque animo spem turbidus hausit inanem:
Quo fugis, Aenea? thalamos ne desere pactos;
Hac dabitur dextra tellus quaesita per undas.
Talia vociferans sequitur, strictumque coruscat

650

628) C. 6, 8. Cui J. C. 7. At J. C. 6. illacrimans Rom. quae v. gr. Timet Juno, ne parum sincere permiserit Jupiter, vitam Turni dilata morte servari Lacrymis inest vis ad flectendum. 629) C. 7. dare. 630) Vanus s. deceptus veri. 631) C. 1. Quod ut opto tuis. C. 6. ut potius. 632) Jupiter potest fata reflectere, vel differendo, vel conditio nem aliquam, unde illa pendent, impediendo. 633) C. 1, 8. protinus. 634) C. 7. deest nimbo succ. per a. Hiemem, tempestatem nimbo, nube. Laurentum est urbs Latina. 635) Pier. aliq. et L. tecta. 636) C. 7. cava nube. 637) C. 7. In faciem Turni. Ven. miserabile. 638) C. 7. Dardanius. Dorv. armat - jubamque, galeae cristam, e jubis equinis. Telis pro armis. 639) C7, 8. assimilat. C. 1. Divina. Gud. in. membra. 640) Med. gressumque. Ven. affigit. 641) C. 6, 7. qualis. Veteres putabant, non hominum animas, sed harum imagines descendere ad inferos.

642)

C. 7. deducunt. 943) Dorv. laeti. 644) Men. I. ac voce. Burm. aliq. aut v. 647) C. 7. Tunc v. versum Aenean. Men. II. incedere. Parrh. ubi ced. 651) C. 7. structumque coruscat, neutrum pro activo.

Virgilii Opera.

41

655

660

Mucronem; nec ferre videt sua gaudia ventos.
Forte ratis celsi conjuncta crepidine saxi
Expositis stabat scalis, et ponte parato;
Qua rex Clusinis advectus Osinius oris.
Huc sese trepida Aeneae fugientis imago
Conjicit in latebras: nec Turnus seguior instat;
Exsuperatque moras, et pontes transilit altos.
Vix proram attigerat: rumpit Saturnia funem,
Avulsamque rapit revoluta per aequora navem.
Tum levis haud ultra latebras jam quaerit imago,
Sed sublime volans nubi se immiscuit atrae.
Illum autem Aeneas absentem in proelia poscit;
Obvia multa virum demittit corpora morti: 0
Quum Turnum medio interea fert aequore turbo. 665
Respicit ignarus rerum, ingratusque salutis,
Et duplices cum voce manus ad sidera tendit:
Omnipotens genitor, tanton' me crimine dignum
Duxisti, et tales voluisti expendere poenas?
Quo feror? unde abii? quae me fuga, quemve re

ducet?

670

Laurentesue iterum muros aut castra videbo?
Quid manus illa virum, qui me meaque arma secuti?

652) C. 7. Ne. Franc. ut ferre. Nec videt hostem, cuius ob fugam exultat, umbram inanem esse, quae vento rapitur. 653 C. 8. saxa Crepidine pro, crepidini, summitas est abrupti saxi, vel ripae. 654) Hug. Impositis. Goth. III. peracto. 655) Ven. adventus. Oud. Osimius. Rex pro viro ex principibus. 659) Med. Huic Hamb. II. trepidam. 657) Hug in tenebras. Men. I. in latebris, pro refugio. Hamb. II. segnius. 658) C. 1. pontis. 659) Plur. rupit. 660) C. 1. navim. C. 6. deest hic vers. Aequora revoluta, de fluctuum recessu a littore, intelligenda sunt. 661) C. 8. absentem Aeneam. C. 6. deest hic vers. 662) C. 6,8,7 dimittit. 64) C. 7. miscuit. Franc. arte. Sublime adverbii more pro, in sublime. 665) C. 6. in medio. Al. Tum, Tunc. Ven. C. T. int. magnus fert. Mont. in medio. 666) C. 8. ingratus, rer. ignarusque s. Incusat enim Jovem, cujus permissu Junonisque opera servatus fuerat. 667) C. 1, 6. tollit. 663) Zul. tantum me. Fugae flagitium appellatur crimen. 669) Goth. III. Dixisti. Ven. impendere. Mor. I. expandere. 670) G. 1, 6, 8. reducit. C. 7. quae me. Al. quaeve, quove. Dorv. reducat. Qualem me reducet? 671) C. 1. Laurentisne; al. Laurentes. que, urbem Latini regis; castra vel mea, vel Trojanorum. 672) Quid, sc. dicet.