480

Subvehitur magna matrum regina caterva,
Dona ferens; juxtaque comes Lavinia virge,
Caussa mali tanti, oculos dejecta decoros.
Succedunt matres, et templum thure vaporant;
Et moestas alto fundunt de limine voces:
Armipotens, praeses belli, Tritonia virgo,
Frange manu telum Phrygii praedonis, et ipsum
Pronum sterne solo, portisque effunde sub altis. 485
Cingitur ipse furens certatim in proelia Turnus.
Jamque adeo Rutulûm thoraca indutus aënis
Horrebat squamis, surasque incluserat auro,
Tempora nudus adhuc; laterique accinxerat ensem;
Fulgebatque alta decurrens aureus arce;

Exsultatque animis, et spe jam praecipit hostem.
Qualis, ubi abruptis fugit praesepia vinclis,
Tandem liber equus campoque potitus aperto,
Aut ille in pastus armentaque tendit equarum,
Aut assuetus aquae perfundi flumine noto
Emicat, arrectisque fremit cervicibus, alte
Luxurians; luduntque jubae per colla, per armos.
Obvia cui, Volscorum acie comitante, Camilla
Occurrit, portisque ab equo regina sub ipsis
Desiluit; quam tota cohors imitata relictis
Ad terram defluxit equis. Tum talia fatur:
Turne, sui merito si qua est fiducia forti,
Audeo et Aeneadûm promitto occurrere turmae,

490

69

༣

$495

500

480) C. 6, 8. malis tantis. Rott, oculis d. decoris. Geula. rum dejectio ex magno virginitatis decoro. 481) Ment. I. tura. 482) C. 8. pectore. Veteres in prima templi parte vota faciebant, qui Deos adibant, nec interiora intrabant. 483) C. 7, 8. praesens. Pallas praeses fuit urbium, artium, belli. 484) C. 8. templum. 485) C. 7. funde. 486) Hamb. I. in funera. 487) Thoracem induerat ex aere in squamarum speciem contextum. 483) Sura est pars tibiae carnosa, quae cum toto crure ocreis vestitur. 492) Exultans juvenis praeclare cum equo ferociente comparatur. 493 Dorv. pratoq. 494) G. 1. equorum. 495) Ven. profundi. Zul. fl. toto. Hamb. : I. nando. 496) Rott. II. altis. 497) Oud. lud. comae. Luxurians dicitur de equo ferociente, exultante. 498) C. 1. aut Volscorum, qui jam vocati a Turno per Volusum fuerant 500) C. 8 mutata reliquit. Cohors. peditum, ut turma equitum. 501) C. 6 Tunc. C. 7. terra. Hamb II. deflexit. 502) Goth 1II. meriti. Ven, audacia. Si animus generosus habet jure aliquam in se confidentiam ex concientia suae fortitudinis. 503) C.7. turnae. Bigot. turbae. Kom. turmis,

505

510

515

Solaque Tyrrhenos equites ire obvia contra.
Me sine prima manu tentare pericula belli:
Tu pedes ad muros subsiste, et moenia serva.
Turnus ad haec, oculos horrenda in virgine fixus:
O decus Italiae, virgo, quas dicere grates,
Quasve referre parem? sed nunc, est omnia quando
Iste animus supra, mecum partire laborem,
Aeneas, ut fama fidem missique reportant
Exploratores, equitum levia improbus arma
Praemisit, quaterent campos; ipse ardua montis
Per deserta jugo superans adventat ad urbem,
Furta belli convexo in tramite silvae,
paro
Ut bivias armato obsidam milite fauces.
Tu Tyrrhenum equitem collatis excipe signis;
Tecum acer Messapus erit, turmaeque Latinae,
Tiburnique manus; ducis et tu concipe curam.
Sic ait, et paribus Messapum in proelia dictis
Hortatur sociosque duces, et pergit in hostem.
Est curvo anfractu valles, accommoda fraudi
Armorumque dolis: quam densis frondibus atrum
Urguet utrinque latus tenuis quo semita ducit,
Angustaeque ferunt fauces aditusque maligni. 525
Hanc super in speculis summoque in vertice montis
Planities ignota jacet, tutique receptus:

5:20

506) Hug, obsiste. 507) C. 1. fixas; al. fixos, vel oculisJiris Horrenda, vel admiranda ob virginitatem sacram, vel horrenda ob arma, quae fert militaris foemina. 508) Rom. grates. 509) Ven. Quasque. 510) Supra omnia pericula et fortunae casus. 512) improbus; audax. 513) C. 6. parare. Quaterent ad incessum equorum refert Heyne. Ardua montis deserta fors sunt extremae Albanorum mon. tium partes. 514) C. t. proverans. Men. II. superas. Hamb. II. iugum superans. Oud. advenit. 515 Leid. conveza. Furta, s. insidias belli in concavo, aut saltem curvo tra mite. 516) C. 1. obsideam. Vrat Ut binas. 517) Tyrrh. equitem, qui praemissus erat ab Aenea, per planos campos. 58) Tecum erit Messapus cum equitibus aliquot Etruscis, quorum dux erat. 519 C. 1, 8. Tiburtiq, manus, sc. sub Catillo et Cora. Curam pro munere. 521) Hamb. I. tendit. 522) C. 1. vallis, sinuoso flexu, quae ex adversa Aeneae venienti parte in clivum assurgebat. 523) Silva densa, per quam angusta est semita 524) C. 8. lacus. 8. utrumq. 525) Bigot. fremunt Maligni, angusti. 526) Plures e spec. pro, in collis vertice. 527) C. 8 recessus Sprot. Pl. inculta. Ed. Med, recussus. Ignota Trojanis

C.

Seu dextra laevaque velis occurrere pugnae,
Sive instare jugis et grandia volvere saxa.
Huc juvenis nota fertur regione viarum,
Arripuitque locum et silvis insedit iniquis.

Velocem interea superis in sedibus Opim,
Unam ex virginibus sociis sacraque caterva,
Compellabat, et has tristes Latonia voces

530

Ore dabat: Graditur bellum ad crudele Camilla, 535
O virgo, et nostris nequidquam cingitur armis,
Cara mihi ante alias. Neque enim novus iste Dianae
Venit amor, subitaque animum dulcedine movit.
Pulsus ob invidiam regno viresque superbas
Priverno antiqua Metabus quum excederet urbe, 540
Infantem, fugiens media inter proelia belli,
Sustulit exsilio comitem, matrisque_vocavit
Nomine Casmillae, mutata parte, Camillam.
Ipse sinu prae se portans, juga longa petebat
Solorum nemorum; tela undique saeva premebant 545
Et circumfuso volitabant milite Volsci.

Ecce, fugae medio, summis Amasenus abundans
Spumabat ripis; tantus se nubibus imber
Ruperat.Ille, innare parans, infantis amore
Tardatur, caroque oneri timet. Omnia secum
Versanti subito vix haec sententia sedit:
Telum immane, manu valida quod forte gerebat
Bellator, solidum nodis et robore cocto;

550

528) Burm. aliq. concurrere; sed sic pugna esse deberet. 529) Dorv aut gr. Ment II. evolvere. Leid. involvere. Rom. vulnere. Instare jugis, vel de jugo desuper urgere hostem adortum; vel stare in jugis ad volvenda saxa. 530) C. 8. ratione. C. 7. Huic. 531) C. 8. sedit. Mor, Il. Arri piuntque. Hug, insidit. 532) Opim Nympham edidit in Dianae consortio, cum alias ipsius Dianae nomen fuerit, 533) Rom. sacris sociaq. c. 534) Plures tristi. Diana, La tonae filia. 536) Armis, quibus Camilla in morem Dianae et Nympharum utitur. 537) Al. Nec. 538) Al. subitave, subitique. 539) C. 7. virisq. superbis. Ob invidiam,. vel suam, vel subditorum in se. Vires superbas, sc. potentiam libertati civium infestam. 540) Privernum, urbs Volscorum, circa Pomptinas paludes, et Amazenum fluvium, paucis aliquot leucis a mari distans. 542) Parrh. vocari. Gud. locavit. 514) Juga longo tractu continuata. Sinus in amore. 545) C. 7. petebant. 546) Sprot. pendebant m. 547) Plur. f. in medio vel fuga e media. Parrh. A. ab undis. 548) Erf. tantis. 550 Sprot. tardatus 552) Goth. II. ferebat. 553) C. coctu; cocto, ligno duriore ad fumum exsiccato.

Huic natam, libro et silvestri subere clausam,
Implicat, atque habilem mediae circumligat hastae; 555
Quam dextra ingenti librans ita ad aethera fatur:
Alma, tibi hanc, nemorum cultrix, Latonia virgo,
Ipse pater famulam voveo; tua prima per auras
Tela tenens supplex hostem fugit. Accipe, testor,
Diva tuam, quae nunc dubiis committitur auris. 560
Dixit, et adducto contortum hastile lacerto

Immittit: sonuere undae; rapidum super amnem
Infelix fugit in jaculo stridente Camilla.

At Metabus, magna propius jam urguente caterva,
Dat sese fluvio, atque hastam cum virgine victor 565
Gramineo donum Triviae de cespite vellit.

Non illum tectis ullae, non moenibus urbes
Accepere, neque ipse manus feritate dedisset:
Pastorum solis exegit montibus_aevum.

570

Hic natam,
in dumis interque horrentia lustra,
Armentalis equae mammis et lacte ferino
Nutribat, teneris immulgens ubera labris.
Utque pedum primis infans vestigia plantis
Institerat, jaculo palma oneravit acuto;
Spiculaque ex humero parvae suspendit et arcum. 575
Pro crinali auro, pro longae tegmine pallae,

554) C. 8. cortice clausam. C. 6. clausa. Sprot. gratam. Al. Hic vel Huc. Clausam, involutam cortice. Liber est cortex interior et tenuis super vero arbor crassissimi ac levissimi corticis. 555) Habilem, ita ut pro jaculo emitti illa cum hasta posset. 558) C. 6. famulum pro, famulam, sacram Dianae. 559) C. simplex. 560) Rott. II. d. c. armis. 561) Oud. abducto. Plures contentum. 562) C. 7. et son., sc. aer super undis. 563) Infelix. 564) C. 7. propius magna. Plur. jam abest. 565) Victor, compos. voti, sc. flumine trajecto et filia servata, 566) C. 1. tollit. Donum, sc. Camillam, quam Triviae quasi dono salvam recipie bat; vel quam ipsi Triviae quasi donum voverat. Trivia est Dianae nomen, quia colebatur in triviis. 567 C. 7. ullum. Goth. I. non ullae m. Hamb. II, montibus. Ven. urbis. 568) Sprot. Excepere. Zul. ille m. d., consensisset. 569) C. 6, 7. Past. ct Parrh. solus, sc. exegit vitam in mon tibus, qui a pastoribus habitantur. 570) C. 6. natum. Lustra sunt cubilia ferarum in sylvis. 572) Hamb. 1. immulcens. Goth. III., munera. Equa, quae gregatim inter ar menta versabatur. Lacte ferino, s. equino. 573) Med. plantas. 574) C. 6, 1. armavit acuto. 575) Goth. III. parvo. 576) Oud t. vittae. Vel reticulo aureo, quo virgines com plecti capillos solebant; vel acu crinali, qua capilli discernuntur, vel alio capitis ornatu. Palla est palium mulie. bre, apertum ae talare,

880) Str gruem, quia frequens est id genus circa Strymo nem Macedoniae fluvium. 581) Mor. II Multae jam f. 582) Nurum, uxorem filii. 583) Mor. I. honorem. Aeternum sc. tempus, more Graecorum. 584) C. 6. Intemerate. 586) C. 7. feret. Goth. III. Cura m. 587) Rom. quando equi dem. Plur. f urgemur iniquis. 588) C. 1. finisq. C. 8 invisa. 583) Hamb. II. ordine. Goth. I. pugnae, 590) C. 8. depreme. C. 7. Haec 591) Goth. Ac vel Hanc. Ment. I. violaret. Parrh. violacem. Al. Hoc, vel Hanc, sc. pherem. Ment. I. victripharetram et arcum Opi. vit. Sacrum, sc. virginem deae consecratam. 592) C. 6, 1, 7. Italusq. C. 1. de sang. 93) Hamb. I. miserabile. 594) C. 6. repono. 595) C. 8. Dixerat; illa. C. 7, 8 levis. C. 6, 1. demissa. C. 8. dimissa Med, et Ven. Dixit et. 596) Franc. Advolat et virgo. Zul. Ins. longo. Goth. III. tegmine. 597) Manus Trojana, sc. pedestre agmen, quod Aeneas ducebat. 698) Arcades equitatu valent. 599) C. 7. nunc in turmas. Zul. Composito. Sprot. in turbas. Turmae proprie erant triginta equitum. 600) Al. pulsat, spumat hab. Pugnat spectat ad reluctationem equorum. 601) C. 1. conversus adhuc. Hamb. I. jam late. Ferreus, sc. ad visum. Virgilii Opera.

44